Przemoc domowa jest celowym działaniem, które powoduje fizyczną lub psychiczną szkodę u członka rodziny. Może przybierać różne formy i mieć różne konsekwencje, nierzadko daleko idące. Jest to poważny problem społeczny – według raportu Niebieskiej Linii co trzeci Polak doświadczył przemocy od członka rodziny, co dziesiąty jest krzywdzony wielokrotnie. Czym skutkuje doświadczanie przemocy domowej i gdzie ofiary mogą szukać pomocy?
Przemoc w rodzinie – psychologiczne skutki, trauma, reakcje obronne, terapia, gdzie zgłosić się po pomoc
Spis treści
Formy przemocy domowej
Przemoc to celowe działanie bądź zaniechanie działania wobec drugiej osoby, prowadzące do naruszenia jej praw i cierpienia. Może ona przybierać różne formy: fizyczną, psychiczną, seksualną, ekonomiczną. Przemocą jest także zaniedbanie.
-
Przemoc fizyczna
Przemoc fizyczna to naruszanie nietykalności fizycznej, np. poprzez bicie, kopanie, duszenie, popychanie, uderzanie przedmiotami lub jakiekolwiek inne formy fizycznego ataku. Zazwyczaj sprawcami są osoby wykorzystujące przewagę fizyczną, aczkolwiek zdarza się, że agresorem staje się kobieta w stosunku do mężczyzny.
Ofiarom przemocy domowej może grozić niebezpieczeństwo utraty życia, zwłaszcza gdy dochodzi do działań ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa.
-
Przemoc psychiczna
Przemoc psychiczna to naruszenie godności osobistej. Formy takiego działania to np.: wyzwiska, groźby, izolowanie ofiary od bliskich, kontrolowanie jej działań i kontaktów oraz wszelkie formy zachowań mających na celu obniżenie poczucia własnej wartości ofiary. Warto wspomnieć, że psychiczna przemoc w rodzinie częsta bywa niedostrzegana – według danych Niebieskiej Linii 1, aż 24% Polaków uważa, że obrażanie i wyzwiska w czasie kłótni są normalne.
-
Przemoc seksualna
To naruszenie intymności ofiary, zmuszanie jej do różnych form aktywności seksualnej. Tego typu przemoc w rodzinie to między innymi: gwałt, molestowanie seksualne, niechciane dotykanie czy przymuszanie do oglądania treści pornograficznych.
Zawsze są to działania powodujące szkody długofalowe: obniżoną samoocenę, zaburzenia seksualne, obniżenie sprawności seksualnej, obrażenia fizyczne, depresję, lęk, niechęć do przedstawicieli płci sprawcy przemocy.
-
Przemoc ekonomiczna
Przemoc ekonomiczna to kontrolowanie dostępu ofiary do zasobów finansowych. Może obejmować zabieranie pieniędzy, uniemożliwianie ofierze podjęcia pracy zarobkowej, kontrolowanie wydatków oraz wszelkie inne działania mające na celu uniemożliwianie samodzielności finansowej.
Choć tego typu przemoc to działania wywołujące cierpienia, wciąż jest niedostrzegana. Z raportu Niebieskiej Linii wynika, że aż dla 34% Polaków wydzielanie pieniędzy i kontrolowanie wydatków małżonka to objaw gospodarności.
-
Zaniedbanie
Jest to naruszenie obowiązku opieki wobec członków rodziny, zazwyczaj dzieci bądź osób niesamodzielnych. Może być to: pozbawianie jedzenia, ubrania, uniemożliwianie dostępu do miejsc takich jak kuchnia czy łazienka, pozbawianie ubrań itp.
Psychologiczne skutki przemocy w rodzinie
Przemoc w rodzinie ma głęboko destrukcyjny wpływ na psychikę ofiar. Do najczęstszych psychologicznych skutków przemocy należą: lęk i depresja, zaburzenia stresowe pourazowe, niska samoocena, problemy z zaufaniem, zaburzenia psychosomatyczne.
-
Lęk i depresja
U osób doznających przemocy często występują lęk i depresja. Strach przed sprawcą i niepewność co do przyszłości mogą prowadzić do trwałego uczucia bezradności i beznadziejności. Ponadto z badań wynika 2, że osoby dorosłe, które doświadczały przemocy domowej w wieku dziecięcym, są bardziej narażone na zachorowanie na depresję oraz jej nawroty.
-
Zaburzenia stresowe pourazowe (PTSD)
Przemoc ze strony osób bliskich może prowadzić do rozwinięcia się PTSD 3. Objawy tego zaburzenia to m.in.: nawracające wspomnienia traumatycznych wydarzeń, koszmary senne, unikanie sytuacji przypominających o traumie oraz nadmierna czujność.
-
Niska samoocena
U ofiar przemocy domowej często stwierdza się zaniżone poczucie własnej wartości, zwłaszcza jeśli doświadczały jej w dzieciństwie 4. Sprawcy nierzadko stosują manipulacje i przemoc psychiczną, by kontrolować ofiary, co prowadzi do ich przekonania, że są bezwartościowe i niezdolne do samodzielnego życia.
-
Problemy z zaufaniem
Doświadczenie przemocy w rodzinie może sprawić, że ofiary mają trudności z zaufaniem innym ludziom. Mogą być podejrzliwe i unikać nawiązywania bliskich relacji, co dodatkowo izoluje je społecznie.
-
Zaburzenia psychosomatyczne
Długotrwały stres i napięcie mogą „odbić” się na zdrowiu fizycznym, prowadząc do wystąpienia objawów, takich jak: bóle głowy, problemy trawienne, bóle mięśniowe i inne.
Przemoc w rodzinie a trauma
Trauma wynikająca z przemocy w rodzinie ma charakter chroniczny i złożony. Jest to wynik długotrwałego narażenia na stresory, które przekraczają zdolności adaptacyjne jednostki. Objawy traumy to między innymi: emocjonalne odrętwienie, dysocjacja, poczucie winy i wstydu.
-
Emocjonalne odrętwienie
Ofiary przemocy domowej mogą doświadczać emocjonalnego odrętwienia jako mechanizmu obronnego. Jest to stan, w którym osoba nie jest w stanie odczuwać pełnej gamy emocji, co pozwala jej przetrwać w trudnych warunkach 5.
-
Rozszczepienie (dysocjacja)
Dysocjacja to mechanizm obronny, który polega na oddzieleniu się od bolesnych wspomnień i emocji. Może to obejmować utratę pamięci dotyczącej traumatycznych wydarzeń 5 lub poczucie oderwania od rzeczywistości.
-
Poczucie winy i wstydu
Ofiary często obwiniają siebie za przemoc w rodzinie. Wpajanie poczucia winy przez sprawcę, jak również społeczne stereotypy, mogą sprawić, że ofiara czuje się odpowiedzialna za przemoc, której doświadczyła.
Reakcje obronne u ofiar przemocy domowej
Ofiary przemocy w rodzinie rozwijają różne mechanizmy obronne, aby radzić sobie z trudną sytuacją. Do najczęstszych reakcji obronnych należą, m.in.: zaprzeczanie, unikanie, zadowalanie sprawcy, autoagresja.
-
Zaprzeczanie
Ofiary mogą zaprzeczać istnieniu przemocy, minimalizując jej znaczenie lub racjonalizując zachowanie sprawcy. Jest to mechanizm mający na celu ochronę przed psychicznym cierpieniem.
-
Wejście w „psychologiczną pułapkę”
U osób dotkniętych przemocą, zwłaszcza u kobiet doświadczających jej ze strony partnera, może wystąpić przekonanie, że zbyt dużo zainwestowały w stworzenie i utrzymanie związku, aby go porzucić. Ofiara obwinia się za akty przemocy fizycznej ze strony partnera i za wszelką cenę dąży do poprawy sytuacji rodziny 6.
-
Unikanie
Unikanie sytuacji, miejsc lub ludzi przypominających o przemocy domowej jest typową reakcją obronną. Może to prowadzić do izolacji społecznej i unikania konfrontacji z problemem.
-
Zadowalanie sprawcy
Niektóre ofiary starają się zadowalać sprawcę, aby uniknąć kolejnych aktów przemocy. Mogą one nadmiernie starać się spełniać oczekiwania sprawcy, co często prowadzi do utraty poczucia własnej tożsamości.
-
„Syndrom sztokholmski”
Gdy przemoc w rodzinie jest tak nasilona, że pojawia się niebezpieczeństwo utraty życia, a także gdy ofiara jest całkowicie zależna od sprawcy przemocy i pozbawia się ją kontaktu ze światem zewnętrznym, może dojść u niej do rozwinięcia się „syndromu sztokholmskiego”. To stan nawiązania się więzi traumatycznej, z uwielbieniem sprawcy 6.
-
Agresja skierowana do wewnątrz
Ofiary mogą kierować swoją złość i frustrację na siebie, co prowadzi do samookaleczeń, prób samobójczych czy innych autodestrukcyjnych zachowań.
Przemoc w rodzinie – terapia
Terapia jest kluczowym elementem procesu zdrowienia ofiar przemocy domowej. Jedną z częściej stosowanych jest terapia poznawczo-behawioralna, która koncentruje się na ocenach, systemach przekonań oraz oczekiwaniach, a także na wpływie tych procesów na emocje oraz zachowania 5.
Inną terapią polecaną dla osób doświadczających przemocy w rodzinie jest racjonalno-emotywna terapia A. Ellisa 5. Jej główne założenie jest takie, że człowiek musi przyjąć całkowitą odpowiedzialność za siebie i swój los.
Osobom cierpiącym z powodu przemocy domowej zaleca się także metodę empowerment. W tym przypadku pomoc polega na pobudzeniu ofiary do aktywnego poszukiwania samodzielnych rozwiązań w oparciu o posiadane zasoby 5.
Jesteś ofiarą przemocy w rodzinie? Byłeś świadkiem przemocy? Sprawdź, gdzie znajdziesz pomoc
Osoby doświadczające przemocy w rodzinie mają dostęp do różnych form wsparcia:
-
Telefony zaufania. Infolinie oferują natychmiastową pomoc i wsparcie psychologiczne dla ofiar przemocy. W naszym kraju jest to między innymi Niebieska Linia (800 12 00 02, całodobowo: 116 123). Przemoc w rodzinie mogą zgłosić również osoby niepełnoletnie. Numer telefonu zaufania dla dzieci i młodzieży to 116 111.
-
Ośrodki interwencji kryzysowej. W takich miejscach ofiary przemocy mogą uzyskać schronienie, wsparcie psychologiczne oraz pomoc prawną.
-
Policja. W przypadku bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia należy natychmiast skontaktować się z policją (numer alarmowy 112). Można również zadzwonić na Anonimową Policyjną Linię Specjalną „Zatrzymać przemoc” (numer 800 12 01 48, czynne całą dobę), a także na Policyjny Telefon Zaufania dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie (numer 800 120 226, czynne w dni robocze w godzinach od 9.30 do 15.30).
-
Lokalne ośrodki pomocy społecznej. Mogą pomóc w uzyskaniu wsparcia materialnego i psychologicznego dla ofiar przemocy domowej.
Warto pamiętać, że od 13 lipca 2017 r. zgłaszanie informacji dotyczących działania na szkodę dzieci, w tym przemocy, jest naszym prawnym obowiązkiem (art. 240 par. 1 kk). Osoby, które mają wiedzę na temat krzywdzenia osoby małoletniej i nie zgłoszą tego policji, mogą zostać skazane nawet na trzy lata więzienia.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie, TNS OBOP dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, październik 2007.
- Kessler, Ronald C. and William J. Magee. „Childhood Family Violence and Adult Recurrent Depression”. Journal of Health and Social Behavior, vol. 35, no. 1, 1994, pp. 13–27. JSTOR, https://doi.org/10.2307/2137332. Accessed 16 May 2024.
- Margolin G., Vickerman KA. Post-traumatic Stress in Children and Adolescents Exposed to Family Violence: I. Overview and Issues. Prof Psychol Res Pr. 2007 Dec 1;38(6):613-619. doi: 10.1037/0735-7028.38.6.613. PMID: 20107623; PMCID: PMC2811337.
- Handini Sararswati Bakhtier, The Effect of Child Abuse By Parents On Adolescent Self Confidence, International Journal of Scientific & Technology Research 8(12):3783-3788, December 2019.
- Filipek A., Wspomaganie człowieka dorosłego w sytuacji przemocy w rodzinie, Białystok 2017.
- Grygorczuk A., Dzierżanowski K., Kiluk T., Mechanizmy psychologiczne występujące w relacji ofiara – sprawca przemocy, Psychiatria, tom 6, nr 2, 61-65.
Opublikowano: 16.05.2024;
Oceń:
0.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Karolina Wojtaś
psycholog
Karolina Wojtaś – psycholog, redaktor. Absolwentka Uniwersytetu Gdańskiego, interesuje się między innymi komunikacją interpersonalną oraz psychologią rodziny. Autorka dziesiątek artykułów ułatwiającym czytelnikom zrozumienie mechanizmów psychologii i wprowadzenie ich we własne życie.
5
Komentarze i opinie (0)