Parentyfikacja – czym jest?
Termin parentyfikacja pojawił się w literaturze za sprawą Ivana Boszormeny-Nagy i Geraldine Spark. Oznacza on proces, w którym jeden z rodziców (lub oboje) częściowo lub całkowicie rezygnują ze swoich obowiązków i zadań rodzicielskich, a do ich pełnienia, siłą rzeczy, oddelegowane zostaje dziecko (zazwyczaj najstarsze w rodzinie, jednak nie zawsze). Częściej parentyfikacji ulegają dziewczynki, nie jest to jednak również regułą bez wyjątków.
W Polsce parentyfikacja najczęściej badana jest na przykładzie rodzin dysfunkcyjnych z problemem alkoholowym w tle. Tam często następuje odwrócenie ról w rodzinie i zajmowanie się młodszym rodzeństwem przez starsze.
Dzieci, które doświadczyły parentyfikacji, niejednokrotnie usprawiedliwiają również swoich rodziców, aby utrzymać poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa w swojej rodzinie. O zjawisku parentyfikacji pisze się w literaturze psychologicznej już od lat 60., wiemy więc już całkiem sporo również o tym, jak osoby doświadczające parentyfikacji radzą sobie w późniejszym życiu.
Przeczytaj również:
Syndrom DDD – co to jest? Przyczyny, objawy, test, leczenie
Parentyfikacja – jak wygląda? Rodzaje parentyfikacji
Parentyfikacja, czyli stan, w którym dziecko staje się rodzicem i przyjmuje rolę opiekuna, może objawiać się w różny sposób. Parentyfikacja instrumentalna to rodzaj, w którym wspieranie rodziców odbywa się na tle zadaniowym – dziecko przejmuje obowiązki rodziców, takie jak np.: załatwianie spraw urzędowych, przygotowywanie posiłków, zajmowanie się innymi członkami rodziny (młodsze rodzeństwo, schorowani dziadkowie). Parentyfikacja emocjonalna to z kolei pocieszanie rodzica, opiekowanie się nim, dbanie o ogólny dobrostan rodzica.
Te rodzaje parentyfikacji mogą pojawić się wspólnie lub osobno. Na przykład parentyfikacja emocjonalna to często próba zadbania o potrzeby rodzica samotnego. Dziecko, zaniedbując własne potrzeby, bierze na siebie zbyt duży ciężar wspierania rodzica (bądź innych członków rodziny), co w przyszłości może skutkować problemami ze zdrowiem psychicznym. W takich sytuacjach dziecko niejednokrotnie wchodzi również w rolę drugiego rodzica dla młodszego rodzeństwa, zaniedbując własne potrzeby, co również ma konsekwencje w dorosłym życiu.
Przeczytaj również:
DDA (dorosłe dzieci alkoholików) – objawy, cechy, test, leczenie, jak pomóc
Parentyfikacja – skąd się bierze?
Parentyfikacja może pojawić się tak naprawdę w każdym domu. Jednak rodziny dysfunkcyjne są wyjątkowo narażone na ten problem. Sporo mówi się o sytuacji, w której parentyfikacja pojawia się w rodzinach z problemem alkoholowym lub przemocy domowej. Utrzymanie pozytywnego obrazu rodziców skutkuje nieraz uporczywą próbą utrzymania „porządku” i poczucia bezpieczeństwa w domu.
Czasem jednak przyczyną staje się na przykład niepełnosprawność rodzica czy choroby psychiczne w rodzinie. Dziecko, zamiast skupić się na swoich sprawach, staje się nadmiernie samodzielne. Jest często dojrzalsze od swoich rówieśników, gdyż próbuje zaspokoić „dorosłe” potrzeby rodzica.
Niestety, odczuwanie poczucia odpowiedzialności (a także złudzenie siły i sprawczości ponad swoje możliwości) u osób, które doświadczyły parentyfikacji, ma później poważne konsekwencje w dorosłym życi
Dzieci zmuszane do przedwczesnej dojrzałości psychicznej, aby zachować poczucie bezpieczeństwa i służyć potrzebom innych (głównie swoich rodziców), zaniedbując własne potrzeby, często napotykają na problemy ze zdrowiem psychicznym w dorosłym życiu. Dlatego parentyfikacja jest procesem destrukcyjnym.
Przeczytaj również:
Style przywiązania – jak relacje z rodzicami kształtują inne związki?
Skutki parentyfikacji – jakie są konsekwencje parentyfikacji dla rozwoju emocjonalnego?
Przedwczesne delegowanie dziecka do roli dorosłego staje się ogromnym balastem w dalszym życiu. Dorosłe dzieci parentyfikujących rodziców mają niekiedy duży problem z nawiązaniem zdrowych relacji z innymi. Towarzyszy im niskie poczucie własnej wartości i stałe poczucie winy – niektóre nie zakładają własnych rodzin, by być na każde zawołanie rodzica.
Osoby doświadczające parentyfikacji często zaniedbują własne potrzeby, mają także problem ze zdefiniowaniem własnej tożsamości. Ciągłe odczuwanie poczucia odpowiedzialności prowadzi je nieraz do wykonywania „pomocowych zawodów” (lekarz, psycholog, pracownik społeczny), gdzie następnie doświadczają wypalenia zawodowego.
Skutki parentyfikacji to też niejednokrotnie zaburzenia lękowe. Dziecko, które uzależnia własne potrzeby od zadowolenia i zaopiekowania rodziców, nie ma czasu zaopiekować się własnym, „wewnętrznym dzieckiem” również w przyszłości, ma problem z utrzymaniem zdrowych relacji. Poczucie winy towarzyszy mu cały czas, a dziecko staje się nieszczęśliwym dorosłym.
Przeczytaj również:
Złożony zespół stresu pourazowego – czym jest complex PTSD?
Kiedy dziecko staje się opiekunem rodziców. Jak sobie pomóc?
Parentyfikacja ma bardzo negatywne skutki dla rozwoju emocjonalnego człowieka. Niemniej dorosłe dzieci parentyfikujących rodziców mogą sobie pomóc. Główny problem to często poczucie winy, które wymaga podjęcia psychoterapii. Zazwyczaj jest to psychoterapia indywidualna, ale niektórzy pacjenci korzystają także z grupowej.
Korzystając z różnych metod terapii, pacjent – parentyfikowane niegdyś dziecko – uczy się jak budować poczucie własnej wartości, czy jak zaopiekować się swoim „wewnętrznym dzieckiem”, zaniedbanym przez rodziców. Jeśli pacjent cierpi na zaburzenia lękowe, niezbędna jest niekiedy pomoc psychiatry i wspomaganie farmakologią.
Parentyfikacja jest dużym problemem, często bagatelizowanym przez rodziców i otoczenie – dziecko nie raz jest chwalone za swoją zaradność czy samodzielność. Warto wiedzieć więcej, jaki wpływ ona wywołuje, a także jak można sobie pomóc, jeśli padło się jej ofiarą. Specjaliści doradzą optymalne rozwiązanie w danym przypadku.
