Czym jest HPPD – zaburzenie postrzegania spowodowane halucynogenami?
Zaburzenie postrzegania spowodowane halucynogenami (ang. Hallucinogen Persisting Perception Disorder, HPPD) to przewlekłe zmiany świadomości, jakie pojawiają się po zażyciu substancji halucynogennych, jak LSD, marihuana, czy psylocybina albo substancji zaliczanych do tzw. dopalaczy. Objawy HPPS mogą utrzymywać się od kilku godzin do wielu lat. W przypadku niektórych osób utrzymują się ze zmiennym nasileniem nawet przez całe życie.
Doznania po przyjęciu substancji psychoaktywnych mogą być ekscytujące i niektóre osoby celowo zażywają je, aby udać się w tzw. trip. Jednak długotrwałe przyjmowanie substancji halucynogennych może być niebezpieczne, a na częstotliwość i nasilenie HPPD wpływają takie czynniki ryzyka, jak:
rodzaj środka,
przyjęta dawka halucynogenu,
ogólny stan zdrowia danej osoby,
interakcje, jakie zachodzą między daną substancją halucynogenną a np. przyjmowanymi lekarstwami.
Niestety obecny stan wiedzy nie pozwala jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, jak często (i jak długo) trzeba przyjmować substancje psychoaktywne, aby ujawniły się symptomy HPPD. W skrajnych przypadkach wystarczy jedno zażycie substancji halucynogennych, ale w większości przypadków niezbędne jest regularne poddawanie organizmu toksycznemu działaniu chemikalium przez wiele lat.
Przeczytaj również:
„Bad trip” po zażyciu substancji psychoaktywnych – co robić?
Jak często występuje HPPD po spożyciu substancji halucynogennych?
Zespół HPPD jest uważany za rzadki. Według starszych danych literaturowych występuje u 1 na 50 tysięcy użytkowników. Nowsze analizy sugerują jednak na częstsze występowanie HPPD (4,2% z grupy 2455 osób badanych). Różnice mogą wynikać zarówno z trudności w zebraniu grupy kontrolnej, zróżnicowaniu objawów, jak i rozwoju samej farmakologii. Zwłaszcza dopalacze, które znajdują się w dużej mierze wciąż poza kontrolą ustawodawcy, mogą powodować objawy trudne do przewidzenia.
Typy HPPD
Zgodnie z wytycznymi Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób Psychicznych DSM-V, zespół HPPD znajduje się pod pozycją 292.89 (F16.983), w przypadku klasyfikacji ICD-10 najbliższą znaczeniowo jednostką jest F16.7. Wyróżnia się łagodniejszą postać zaburzenia HPPD-I oraz HPPD-II, któremu towarzyszą zaburzenia psychiczne.
W jednej z publikacji dokonano także rozróżnienia na HPPD typu 1 i 2. Pierwszy rodzaj zaburzenia to krótkotrwałe, przemijające objawy. Z kolei typ 2 obejmuje zmiany trwałe.
Przeczytaj również:
Kwas gamma-aminomasłowy (GABA) – właściwości. Za co odpowiada, czy można go suplementować?
Jakie substancje mogą powodować HPPD?
Halucynogenne trwałe zaburzenie percepcji może pojawić się z przypadku przyjmowania preparatów należących do wielu różnych grup substancji. Są to np.:
psychodeliki, jak np. LSD, meskalina, MDMA,
dysocjanty, np. ketamina, fencyklidyna,
tetrahydrokanabinol, czyli jeden z kannabinoidów, związków zawartych m.in. w marihuanie,
selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), np. fluoksetyna, paroksetyna.
Objawy HPPD – rodzaje zaburzeń wzroku i nie tylko
Objawy HPPD różnią się w zależności od specyfiki danego środka, ale też właściwości osobniczych użytkownika. Każda osoba reaguje na substancje psychoaktywne nieco inaczej, co wynika z drobnych różnic w profilu neuroprzekaźników i związanych z nimi receptorów.
Do najczęstszych objawów HPPD zalicza się dostrzeganie aureoli otaczających przedmioty lub iluzoryczna palinopsja, czyli widzenie przedmiotów, pomimo iż zostały one już usunięte z pola widzenia. Mogą pojawić się zaburzenia psychotyczne i zaburzenia depresyjne.
Dostrzeganie omamów często idzie w parze z problemami w rozróżnianiu kolorów, występowaniem zaburzeń wizualnych na etapie zasypiania (w fazie tzw. hipnagogii), czy dostrzeganiem mroczków przed oczami. Część pacjentów narzeka też na zmienione poczucie czasu. Zdarzają się też nasilenia zjawisk entoptycznych, czyli takich, które dzieją się wewnątrz oka, ale stają się widoczne pod wpływem określonych czynników z zewnątrz. Przykładem jest patrzenie na jasne niebo lub prosto w słońce, co pozwala dostrzec np. krążące w mikronaczyniach leukocyty. Najczęściej są to widniejące w polu widzenia punkty lub rozbłyski.
Naukowcy są zdania, że objawem HPPD, który można uznać za „tworzący” tę chorobę, jest śnieg optyczny (ang. Visual Snow Syndrome, VSS). Objawia się on licznymi migającymi kropkami w części lub całości pola widzenia.
Przeczytaj również:
„Trip killers” – jak działają substancje, które pomagają w zmniejszeniu „bad tripu”?
Jakie są przyczyny HPPD?
Bezpośrednie przyczyny HPPD nie zostały poznane. Naukowcy są zdania, że u podłoża zaburzeń wizualnych leży uszkodzenie lub dysfunkcja interneuronów GABA-ergicznych o działaniu hamującym układ nerwowy. W rezultacie bodźce docierające nie są filtrowane, a układ nerwowy otrzymuje zbyt silną stymulację, która objawia się właśnie w postaci zaburzeń wzrokowych. W przypadkach występowania HPPD obserwuje się też zmiany w obrębie struktur wzgórza mózgu (łac. thalamus), obszaru odpowiedzialnego za przetwarzanie bodźców wzrokowych.
Inna hipoteza zakłada, że utrudnienie codziennego funkcjonowania wynika z obniżonej plastyczności układu nerwowego. Neuroplastyczność oznacza zdolność tkanki nerwowej do tworzenia nowych połączeń zarówno w celu reorganizacji, adaptacji, jak i naprawy uszkodzeń.
Jak leczyć HPPD?
Obecnie nie wypracowano skutecznej metody radzenia sobie z przyczynami HPPD z uwagi na brak pełnego zrozumienia mechanizmu tego zaburzenia. Dosyć ogólnikowe zalecenia, z jakimi można się spotkać w literaturze, obejmują natychmiastowe odstawienie środków psychoaktywnych, alkoholu, ograniczenie korzystania z ekranów oraz dbanie o jakość snu, unikanie stresu i zbilansowane odżywianie. Wszystko to ma pomóc układowi nerwowemu (zwłaszcza mózgowi) w regeneracji i powrocie do stanu sprzed zaburzeń. W przypadku wyjątkowo silnych ataków może pojawić się konieczność sięgnięcia po farmakologię.
Leczenie HPPD za pomocą farmakologii
Lamotrygina jest często lekiem pierwszego wyboru. Zaliczana do grupy preparatów przeciwdrgawkowych, służy do łagodzenia objawów m.in. epilepsji i zaburzeń dwubiegunowych. Skutecznym preparatem jest klonidyna. Agonista receptorów alfa-2-adrenergicznych działa hipotensyjnie i anksjolitycznie. Jeszcze innym rozwiązaniem jest Clonazepam z grupy benzodiazepin, który działa przeciwlękowo i przeciwdrgawkowo. Inne skuteczne leki przeciwpadaczkowe to gabapentyna, Levetiracetam i kwas walproinowy.
Trzeba pamiętać, że leki stosowane w leczeniu HPPD mogą mieć poważne efekty uboczne, jak:
zawroty i bóle głowy,
zmiana odczuwania bodźców dotykowych,
drżenie mięśni,
podwyższone ciśnienie krwi,
wahania nastrojów.
Powikłania somatyczne powinny być każdorazowo oceniane indywidualne, a w ślad za nimi należy odpowiednio dobrać dawkę środka oraz czas trwania terapii.
Metodami, które mogą znacząco wpływać na samopoczucie osób doświadczających HPPD, są również stymulacja przy użyciu precyzyjnie dobranych wyładowań oraz terapia poznawczo-behawioralna. Wsparcie psychologiczne często jest łączone z farmakologią dla lepszego efektu.
