Demencja starcza – jak rozpoznać? Przyczyny, objawy, leczenie

Demencja starcza – co to za schorzenie?

Mówiąc zwięźle: demencja jest wywołana chorobą mózgu. Szereg różnych nieprawidłowych procesów zachodzących w mózgu może prowadzić do jej wystąpienia. Jest chorobą przewlekłą, często o charakterze postępującym. Dochodzi w niej do zaburzenia tzw. wyższych czynności korowych, do których należą między innymi: pamięć, orientacja, myślenie, rozumienie, liczenie, mowa oraz zdolność uczenia się.

Demencja starcza definiowana jest jako rodzaj zaburzenia funkcji poznawczych tzw. globalne zaburzenie funkcji poznawczych u osób z zachowaną jasną i sprawną świadomością. Osoba chora jest w pełni świadoma tego co wokół niej się dzieje, natomiast pojawiają się u niej różnego rodzaju zaburzenia poznawcze (od łagodnych po bardzo zaawansowane). Otępienie starcze dotyka osób po 65. roku życia, jednak nie jest to objaw starości. To proces patologiczny – przyczyną demencji starczej jest najczęściej choroba mózgu. Nigdy nie należy lekceważyć tego zaburzenia, a wręcz przeciwnie, należy podejmować próby hamowania postępujących zmian i walki z nimi.

Demencja starcza dotyczy ok. 1% populacji, a w Polsce choruje na nią ponad 500 000 osób. Jak na razie jest chorobą nieuleczalną, a od postawienia diagnozy chory żyje średnio od 8 do 14 lat – jednak jakość jego życia stale się obniża.

Przeczytaj również:

Amnezja (niepamięć) – rodzaje, przyczyny, leczenie

Jakie są przyczyny pojawienia się demencji starczej?

Przyczyn demencji jest wiele, prym wiedzie jednak choroba Alzheimera, która dotyczy 80% chorych z otępieniem. W jej przebiegu w mózgu odkładają się nieprawidłowe złogi białka, tzw. blaszki amyloidowe. Pozostałe 20% zajmują inne przyczyny:

• Naczyniopochodne, czyli związane z zaburzeniami ukrwienia mózgu.

• Wodogłowie, guzy mózgu, zapalenia mózgu (HIV, kiła), choroba Creutzfeldta-Jacoba, krwiaki pourazowe, padaczka.

• Choroby ogólnoustrojowe, takie jak: niedobór wit. B12, kwasu foliowego, wit. B1, choroby tarczycy i inne zaburzenia hormonalne, węglowodanowe, choroby wątroby i nerek, układu oddechowego oraz krążenia.

• Alkoholizm, przyjmowanie substancji psychotropowych, a także niektórych leków,

• Otępienie z ciałami Lewy’ego, otępienie czołowo-skroniowe, choroba Parkinsona, pląsawica Huntingtona.

Ogromnie ważne jest wykrycie po konsultacji z lekarzem i po badaniach, która z powyższych jednostek chorobowych jest punktem wyjścia otępienia, ponieważ niektóre z nich mogą być skutecznie leczone.    

Przeczytaj również:

Kryptomnezja – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Objawy demencji starszej

Pierwszym objawem, który często jest bagatelizowany, są zaburzenia pamięci. Osoba chora gubi przedmioty osobiste, np. portfel czy klucze. Często powtarza te same pytania czy zdania. Problematyczne staje się zapamiętywanie nowych informacji. Pamięć o wydarzeniach z przeszłości chorego jest natomiast względnie zachowana. 

U osób chorych równie często pojawiają się zaburzenia snu. Wiele nich ma odwrócony rytm dobowy – w nocy często się budzą, wędrują bez większego sensu po domu, a w ciągu dnia – dużo śpią.

Szczególnie trudnym tematem dla chorego i jego rodziny są objawy psychiczne wyrażające się w zaburzeniach zachowania. Kiedyś wesoły, pełen wigoru człowiek może się stać: apatyczny, wycofany i niespokojny. Często pojawia się obniżenie nastroju lub widoczne są symptomy depresji. Momentami jednak ta sama osoba może nagle się stać agresywna werbalnie i fizycznie, konfliktowa oraz pobudzona. Chory zatraca rozumienie konwenansów społecznych, co skutkuje tzw. odhamowaniem, czyli zachowaniami nieodpowiednimi do danej sytuacji. Mogą również pojawić się zaburzenia postrzegania, takie jak omamy lub urojenia.

Z czasem trwania choroby coraz bardziej widoczne są jej objawy fizyczne. Początkowo lekkie trudności w pisaniu, poruszaniu się, wykonywaniu podstawowych czynności higienicznych zamieniają się w całkowitą zależność chorego od innych osób. Dotknięty chorobą może mieć problemy z mówieniem, mogą się zdarzać upadki. W późnych stadiach pojawia się brak kontroli oddawania moczu i stolca, a chory wymaga praktycznie stałej opieki.  

Przeczytaj również:

Problemy z pamięcią u osób starszych – czy można je leczyć?

Objawy otępienia starczego to m.in.:

• zapamiętywanie dawnych zdarzeń ze swojego życia przy jednoczesnej trudności zapamiętywania tego, co wydarzyło się chwilę wcześniej;

• zapominanie imion i nazwisk osób bliskich, krewnych i znajomych;

• problemy z zapominaniem nazw przedmiotów podstawowego użytku, przy jednoczesnym pojawianiu się problemów z mową (afazja);

• problemy z komunikacją, apatia, lęk i wycofanie z udziału w codziennych czynnościach (zakupy, spacer);

• problemy z koncentracją oraz odnalezieniem się w rzeczywistości;

• brak zaangażowania w pracę, niechęć w podejmowaniu nowej pracy oraz kontaktach z innymi osobami;

• wahania nastroju od drażliwości, lękliwości, niepewności po agresję;

• osłabienie organizmu oraz problemy z odżywianiem.

Z czasem wszystkie te objawy stają się uciążliwe dla bliskich, rodziny i przyjaciół. Zachowanie w demencji starczej wyraźnie się zmienia. Oprócz silnych wahań nastroju, mogą pojawić się nieuzasadnione oskarżenia (o zabieranie jej pieniędzy, złe traktowanie, głodzenie, a nawet próby pozbycia się z domu w celach majątkowych). W takim wypadku rodzina oraz opiekunowie muszą zachować cierpliwość, opanowanie, wspierać osobę z otępieniem starczym, starać się jej pomóc, dużo rozmawiać i tłumaczyć. Najważniejszym może okazać się zapewnienie spokoju i poczucia bezpieczeństwa. Rozwoju otępienia starczego nie da się cofnąć – można je jedynie spowolnić. Warto wspomnieć, że otępienie starcze nie jest tożsame z upośledzeniem umysłowym.

Demencja starcza – metody leczenia

Tak jak zostało wspomniane powyżej, współcześnie nie ma leku, który wyleczyłby demencję. Istnieją jednak farmaceutyki łagodzące objawy, z którymi boryka się chory. Stosuje się leki zwiększające stężenie acetylocholiny w mózgu. Jest to substancja, która odpowiada za przekazywanie informacji w mózgu, a wzrost jej poziomu ułatwia procesy pamięciowe oraz naukę nowych umiejętności. Zastosowanie znajdują również leki: przeciwdepresyjne, nasenne i uspokajające.

Podobnie ważną kwestią jest, aby opiekun osoby chorej nie wyręczał jej we wszystkich czynnościach. Samodzielne wykonywanie różnych codziennych aktywności ma zbawienny wpływ na spowolnienie rozwoju choroby oraz pozwoli choremu uwierzyć w siebie.

Przeczytaj również:

Pamięć mięśniowa – co to jest? Jak ją ćwiczyć?

A czy jedzenie ma wpływ na rozwój objawów demencji? Oczywiście, że tak! Jak wiemy, w patogenezie otępienia znaczną rolę odgrywają również choroby naczyń (takie jak miażdżyca), więc dieta przeciwdziałająca powstawaniu blaszek miażdżycowych będzie idealnym wyborem. Warto postawić na dietę śródziemnomorską, w której królują: oliwa z oliwek, warzywa, owoce, ryby oraz białe sery. Zalecana jest również suplementacja witaminy D3, szczególnie w okresie jesienno-zimowym. Zdecydowanie ograniczyć w diecie powinno się nasycone kwasy tłuszczowe, które znajdują się w chipsach i fast foodach, oraz cukry proste obecne w cukierkach i słodzonych napojach.

W jaki sposób można pomóc osobie z demencją?

Opieka nad chorymi najczęściej spada na najbliższe osoby (np. na dzieci), które – znajdując się w całkowicie nowej sytuacji – są kompletnie tym faktem przytłoczone i zagubione. Poniżej przedstawię kilka praktycznych rad, jak na co dzień opiekować się osobą z demencją.

• Codzienna toaleta – początkowo przypominanie, a na późniejszym etapie pomoc w myciu ciała, zębów oraz założeniu czystych ubrań.

• Posiłki – chorzy często nie pamiętają, że powinni coś zjeść, dlatego zapewnienie zróżnicowanej diety bogatej w produkty korzystne dla mózgu (np.: ryby, orzechy, zielone liściaste warzywa, owoce jagodowe) i posiłków o stałych porach dnia jest bardzo istotne.

• Dbanie o odpowiednie nawodnienie –chory powinien wypijać ok. 1,5–2 l wody na dobę.

Oprócz codziennej pielęgnacji bardzo ważnym aspektem jest to, by mieszkanie czy dom były odpowiednio przygotowane. Tak żeby chory czuł się bezpiecznie.

• zabezpieczenie urządzeń gazowych i elektrycznych,

• podłoga bez dywaników,

• drzwi zewnętrzne zamykane na klucz, który jest niedostępny dla chorego,

• maty antypoślizgowe w łazience,

• w pokoju chorego należy unikać przemeblowań, zapewnić mu w miarę możliwości stałe, niezmienne otoczenie.

Częstym problemem, który napotykają opiekunowie, jest zaburzona wizja świata spowodowana przez demencję. Chorzy mogą nie poznawać bliskich osób lub uznawać znane sytuacje czy informacje za nowe. W takich momentach najważniejsza jest ostrożna korekcja chorego, delikatne tłumaczenie, aby go nie wystraszyć lub nie wprowadzić w zakłopotanie.

Kluczową formą pomocy są: bycie z chorym, codzienne rozmowy (również telefony od rodziny) oraz wspólne aktywności. Zapewnienie osobie z demencją w ten sposób poczucia bezpieczeństwa jest nieodzownym elementem terapeutycznym. Porozmawianie o codziennych sprawach, zabranie na spacer czy zorganizowanie spotkania ze znajomymi chorego – robiąc tak niewiele, możemy drastycznie spowolnić rozwój objawów.

Demencja starcza – opinia eksperta

Olga Papis-Sobczak neurolog

Demencja starcza to pojęcie którego używa się na określenie późnej postaci otępienia typu alzeimerowskiego. Nie jest to więc stan, który czeka każdego. Ocenia się, że częstość otępienia, o różnej etiologii, w populacji powyżej 65. roku życia wynosi 5-10% starszych osób.

Współczynnik rozpowszechnienia otępienia podwaja się co 5 lat, wynika z tego, że otępienia doświadcza: 0,7% osób około 60. roku życia, 10% osób po 80. roku życia, a po 90. roku życia aż 38% osób. Statystyki pokazują zatem, że ponad połowa populacji zachowa sprawny umysł w wieku dziewięćdziesięciu paru lat.