Czym jest leukoworyna (kwas folinowy)?
Aby zrozumieć, czym jest leukoworyna, musimy wytłumaczyć biologiczne znaczenie kwasu foliowego i grupy jego metabolitów zwanych folianami. Związki te nazywa się umownie witaminą B9. Kwas foliowy i jego sole to substancje niezbędne w wielu procesach biochemicznych. Uczestniczą w tworzeniu DNA i RNA, metabolizmie aminokwasów, biorą udział w rozwoju i funkcjonowaniu układu nerwowego. Aby jednak mogły zadziałać, muszą zostać przekształcone za pomocą enzymów do aktywnych biologicznie metabolitów.
Leukoworyna lub inaczej kwas folinowy to właśnie aktywna postać witaminy B9 (folianów), którą organizm może wykorzystać bez konieczności aktywacji. W odróżnieniu od kwasu foliowego kwas folinowy może zostać od razu wykorzystany przez komórki. Z tego właśnie powodu substancja ta znalazła w medycynie wiele zastosowań. Należą do nich:
Wspomaganie w leczeniu cytostatycznym pacjentów chorych na nowotwory, szczególnie przewodu pokarmowego (w tym raka jelita grubego). Wykorzystywane w nim leki, takie jak metotreksat czy 5-fluorouracyl, będące składnikami chemioterapii, hamują działanie kwasu foliowego, wywołując toksyczny wpływ na komórki. Leukoworyna podawana jest w celu zmniejszenia toksyczności cytostatyku.
Leczenie mózgowego niedoboru kwasu foliowego (CFD) – spowodowanego zaburzonym transportem kwasu foliowego do mózgu.
Leczenie niedokrwistości megaloblastycznej spowodowanej niedoborem kwasu foliowego – zwłaszcza w ciężkich zaburzeniach wchłaniania.
Leczenie przedawkowania antagonistów kwasu foliowego.
Przeczytaj również:
Kobiety w spektrum autyzmu – jak wygląda życie kobiet z autyzmem?
Autyzm a metabolizm folianów
Foliany (witamina B9) mają ogromny wpływ na rozwój całego układu nerwowego i zapobieganie wadom wrodzonym. Pełnią one szczególnie ważną rolę w okresie ciąży i we wczesnym dzieciństwie, gdy mózg człowieka dopiero się kształtuje. Wpływają one na prawidłowe tworzenie i podział komórek nerwowych, tworzenie się synaps, czyli połączeń między neuronami, a także na procesy regulujące ekspresję genów.
Odpowiedni poziom folianów jest potrzebny, aby umysł dziecka rozwinął się prawidłowo. W przeciwnym razie, np. gdy matka nie zapewnia odpowiedniej suplementacji w trakcie ciąży i okresie wczesnodziecięcym, u dziecka mogą wykształcić się różne zaburzenia.
Są jednak sytuacje, gdy mimo odpowiedniego spożycia folianów w mózgu stwierdza się ich niedobór. Dzieje się tak w niektórych przypadkach zaburzeń ze spektrum autyzmu (autism spectrum disorders, ASD). Dowiedziono, że u niektórych osób z tym zaburzeniem występują autoprzeciwciała przeciwko receptorom folianowym, które utrudniają przedostawanie się folianów do mózgu. Wówczas mimo ich odpowiedniego stężenia we krwi, dostępność w układzie nerwowym może być niedostateczna. Prowadzi to do zaburzonych procesów rozwojowych. W tym przypadku zastosowanie kwasu folinowego, który obchodzi pewne etapy metaboliczne, może pomagać w dostarczeniu aktywnej formy folianów do układu nerwowego. Dzięki takiemu postępowaniu u niektórych dzieci obserwuje się poprawę funkcjonowania.
Przeczytaj również:
Maskowanie objawów w ASD (zaburzenia ze spektrum autyzmu)
Badania nad stosowaniem leukoworyny w autyzmie
W ostatnich latach naukowcy coraz częściej analizują wpływ kwasu folinowego na funkcjonowanie dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Celem tych badań jest weryfikacja, czy suplementacja aktywną formą folianu faktycznie może wspierać rozwój układu nerwowego i łagodzić niektóre objawy związane z autyzmem.
W kilku badaniach klinicznych dzieci z ASD przez okres od 8 do 24 tygodni otrzymywały codziennie leukoworynę w dawkach około 1–2 mg na kilogram masy ciała. Wyniki wielu z tych badań okazały się obiecujące. Zaobserwowano, że u części dzieci po suplementacji poprawiła się komunikacja werbalna, kontakty społeczne. Poza tym stwierdzono u nich lepszą koncentrację uwagi i zmniejszenie częstości stereotypowych, powtarzalnych ruchów. W niektórych przypadkach rodzice i terapeuci zauważali też pozytywne zmiany w zakresie emocji i ogólnego poziomu aktywności.
Choć efekty nie zawsze były takie same u wszystkich uczestników, ogólny trend sugeruje możliwy korzystny wpływ leukoworyny (kwasu folinowego) na rozwój funkcji poznawczych i zachowania. Jednocześnie trzeba podkreślić, że badania te nie były prowadzone na tak szeroką skalę, by można było wysnuć jednoznaczne wnioski co do powszechnego zastosowania leukoworyny. Wiele z nich obejmowało zbyt małe grupy dzieci i miały stosunkowo krótki czas obserwacji. Nadal nie ma też pewności, jaka dawka oraz długość terapii są najskuteczniejsze, a zarazem bezpieczne.
Z tego powodu eksperci zwracają uwagę na potrzebę dalszych, dogłębniejszych badań na większych grupach ludzi, które pozwolą dokładniej określić, u kogo i w jakich warunkach suplementacja kwasem folinowym może przynieść korzyści.
Jak podaje się leukoworynę?
Kwas folinowy (a właściwie jego sól – folinian wapnia) można podawać na kilka sposobów. Możliwe jest podawanie doustne lub dożylnie we wstrzyknięciu. Dawkowanie leku należy dostosować w zależności od celu jego podania oraz nasilenia objawów chorobowych. Dla przykładu, jako lek wspomagający w celu zmniejszenia toksyczności metotreksatu stosuje się w dawkę początkową 15 mg, którą powtarza się co 6 godzin przez 72 godziny. Dawki zwykle ustala się w oparciu o powierzchnię ciała pacjenta. Czas trwania terapii ustala się indywidualnie.
W prowadzonych badaniach leukoworynę podawano przez kilkanaście tygodni, w niektórych przypadkach nawet kilka miesięcy. Pomimo relatywnie dobrej tolerancji, każda terapia z udziałem leukoworyny, szczególnie u dzieci powinna być prowadzona przez doświadczonego lekarza pediatrę, neurologa/neurologa dziecięcego lub lekarza specjalizującego się w chorobach metabolicznych.
Przeczytaj również:
Stimming – metoda regulacji układu nerwowego osób autystycznych
Skutki uboczne i bezpieczeństwo stosowania
W dotychczasowych badaniach kwas folinowy cechował się zwykle dobrą tolerancją. Jeśli pojawiały się działania niepożądane, to były one zazwyczaj niegroźne i nieuciążliwe. Najczęściej występowały łagodne zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty, biegunka lub zaparcia), subtelne zmiany zachowania takie jak pobudzenie, zwiększona aktywność, a także łagodne reakcje alergiczne i nadwrażliwości. Poważniejsze skutki uboczne zdarzały się rzadko i dotyczyły zwykle dużych dawek.
Stosowanie leukoworyny nie ma wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów. Należy jednak zachować szczególną ostrożność podczas stosowania leukorowyny razem z innymi lekami. Ryzyko objawów niepożądanych jest wówczas zwiększone.
Może ona wchodzić w interakcję z:
lekami przeciwpadaczkowymi (np. fenytoiną, karbamazepiną) – powodując zwiększenie częstości napadów padaczkowych;
lekami stosowanymi w leczeniu nowotworów i chorób reumatycznych (szczególnie z metotreksatem) – mogą osłabiać wzajemnie swoje działanie;
niektórymi antybiotykami np. trimetoprimem czy sulfametoksazolem, osłabiając ich skuteczność.
Z tego względu leukoworynę należy stosować tylko i wyłącznie pod nadzorem lekarza.
Czy leukoworyna rzeczywiście łagodzi objawy autyzmu?
Część badań naukowych potwierdza, że u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, u których stwierdzono obecność przeciwciał przeciw receptorowi folianowemu lub zaburzenia transportu tego składnika, suplementacja kwasu folinowego może prowadzić do poprawy w zakresie funkcji społecznych, w tym komunikacji i kontaktów z innymi.
Jednocześnie nadal pozostaje niejasne, czy terapia ta może przynieść pozytywne skutki u wszystkich dzieci z ASD i jakie będą długotrwałe efekty takiego leczenia. Konieczne jest zatem prowadzenie dalszych badań. Każda osoba ze spektrum autyzmu ma inną osobowość, może inaczej prezentować objawy i reagować na terapię. Dotychczas nie opracowano żadnego uniwersalnego schematu leczenia autyzmu leukoworyną. Dawki kwasu folinowego, długość leczenia oraz jego monitorowanie powinno być zawsze dobrane indywidualnie i odbywać się pod nadzorem specjalisty mającego odpowiednie kwalifikacje w tym zakresie.
