Testy genetyczne w kierunku nowotworów dziedzicznych
Dziedziczone mutacje genetyczne odpowiadają za około 5–10% wszystkich przypadków nowotworów. Odziedziczenie określonej mutacji nie zawsze oznacza pewność zachorowania, wiąże się jednak ze zwiększonym jego ryzykiem.
Testy genetyczne na raka mają na celu odnalezienie określonej mutacji – czyli zmiany, w ludzkim materiale genetycznym. Nie każda mutacja jest szkodliwa, istnieją także mutacje korzystne czy obojętne dla organizmu, lub takie o niewiadomym znaczeniu.
Obecność mutacji związanej z określonym nowotworem dziedzicznym oznacza że dana osoba nosi w sobie zwiększone ryzyko zachorowania. Dodatkowo istotny jest sposób dziedziczenia: autosomalny dominujący (gdzie wystarczy jedna kopia wadliwego genu – od jednego z rodziców, by zwiększyć ryzyko zachorowania) lub autosomalny recesywny (potrzebne są dwie kopie – czyli od każdego z rodziców po jednej, by zwiększyło się ryzyko zachorowania). Istnieje jeszcze dziedziczenie związane z płcią, czyli wadliwy gen występuje na chromosomie X.
W literaturze opisano ponad 50 nowotworów dziedzicznych i związane z nimi mutacje. Powszechnie wykonywane są badania genetyczne w kierunku kilku z nich (pod warunkiem spełnienia odpowiednich kryteriów).
Jakie testy genetyczne w kierunku nowotworów dziedzicznych są dostępne?
- Dziedziczny nowotwór piersi i jajników. Za ten rodzaj nowotworu odpowiadają mutacje w genach BRCA1 i BRCA2. Mutacje te zwiększają ryzyko zachorowania na raka jajnika i raka piersi. Kobiety z wykrytymi mutacjami podlegają intensywnemu programowi profilaktycznemu.
- Dziedziczny niepolipowaty rak jelita grubego (zespół Lyncha). Geny badane w tym przypadku to m.in. MSH2, MSH6, MLH1. U pacjentów z zespołem w 60 roku życia ryzyko rozwoju raka jelita grubego wynosi 60%, a średni czas jego rozwoju jest znacznie krótszy niż w przypadku postaci niedziedzicznej (3,5 roku w porównaniu do 10–15 lat). Ponadto w zespole Lyncha zwiększone jest ryzyko występowania innych nowotworów układu pokarmowego, a także rozrodczego.
- Rodzinna polipowatość gruczolakowata jelita grubego. Jest to choroba związana z mutacją genu APC. U praktycznie wszystkich chorych przed 35 rokiem życia rozwinie się rak jelita grubego. Jest to jednak niezwykle rzadka choroba (1:10000 urodzeń).
- Mnoga gruczolakowatość wewnątrzwydzielnicza (MEN). Wyróżnia się typ MENI i MEN II. W przypadku MENI wadliwy gen to MEN1, a nowotwory związane z jego mutacją to łagodne nowotwory trzustki, guzy przysadki i przytarczyc. W zespole MENII wadliwy gen to gen RET, nowotwory występujące w tym przypadku to: rak rdzeniasty tarczycy i guz chromochłonny nadnerczy.
- Zespół Li-Fraumeni. Jest to choroba gdzie mutacji podlega gen TP53, co wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wielu nowotworów np. mięsaków tkanek miękkich, raka piersi, guzów mózgu.
- Zespół von Hippla-Lindau. Choroba wynikająca z mutacji genu VHL. Wiąże się ze zwiększonym ryzykiem raka nerki, ośrodkowego układu nerwowego i siatkówki oka.
- Mutacja genu CDKN2A. Mutacja tego genu wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju czerniaka i raka trzustki.
Kiedy wykonywać testy genetyczne?
Należy podkreślić że nie jest wskazane aby u każdego pacjenta wykonywać badania genetyczne. Aby to zrobić powinny być spełnione określone kryteria – inne dla każdego z rodzajów nowotworu. Przykładowe uproszczone kryteria to np.:
- wywiad rodzinny sugerujący występowanie dziedzicznego nowotworu (np. rak piersi u matki, siostry i babci);
- nowotwór pojawił się u członków rodziny w młodym wieku (np. rak piersi poniżej 50 roku życia);
- nowotwór występował w obu narządach parzystych (np. w obu nerkach, obu piersiach).
W razie jakichkolwiek podejrzeń co do dziedzicznego tła danego nowotworu należy zasięgnąć porady genetycznej. Genetyk stwierdzi przede wszystkim czy wykonanie danego testu jest zasadne. Poza tym oceni jakie implikacje kliniczne niesie ze sobą wynik zarówno pozytywny jak i negatywny, jakie jest ryzyko przeniesienia określonej mutacji na potomstwo oraz, czego nie należy pomijać, jakie korzyści, a jakie ryzyko z punktu widzenia psychologicznego niesie ze sobą informacja pochodząca z wyniku testu.
Jak wykonuje się testy genetyczne i co dalej?
Aby wykonać testy genetyczne wystarczy niewielka ilość krwi, czasami śliny, materiał może być też pobrany np. z błony śluzowej policzka, ze skóry czy wód płodowych (w przypadku amniopunkcji czyli badania mutacji u płodu). Badania genetyczne u osób spełniających kryteria są darmowe.
W przypadku stwierdzenia określonych mutacji pacjent zostaje objęty kompleksową opieką, która ma na celu wczesne wykrycie ewentualnej zmiany nowotworowej. Przykładowo gdy stwierdzona zostaje mutacja BRCA1, BRCA2 kobiecie przysługuje co pewien okres czasu badanie piersi rezonansem magnetycznym, mammografia czy USG przezpochwowe, z kolei przy dodatniej mutacji APC przysługują badania kolonoskopowe.
