Ortoreksja – co to? Przyczyny, objawy, skutki, leczenie

Czym jest ortoreksja?

Ortoreksja to patologiczna obsesja zdrowego odżywiania koncentrująca się na jakości produktów żywnościowych. To jedno z zaburzeń odżywiania. Cechą, która łączy ortoreksję z innymi zaburzeniami odżywiania jest m.in. chorobliwa koncentracja na jedzeniu. Ortoreksja opiera się na subiektywnych przekonaniach o zdrowym trybie odżywiania. Osoby cierpiące na ortoreksję to zarówno nastolatkowie, jak i osoby dorosłe.

Zazwyczaj ortoreksja rozpoczyna się niepozornie – od zmiany dotychczasowego sposobu odżywiania na zdrowszy, co jest niewątpliwie pozytywną zmianą.

Omawiane zaburzenie jako pierwszy opisał amerykański lekarz Steven Bratman, w książce pt.: W szponach zdrowej żywności. Na podstawie doświadczeń własnych i swoich pacjentów, w 1997 roku zaproponował on określenie orthorexia nervosa, czyli „ortoreksji nerwowej”.

Jednakże, żeby uniknąć błędów w klasyfikacji osób zdrowych i chorych, w 2017 roku Bratman zaproponował dwuetapowe podejście do ortoreksji.

W pierwszej fazie jest ona niegroźna – a wręcz pożądana – ponieważ polega na pozytywnym nastawieniu do zdrowego odżywiania się, zwanym ortoreksją zdrową.

Ortoreksja a anoreksja

Oba zaburzenia odżywiania łączą: rytuały związane z jedzeniem, sztywne nawyki żywieniowe oraz niechęć do leczenia. Ponadto dostrzega się także podobieństwa w zakresie: dążenia do perfekcjonizmu, konieczności poczucia kontroli nad żywieniem oraz wysokiego poziomu lęku. Podstawową różnicą pomiędzy nimi jest cel działań.

Dla anorektyków najważniejsze jest liczba spożywanych kalorii, po to, aby być jak najszczuplejszym. Dla ortorektyków ważniejsza jest jakość posiłków, która w żaden sposób nie może się przyczynić się do zatruwania organizmu oraz chorób będących jego następstwem. Celem nie jest więc utrata wagi a zachowanie zdrowia.

Jakie mogą być przyczyny ortoreksji?

Wśród przyczyn, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia ortoreksji – obsesji na punkcie zdrowego odżywiania – można wymienić:

• czynniki psychologiczne i społeczno-kulturowe;
• doniesienia o szkodliwości różnych produktów spożywczych i ich negatywnym wpływie na zdrowie;
• społeczny nacisk na zdrowe odżywianie;
• stres;
• odczuwanie emocjonalnej pustki;
• zmaganie się z chorobami przewlekłymi lub występowanie problemów zdrowotnych w przeszłości;
• propagowanie szczupłej sylwetki jak synonimu szczęścia i powodzenia w życiu;
• specyficzne zachowania żywieniowe;
• światopogląd i praktyki religijne;
• wykonywanie niektórych profesji, np. zawodów medycznych oraz związanych z żywieniem czy sportem.

Po czym można rozpoznać ortoreksję?

Na wstępie należy zaznaczyć, że poniższe kryteria diagnostyczne nie dotyczą osób, których zachowanie wynika ze specjalnych wymagań żywnościowych, alergii pokarmowych lub innej choroby, która wymaga określonej diety.

Do objawów ortoreksji można zaliczyć:

• ścisłą, przesadną kontrolę własnej diety;
• spędzanie więcej niż 3 godzin dziennie na rozmyślaniu o diecie czy planowaniu kolejnych posiłków, a także na sprawdzaniu źródeł pochodzenia składników żywności;
• eliminację z diety produktów w coraz większej liczbie, co skutkuje zawężaniem swojego jadłospisu;
• skupienie wyłącznie na jakości spożywanej żywności, kosztem smaku i wyglądu potraw;
• unikanie imprez rodzinnych i wizyt w restauracjach – osoby dotknięte ortoreksją mają obawy przed tym, że będą serwowane niezdrowe produkty żywnościowe lub potraw o nieznanym składzie;
• nadmierny wpływ diety na samoocenę;
• przesadne zwracanie uwagi na formę przechowywania czy pakowania żywności;
• odczuwanie satysfakcji lub winy w kontekście przestrzegania lub zawodu własnych, rygorystycznych założeń dietetycznych;
• namawianie innych do rezygnacji z ich sposobu odżywiania;
• wydawanie nadmiernych środków finansowych (w stosunku do swoich realnych możliwości) na żywność, ze względu na przekonanie o jej wyższości nad tańszą;
• spożywanie posiłków w samotności po to, aby jak najbardziej uważnie przełykać kolejne kęsy, co stanowi jeden z rytuałów świadomego odżywiania organizmu;
• pojawianie się natrętnych myśli w czasie, kiedy osoba dotknięta tym zaburzeniem, zajmuje się innymi niż jedzenie sprawami;
• samodzielne przygotowywanie posiłków w obawie przed dodaniem niepożądanych składników przez najbliższych;
• długie zakupy często utrudniające codzienne funkcjonowanie i uwzględniające szczegółowe sprawdzanie każdej etykiety pod kątem zawartości: konserwantów, barwników i ulepszaczy.

Skutki ortoreksji

Do konsekwencji ortoreksji można zaliczyć:

• bóle i zawroty głowy;
• przewlekłe zmęczenie;
• problemy z koncentracją i pamięcią;
• samotność;
• poczucie wyobcowania;
• izolacja społeczna i rezygnacja z życia towarzyskiego;
• niedobory żywieniowe i problemy zdrowotne związane z niedostarczeniem organizmowi wszystkich potrzebnych składników odżywczych, np. anemię czy zaburzenia pracy jelit;
• dyskomfort psychiczny i upośledzenie funkcjonowania w społeczeństwie wynikające z poświęcania zbyt dużej ilości czasu i uwagi jedzeniu – obsesyjne zdrowe odżywianie wpływa więc na pogorszenie jakości życia w innych strefach.

Dieta przy ortoreksji – czego nie je ortorektyk?

Restrykcyjny jadłospis przy ortoreksji zakłada eliminację wielu produktów spożywczych, stanowiących stały element diety ogółu populacji. Dieta ortorektyka zakłada wykluczenie:

• Drobiu i nabiału – przekonanie o obecności antybiotyków i hormonów.
• Czerwonego mięsa – ze względu na możliwość obecności pasożytów,
• Wędlin – ponieważ zawierają azotyny.
• Ryb – przez obecność metali ciężkich.
• Warzyw i owoców – z powodu pozostałości pestycydów.
• Przetworów zbożowych – ponieważ mogą zawierać polepszacze.

Ortoreksja – sposoby leczenia

Ze względu na to, że ortoreksja to zaburzenia sposobu odżywiania się, podstawą jej leczenia jest zalecenie stosowania racjonalnej, zbilansowanej diety, ułożonej przez dietetyka.

Często niezbędnym elementem terapii ortoreksji (gdy występuje ona z zaburzeniami psychicznymi) jest psychoterapia poznawczo-behawioralna, prowadzona w trybie indywidualnym lub grupowym oraz leczenie psychiatryczne polegające na stosowaniu odpowiednich leków, np. stabilizujących nastrój czy przeciwpsychotycznych.

W procesie leczenia niezwykle ważne jest wsparcie najbliższego otoczenia chorego, a także pełne zrozumienie przez chorego przyczyn swojego stanu. To dodatkowo zapewnia, że leczenie obsesji może się zakończyć powodzeniem.

współpraca: dietetyk Anna Żyłowska