Czym jest wypalenie zawodowe?
Po raz pierwszy terminu „wypalenie zawodowe” (burn-out) użył amerykański psychiatra Herbert Freudenberger w 1974 r. Jego dorobek w tym temacie opierał się na doświadczeniach z pracy z pacjentami ośrodka uzależnień. Niemniej już przed artykułem Freudenbergera pojawiały się doniesienia o tym, że problem wypalenia zawodowego istnieje – w wielu grupach zawodowych mówiło się o zmęczeniu wykonywaną pracą i o tym, jak stres zawodowy wpływa na codzienne życie.
Mimo dość długiej historii zagadnienia, istnienie wypalenia zawodowego długo podawano w wątpliwość. Brak było bowiem solidnych podstaw biologicznych oraz spójnych modeli teoretycznych opisujących symptomy wypalenia.
Obecnie jednak liczba danych empirycznych nie pozostawia złudzenia: syndrom wypalenia zawodowego istnieje i jego leczenie będzie coraz większym wyzwaniem dla współczesnego świata.
Kto walczy z syndromem wypalenia zawodowego?
Co ciekawe, to u młodych osób częściej obserwuje się objawy syndromu wypalenia zawodowego. Być może wiąże się to z rozczarowaniem na starcie kariery zawodowej lub brakiem doświadczenia. Możliwe też, że młodsi pracownicy, których dotyka wypalenie zawodowe... po prostu zmieniają pracę.
Jeśli chodzi o związek wypalenia zawodowego z płcią, badania są sprzeczne. W niektórych aspektach ich wyniki wskazują na przewagę kobiet, w innych zaś – mężczyzn. Częściej objawy syndromu wypalenia zawodowego dotykają osoby samotne, a niektóre badania wskazują również na osoby z wyższym wykształceniem, choć to ostatnie nie jest regułą.
Walka z wypaleniem zawodowym a cechy osobowości
Zwykle wypalenie zawodowe dotyka osoby, które preferują określony styl radzenia sobie ze stresem — bierny, unikający konfrontacji. Osoby o wysokim poziomie neurotyczności również częściej walczą z wypaleniem zawodowym. Podobnie jak osoby, które mają nieracjonalne przekonania, jeśli chodzi o karierę, czy postrzegają sytuację pracy jako sytuację zagrożenia, a także te z niską samooceną.
Z kolei odporne na syndrom wypalenia zawodowego były te osoby pracujące, które miały pozytywne przekonanie o własnej sprawczości, otwartość na zmiany i poczucie kontroli nad własnym życiem. To cechy, które zdecydowanie przeciwdziałają wypaleniu zawodowemu.
Wypalenie zawodowe – przyczyny
Skąd bierze się wypalenie zawodowe? Przyczyny są różne. Wpływają na nie zarówno nierealistyczne oczekiwania pracownika wobec efektów, jak i czynniki zewnętrzne znajdujące się w miejscu pracy.
Wypalenie zawodowe często pojawia się, gdy pracownik czuje, że nie jest odpowiednio wynagradzany i doceniany za swoją pracę, nie jest natomiast w stanie pracować jeszcze wydajniej i efektywniej. Brak możliwości osiągnięcia celu w postaci zauważenia i docenienia to w efekcie często niskie poczucie własnej wartości i kryzys zawodowych kompetencji. To przyczyny wypalenia zawodowego.
Również niewłaściwe traktowanie ze strony pracodawcy sprawia, że pracownicy tracą motywację. Niewystarczająca gratyfikacja przełożonych, nadmierny zakres obowiązków zawodowych oraz sprzeczne wymagania i wymóg pracy pod presją czasu to recepta na zniszczone życie zawodowe (a nieraz i prywatne) pracownika.
Najbardziej narażone są osoby pracujące w zawodach wymagających wyjątkowej odpowiedzialności. Nieraz nadmierna motywacja, nadmierny perfekcjonizm i nadmierna wrażliwość, zamiast pomagać, przyczyniają się do wypalenia zawodowego, powodując niedostateczne zadowolenie z efektów i negatywny sposób postrzegania własnych osiągnięć.
Badania pokazują, że niekiedy syndrom wypalenia związany jest również z realiami zawodu — szczególnie często dotyka on pracowników ochrony zdrowia czy nauczycieli, którzy tracą sens i wiarę w wartość wykonywanej pracy oraz przeżywają kryzys w trudnym i odpowiedzialnym zawodzie.
Syndrom wypalenia zawodowego – z czego się składa?
Najbardziej znana koncepcja wypalenia zawodowego to podejście autorstwa Christiny Maslach. Według niej na wypalenie zawodowe składają się: wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja i obniżenie oceny własnych dokonań.
Wyczerpanie emocjonalne często pojawia się jako pierwsze, z kolei depersonalizacja to zazwyczaj bezosobowe podejście do innych podmiotów w miejscu pracy. Trzecia kwestia to negatywna samoocena pracownika i brak wiary we własne możliwości zawodowe.
Inna koncepcja wypalenia zawodowego zwraca uwagę na to, że jest to stan wyczerpania cielesnego i psychicznego pojawiający się, gdy pracownik narażony jest na długotrwały stres. Wypalenie zawodowe powstaje, gdy sposoby radzenia sobie ze stresem w miejscu pracy zaczynają zawodzić. Pracownik nie jest w stanie dalej angażować się w pracę zawodową.
Objawy wypalenia zawodowego – jak je rozpoznać?
Jak wspomniano wyżej, zwykle pierwszymi objawami wypalenia zawodowego są stres i wyczerpanie psychiczne prowadzące do wyczerpania emocjonalnego. Wzrost emocjonalnego napięcia związany z wykonywaną pracą, prowadzi również do objawów ze strony ciała – pojawiają się wyczerpanie fizyczne i zaburzenia psychosomatyczne.
Chroniczne zmęczenie, brak możliwości wypoczynku, bóle głowy i przeżywanie lęków dotyczących swojej pracy to według psychologów klinicznych objawy wypalenia zawodowego. Pojawiają się też inne charakterystyczne objawy: zmienność nastrojów, brak energii i niska samoocena.
Chroniczny stres prowadzi do zobojętnienia. Zaprzeczanie problemom i dystansowanie się od trudności to kolejne etapy rozwoju wypalenia zawodowego. Zaangażowanie emocjonalne wygasa, pojawia się poczucie bezradności i przekonanie, że czas rozwoju zawodowego się skończył. Ma miejsce próba rozładowania emocji, nieraz za pomocą substancji psychoaktywnych. Nadmierny stres prowadzi do ogólnego wyczerpania psychicznego i fizycznego, a pracownik nie jest w stanie kontynuować pracy.
Wypalenie zawodowe – jak z nim walczyć?
Co zrobić, gdy czujemy, że zbliżają się objawy wypalenia zawodowego? Najważniejsze jest zwrócenie uwagi na problem. To nie jest tylko zwykłe przemęczenie — Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wpisała wypalenie zawodowe do Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11.
Pacjent może otrzymać zwolnienie lekarskie z powodu rozpoznania wypalenia zawodowego. Leczeniem problemu zajmuje się psychiatra, a także psycholog i psychoterapeuta, którzy pomagają pacjentowi nauczyć się radzić sobie ze stresem w pracy. Udzielenie wsparcia terapeutycznego oraz uczenie technik antystresowych to owocne metody leczenia burn-outu.
Niekiedy syndrom wypalenia zawodowego bierze się w dużej mierze z warunków w miejscu wykonywanej pracy. Pracodawca, który dba o stabilność pracy, kieruje się empatią i znajduje czas na aktywne słuchanie pracownika, ma szanse na uniknięcie wypalenia zawodowego w swoim zespole i jego efektywność.
Dlatego warto pamiętać, że odpowiedzialność leży również po stronie przedsiębiorstwa czy instytucji — warto używać takich technik zarządzania, aby cały zespół mógł poczuć się doceniony z powodu wykonywania wartościowej pracy.
