Czym jest allomnezja?
Allomnezja (inaczej pamięć iluzoryczna) to zaburzenie jakościowe pamięci polegające na zniekształceniu wspomnień wydarzeń z przeszłości. Okazjonalnie przytrafia się każdemu z nas – niekiedy zdarzenia z ubiegłych lat pamiętamy zupełnie inaczej, niż wyglądały one z rzeczywistości. Naukowcy zwracają jednak uwagę, że allomnezja występuje regularnie u osób cierpiących na zaburzenia o podłożu psychologicznym, takie jak: depresja, mania, schizofrenia lub paranoja. Może być wynikiem długotrwałego spożywania substancji odurzających jak alkohol lub psychodeliki.
Jak działa pamięć i skąd biorą się zniekształcenia wspomnień?
Pamięć – w szerokim rozumieniu – definiuje się jako zdolność mózgu do zapisywania i odtwarzania informacji. Ich przetwarzanie odbywa się na czterech poziomach:
zapamiętywania informacji;
przechowywania danych w wyspecjalizowanych neuronach znajdujących się głównie w hipokampie i korze mózgowej;
przywoływania informacji (zwykle świadomie, choć możliwe jest również pojawienie się wspomnień pod wpływem bodźca sensorycznego, np. smaku lub zapachu, jest to tzw. efekt Prousta lub efekt magdalenki);
rozpoznawania rodzaju informacji, z którą styka się mózg.
Neurolodzy wyróżniają dwa rodzaje pamięci – krótkotrwałą i długotrwałą. Pamięć krótkotrwała (inaczej robocza) jest angażowana do zapamiętywania świeżych informacji, które są potrzebne na bieżąco. Łatwo ulega zniekształceniom i zmienia się pod wpływem chorób lub urazów. W kształtowaniu się pamięci roboczej główną rolę odgrywa acetylocholina. Dane są przetwarzane w hipokampie w tzw. engramy białkowe, czyli trwałe ślady pamięciowe będące podstawą do budowy pamięci długotrwałej.
Pamięć długotrwała jest magazynowana w płacie czołowym i skroniowym. Dzieli się ją na kilka rodzajów:
deklaratywną (w tym: semantyczną i epizodyczną),
pamięć proceduralną (w tym: świadomą i nieświadomą).
Allomnezja to zaburzenie pamięci długotrwałej, przede wszystkim epizodycznej, czyli powiązanej z wydarzeniami.
Przeczytaj również:
Pamięć mięśniowa – co to jest? Jak ją ćwiczyć?
Objawy allomnezji – jak się przejawia?
Zaburzenia pamięci dotyczące wydarzeń mogą objawiać się na kilka sposobów. Osoba doświadczająca problemu z pamięcią:
twierdzi, że wydarzenie miało miejsce, choć w rzeczywistości nigdy nie wystąpiło;
uważa, że pamięta datę wydarzenia, choć miało ono miejsce w innym czasie;
myli poszczególne wydarzenia lub ich fragmenty;
wytwarza fikcyjne wspomnienia, aby wypełnić lukę wywołaną np. odurzeniem alkoholowym lub narkotykami.
Najczęstsze przyczyny allomnezji
Zmiany na płaszczyźnie neurologicznej, jakie towarzyszą allomnezji, obecnie nie są w pełni poznane, dlatego naukowcy nie są pewni, co może powodować takie zaburzenia. Przypuszcza się, że przyczyny mogą być podobne, jak w przypadku innych postaci amnezji.
Wśród nich można wymienić: chorobę alkoholową, tętniaka mózgu, choroby neurodegeneracyjne (np. choroba Alzheimera), silny lub przewlekły stres, urazy mózgu. W literaturze wskazuje się też, że zaniki pamięci może wywoływać głęboki deficyt witamin z grupy B.
Trzeba też pamiętać, że sposób, w jaki odbieramy dane wydarzenia, jest określany częściowo przez emocje odczuwane w danej chwili. Dlatego po latach można pamiętać wydarzenie zupełnie inaczej. Co więcej, osoby będące świadkami zdarzenia są podatne na działanie sugestii. Jeśli po latach słyszysz od innej osoby, że określone wydarzenie wyglądało zupełnie inaczej, łatwo uwierzyć, że rzeczywiście tak było.
Dodatkowo w literaturze zwraca się uwagę na skłonność mózgu do konfabulacji. Zgodnie z definicją, konfabulacją jest błędnie ugruntowane przekonanie, będące wynikiem wypełniania luk w systemie poznawczym. Zdaniem naukowców konfabulacje pamięciowe powstają w wyniku dysfunkcji procesów sprawdzających, odpowiedzialnych za wyhamowywanie wyobrażeń nieodpowiednich względem kontekstu wspomnień.
Mówiąc inaczej, mózg, który nie potrafi przypomnieć sobie tego, co już się wydarzyło, dorabia fragmenty rzeczywistości tak, aby stworzyć jeden, spójny obraz i stworzyć wrażenie bezpieczeństwa. Teorii na temat konfabulacji jest jednak kilka i żadna z nich nie została powszechnie uznana za prawidłową.
Przeczytaj również:
Zaburzenia pamięci – przyczyny, objawy, jakie choroby ją powodują?
Diagnostyka – kiedy zgłosić się do specjalisty?
Modyfikowanie w wyobraźni wspominanej sytuacji sporadycznie zdarza się każdemu i nie powinno budzić niepokoju. Problem pojawia się w momencie, kiedy allomnezja zaczyna dotyczyć wydarzeń niedawnych i rzutuje na relacje interpersonalne w związku, pracy lub w rodzinie. Objawy polegające na modyfikowaniu wspomnieć mogą być objawem różnego rodzaju schorzeń, w tym:
zespołu Korsakowa – związany z niedoborem tiaminy; występuje szczególnie często u osób uzależnionych od alkoholu i z uszkodzeniami środkowych części płatów skroniowych;
choroby Alzheimera – schorzenie neurodegeneracyjne o zróżnicowanej etiologii;
schizofrenii – zaburzenie psychiczne charakteryzujące się m.in. halucynacjami i dezorganizacją myśli;
zespołu Wernickiego-Korsakowa – połączenie objawów encefalopatii Wernickiego z zespołem Korsakowa, pojawia się m.in. u osób za zaburzeniami odżywiania (brak witaminy B1) oraz alkoholików.
Allomnezja a inne zaburzenia pamięci – podobieństwa i różnice
Medycyna wyróżnia wiele zaburzeń pamięci, które wpływają na możliwość tworzenia i przechowywania wspomnień oraz rozpoznawania elementów świata otaczającego. Wśród nich warto wymienić przede wszystkim, takie jak:
agnozja to brak możliwości rozpoznawania określonych obiektów (np. osób, obiektów lub dźwięków);
amnezja powoduje przejściową lub trwałą utratę wspomnień albo możliwości zapamiętywania;
urazowe uszkodzenie mózgu, do którego dochodzi w wyniku urazu mechanicznego;
hipermnezja to wybitnie rozwinięta pamięć autobiograficzna pozwalająca odtworzyć praktycznie każdy dzień z życia,
pląsawica Huntingtona to choroba genetyczna, której jednym z objawów są postępujące zaburzenia pamięci.
Za zaburzenia pamięci są też odpowiedzialne choroby neurodegeneracyjne, jak wspomniana choroba Alzheimera czy Parkinsona.
Przeczytaj również:
Ruminacja – czyli niszczące rozpamiętywanie. Czym jest? Jak sobie z nim poradzić?
Metody leczenia allomnezji
Sposób radzenia sobie z zaburzeniami wspomnień zależy od tego, co leży u podstaw allomnezji. Przykładowo, przy zespole Korsakowa pacjentom podaje się witaminę B1 uzupełnioną o klonidynę (silny lek hipotensyjny i hamujący centralny układ nerwowy) oraz propanolol (lek hipotensyjny blokujący działanie adrenaliny i noradrenaliny na mięsień sercowy).
Znacznie mniej optymistycznie wygląda prognoza w przypadku choroby Alzheimera. Można jedynie łagodzić objawy neurodegeneracyjne, wykorzystując m.in. inhibitory acetylocholinesterazy. Z kolei leczenie schizofrenii wymaga sięgnięcia po leki przeciwpsychotyczne połączone ze spersonalizowaną psychoterapią.
Czy allomnezja może ustąpić samoistnie?
Allomnezja sama w sobie nie jest uznawana za chorobę, jeśli nie staje się problemem utrudniającym bieżące funkcjonowanie. Jeśli jednak przyczyną zaburzeń jest zmiana patologiczna, konieczne staje się wdrożenie odpowiedniego leczenia. O ile w przypadku choroby powodowanej przez niedobór witamin z grupy B często wystarcza zmiana modelu odżywiania, w przypadku problemów neurodegeneracyjnych można jedynie usiłować hamować rozwój objawów. Zwykle nie da się ich jednak cofnąć.
