Neuroleptyki (leki przeciwpsychotyczne) – atypowe i klasyczne – wskazania, działanie, skutki uboczne, przeciwwskazania

Leki psychotropowe – czym są i jak działają?

Leki psychotropowe to grupa preparatów stosowanych w leczeniu zaburzeń psychicznych o różnym podłożu. Do ich zakupu niezbędna jest recepta lekarska. Dobiera się je na podstawie wieku, stanu ogólnego chorego i rodzaju zaburzeń. Mechanizm działania psychotropów opiera się na blokowaniu poszczególnych receptorów w ośrodkowym układzie nerwowym.

Ze względu na różnorodność tych leków, podzielono je na kilka grup terapeutycznych.

• Leki normotymiczne I i II generacji – są stosowane głównie w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej, a ich zadaniem jest normalizowanie i stabilizowanie nastroju.
• Leki psycholeptyczne – podzielono je na kilka podgrup, takich jak: l eki neuroleptyczne, leki na sen i uspokajające oraz anksjolityki o działaniu przeciwlękowym. Stosuje się je w leczeniu depresji psychotycznej przebiegającej z urojeniami, w zaburzeniach snu oraz zaburzeniach schizoafektywnych.
• Leki psychoanaleptyczne – przynależą do nich leki przeciwdepresyjne, psychostymulujące i nootropowe. Łagodzą objawy depresji, poprawiają pamięć i motywację do działania, zwłaszcza przy stwierdzonym zespole otępiennym.

Leki psychotropowe należy przyjmować zgodnie z zaleceniem lekarza i odstawiać stopniowo, jeśli terapia nimi została zakończona. Są wydawane wyłącznie na receptę pod postacią tabletek doustnych, kapsułek oraz syropów do picia.

Zobacz też: Amantix – co to za lek i kiedy się go stosuje?

Neuroleptyki typowe – klasyczne leki przeciwpsychotyczne I generacji

Neuroleptyki klasyczne są grupą leków psychotropowych stosowanych w leczeniu zaburzeń psychicznych przebiegających z objawami wytwórczymi, takimi jak psychozy, omamy, urojenia i halucynacje. Ich podział na dwie generacje jest uwarunkowany ilością działań niepożądanych i interakcji z innymi lekami.

Mechanizm działania neuroleptyków typowych opiera się głównie na blokowaniu receptorów dopaminergicznych D2 w ośrodkowym układzie nerwowym, co czyni je skutecznymi w terapii m.in. schizofrenii i depresji psychotycznej. Są to klasyczne leki na psychozę o działaniu silnie uspokajającym. Charakterystyczną cechą tych leków jest wywoływanie zaburzeń czynności układu pozapiramidowego, w tym parkinsonizmu i typowego dla tego zjawiska drżenia mięśniowego (dystonia) oraz dyskinez, czyli nieskoordynowanych ruchów mimowolnych całego ciała.

Leki przeciwpsychotyczne osłabiają nadmierne pobudzenie ruchowe (akatyzja) i obniżają próg drgawkowy, a niektóre pochodne wykazują także działanie przeciwbólowe. Istotne jest też ich działanie przeciwwymiotne oraz pobudzające łaknienie, dlatego z powodzeniem stosuje się je również w leczeniu anoreksji.

Niestety klasyczne leki przeciwpsychotyczne mają wpływ także na układ hormonalny, ponieważ nasilają wydzielanie prolaktyny wskutek zniesienia wpływu dopaminy na wydzielanie tego hormonu w przysadce. Skutkiem ubocznym ich zażywania mogą być zaburzenia cyklu miesiączkowego u kobiet.

Klasyczne leki neuroleptyczne – lista

Do grupy neuroleptyków typowych I generacji zalicza się m.in. pochodne fenotiazyny. Jest to grupa związków chemicznych zakończonych łańcuchem aminowym lub węglowodorowym, wykazujących działanie przeciwwymiotne, antyhistaminowe, przeciwlękowe i przeciwautystyczne. Niektórym chorym przepisuje się je jako leki pomocne w poprawie pamięci i koncentracji. Ich długotrwałe stosowanie wiąże się z wystąpieniem objawów pozapiramidowych, takich jak: drżenie i sztywność mięśni oraz spowolnienie ruchowe. Dzieli się je na trzy grupy:

• pochodne alifatyczne – chlorpromazyna, promazyna, lewomepromazyna (np. Fenactil, Tisercin, Promazin, Promazine);
• pochodne piperydynowe – tiorydazyna, pipotiazyna (np. Thioridazin, Piportil);
• pochodne piperazynowe – perfenazyna, flufenazyna, perazyna, tioproperazyna, trójfluoroperazyna (np. Pernazinum, Perazin, Mirenil, Ramelteon, Trilafon, Modalina, Triftazin, Jatroneural).

W grupie leków antypsychotycznych znajdują się także pochodne tioksantenu, takie jak: chlorprotiksen, flupentiksol, fluprotiksen, klopentiksol, klotiksamid, meprotiksol, metiksen, piflutiksol, pimetiksen, teflutiksol, tiotiksen, zuklopentiksol (np. Chlorprotixen, Muricalm, Temaril). Wykazują one działanie przeciwdepresyjne.

Do typowych leków przeciwpsychotycznych zalicza się również pochodne butyrofenonu, takie jak: haloperydol, droperydol i trifluperidol (Haloperidol, Innovar, Droleptan) oraz benzamidy: sulpiryd i tiapryd (Sulpiryd, Tiapridal). Leczy się nimi epizody manii, schizofrenię oraz depresję psychotyczną.

W grupie leków przeciwpsychotycznych I generacji znalazły się także neuroleptyki aktywizujące. Pod względem chemicznym są to pochodne indolu. Są bezpieczne w stosowaniu, ponieważ rzadko kiedy wywołują objawy ze strony układu pozapiramidowego. Za najczęściej stosowane uważa się oksypertynę i molindon (Moban).

Neuroleptyki atypowe – leki przeciwpsychotyczne II generacji

Atypowe leki przeciwpsychotyczne są grupą leków wprowadzonych do lecznictwa w ostatnim dziesięcioleciu. Podobnie jak leki klasyczne działają na objawy wytwórcze, ale mają mniej skutków ubocznych i są lepiej tolerowane przez chorych. Wywołują mniej zaburzeń ze strony układu pozapiramidowego i układu hormonalnego.

Choć mechanizm działania tej grupy jest podobny do neuroleptyków typowych, to dodatkowo pełnią rolę agonistów dla receptora serotoninowego 5-HT2A, co zapobiega negatywnym skutkom powstałym na skutek blokady receptorów dopaminergicznych w ośrodkowym układzie nerwowym. Mniejsza toksyczność i większa tolerancja czyni te leki skutecznymi w leczeniu schizofrenii lekoopornej, w której występują omamy, halucynacje lub urojenia, w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej oraz psychozach przebiegających z nadmiernym pobudzeniem ruchowym i agresją. Nowe neuroleptyki mają też działanie sedatywne (uspokajające), dlatego można je stosować nasennie i wyciszająco.

Do przeciwpsychotycznych leków sedatywnych atypowych zalicza się: asenapinę, amisulpryd, arypiprazol, blonanserynę, zotepinę, melperon, lurasidon, kwetiapinę, olanzapinę, iloperidon i klozapinę (nazwy: Olzapin, Olanzapina Mylan, Olanzapina Apotex, Zalasta, Zolaxa, Clopizam, Klozapol, Leponex, Melperon, Ketilept, Kventiax, Ketrel, Quentapil, Latuda, Abilify, Aripilek i wiele innych).

Leki neuroleptyczne w ciąży i dla dzieci

Neuroleptyki w ciąży nie są stosowane, chyba że jest to bezwzględnie konieczne. Niektóre ciężarne wymagają kontynuowania terapii tymi lekami, dlatego dobiera się je w oparciu o wytyczne FDA (Agencji Żywności i leków), kierując się jak najmniejszą szkodliwością na płód. Zazwyczaj są to preparaty zaliczane do kategorii B, które zostały przebadane na zwierzętach i nie udowodniono ich działania teratogennego. Do takich leków zalicza się np. klozapinę.

Środki przeciwpsychotyczne można podawać dzieciom, ale leczenie nimi wdraża się w ostateczności. Są podawane tylko wtedy, gdy zawodzi farmakoterapia innymi preparatami.

Trzeba pamiętać, że nie ma neuroleptyków bez recepty. Są to silne środki, które mogą mieć negatywny wpływ na stan zdrowia.

Leki przeciwpsychotyczne – przeciwwskazania

Jednoczesne stosowanie neuroleptyków i alkoholu czy środków narkotyzujących jest stanowczo przeciwwskazane, ponieważ nie wolno ich łączyć z tymi substancjami. Ostrożność należy zachować, jeśli stan ogólny pacjenta uległ pogorszeniu i nasiliły się jego zaburzenia psychiczne oraz gdy chory zmaga się z napadami padaczkowymi.

Neuroleptyki są przeciwwskazane przy chorobie Parkinsona, kobietom z rakiem piersi, osobom ze schorzeniami kardiologicznymi, chorym na jaskrę, z niewydolnością wątroby oraz nerek.

Przeciwwskazaniem bezwzględnym jest też złośliwy zespół neuroleptyczny, który stanowi zagrożenia dla zdrowia. Jego charakterystycznym objawem są zaburzenia świadomości połączone z gorączką i sztywnieniem mięśni.

Neuroleptyki – skutki uboczne i interakcje z innymi lekami

Długotrwałe stosowanie neuroleptyków może doprowadzić do uszkodzeń w mózgu, czego konsekwencją będzie szereg skutków ubocznych, takich jak:

• spowolnienie psychoruchowe,
• męczliwość,
• senność,
• drżenia i mimowolne ruchy ciała,
• ślinotok lub suchość w jamie ustnej,
• zaburzenia pamięci,
• trudności z koncentracją,
• nadmierny przyrost masy ciała,
• zła tolerancja glukozy,
• obniżenie libido,
• zaburzenia potencji,
• bóle i zawroty głowy,
• alergie skórne,
• zaburzenia hormonalne,
• zaburzenia rytmu serca,
• dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.

Przy długotrwałym stosowaniu neuroleptyków należy wykonywać regularne badania kontrolne: morfologię krwi obwodowej, próby wątrobowe, poziom elektrolitów oraz glukozy, ponieważ mogą zaburzać te parametry.

Interakcje leków neuroleptycznych z innymi lekami są trudne do przewidzenia ze względu na dużą rozpiętość zachodzących reakcji. Mogą nasilać działanie leków nasennych i silnych przeciwbólowych, zwiększając jednocześnie działanie depresyjne opioidów na ośrodek oddechowy. Podawane razem z lekami przeciwgorączkowymi i przeciwzapalnymi, mogą mieć negatywny wpływ na szpik.

Uzależnienie od neuroleptyków jest mało prawdopodobne, ponieważ nie wykazują one działania narkotycznego. Niestety oddziałują na ośrodkowy układ nerwowy, więc osoby zażywające te leki powinny być pod stałą kontrolą lekarza.

Wypowiedź psychiatry na temat leków przeciwpsychotycznych