Czym jest tabaka i jak działa?
Tabaka to sproszkowany tytoń, często wzbogacony dodatkami zapachowymi, takimi jak: mięta, eukaliptus czy mentol (taka intensywna mieszanka sprawia, że tabaka ma orzeźwiający aromat).
Tradycyjnie wysypuje się niewielką ilość proszku na dłoń lub specjalną tabakierę, a następnie inhaluje przez nos. Wywołuje to charakterystyczne uczucie pieczenia i czasem kichanie.
Tabaka działa przede wszystkim dzięki zawartości nikotyny. Jej działanie jest podobne do papierosów – tabaka powoduje: pobudzenie, poprawę koncentracji i krótkotrwałe uczucie przyjemności. W przeciwieństwie do palenia nie wydziela dymu, dzięki czemu jest mniej uciążliwa dla otoczenia. Jednak nie oznacza to, że jest bezpieczna – nikotyna uzależnia (niezależnie od formy podania).
Zwolennicy tabaki wybierają ją głównie dlatego, że ta postać tytoniu zapewnia szybkie działanie nikotyny, która trafia do organizmu bezpośrednio przez błony śluzowe nosa.
Na rynku dostępne są także inne formy preparatów z nikotyną zapewniające szybki efekt działania: tabletki, gumy, pastylki i aerozole do stosowania w ustach.
Przeczytaj również:
Co jest w dymie papierosowym?
Historia stosowania tabaki
Tabaka pojawiła się w Europie w XVI wieku po sprowadzeniu tytoniu z Ameryki Południowej. Początkowo była luksusem dostępnym głównie dla arystokracji i wyższych sfer. Z czasem upowszechniła się i zdobyła popularność w różnych krajach, zyskując znaczenie nie tylko jako używka, ale też element kultury – np. w Polsce szczególnie popularna była na Kaszubach, gdzie do dziś funkcjonuje jako część regionalnej tradycji.
Przeczytaj również:
Detoks cukrowy – jak odstawić cukier?
Rozpowszechnienie stosowania tabaki
Szacuje się, że obecnie w USA 3,8 proc. dorosłych używa tytoniu bezdymnego (tabaki, snusów, tytoniu do żucia); odsetek ten jest znacznie wyższy wśród mężczyzn niż wśród kobiet (6,8 proc. vs. 1,0 proc.). Niepokój budzi używanie tytoniu bezdymnego wraz z papierosami czy e-papierosami: blisko 10 proc. nastolatków używa równolegle co najmniej dwóch rodzajów wyrobów tytoniowych.
W 2016 roku pięciu największych producentów tytoniu bezdymnego wydało ponad 759 mln dolarów na reklamę i promocję – 62 proc. tej kwoty stanowiły zniżki dla sprzedawców, dzięki którym mogli oferować konsumentom towar po niższej cenie.
Przeczytaj również:
Kaszel po papierosach – jak się go pozbyć i kiedy jest groźny?
Działanie nikotyny
Nikotyna – alkaloid obecny w tytoniu i tabace – działa przede wszystkim na układ nerwowy. Po wchłonięciu do krwi (np. przez błonę śluzową nosa lub jamy ustnej) łatwo przenika do mózgu, gdzie oddziałuje z receptorami nikotynowymi dla acetylocholiny (nAChR). Receptory te zaliczane są do jonotropowych receptorów cholinergicznych, czyli kanałów jonowych otwierających się pod wpływem działania ligandów. Do głównych typów receptorów nikotynowych w mózgu zalicza się receptory α4β2 (najważniejsze dla efektu uzależniającego) oraz α7.
Po przyłączeniu się nikotyny do receptora:
kanał jonowy otwiera się, pozwalając na przepływ jonów sodu (Na⁺) i wapnia (Ca²⁺) do neuronu;
dochodzi do depolaryzacji błony komórkowej, co wywołuje impuls nerwowy.
W wyniku tych procesów pojawiają się następujące efekty:
wzrost stężenia dopaminy, co wywołuje uczucie przyjemności i otrzymania nagrody,
wzrost stężenia noradrenaliny – zwiększona czujność i pobudzenie,
wzrost stężenia serotoniny – poprawa nastroju,
wzrost stężenia acetylocholiny: lepsza koncentracja.
Choć krótkofalowym efektem działania nikotyny jest pobudzenie, wzrost ciśnienia krwi i przyspieszenie akcji serca, w ujęciu długofalowym przewlekłe stosowanie nikotyny prowadzi do wykształcenia tolerancji (receptory tracą wrażliwość na nikotynę – dla osiągnięcia tego samego efektu potrzeba coraz większych dawek). Adaptacja receptorów przyczynia się do uzależnienia – przerwanie dostarczania nikotyny wywołuje: dyskomfort, drażliwość, spadek koncentracji i silną chęć przyjęcia kolejnej dawki.
Przeczytaj również:
Woreczki nikotynowe – co to, jak używać, gdzie kupić, przeciwwskazania, skutki uboczne
Czy tabaka jest zdrowa?
Tabaka – podobnie jak inne wyroby tytoniowe – przyczyniać się może do wielu problemów zdrowotnych. Jej regularne przyjmowanie:
prowadzi do uzależnienia od nikotyny;
podrażnia błonę śluzową nosa i dróg oddechowych;
wiąże się ze zwiększonym ryzykiem chorób nowotworowych, zwłaszcza w obrębie jamy nosowej i gardła.
Szczególnie w kontekście nowotworów tabakę przedstawia się jako bezpieczniejszą – wszak to głównie substancje smoliste zawarte w dymie tytoniowym odpowiadają za nowotwory płuc u palaczy. Badania jednak obalają ten pogląd.
W tym roku ukazała się duża metaanaliza obejmująca 80 prac. Jej wyniki wskazują, że palenie tabaki zwiększa ryzyko śmiertelności z powodu nowotworów o 38 proc. i zachorowalności na nie o 17 proc. – szczególnie w kontekście nowotworów: głowy i szyi, jamy ustnej, przełyku, żołądka i trzustki.
Ciekawych wyników dostarcza kolejna metaanaliza, która wykazała, że używanie tabaki i podobnych wyrobów tytoniowych wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych. Co interesujące, ogólne ryzyko zachorowalności pozostawało niezmienione. Obserwacje te sugerują zatem cięższy przebieg dolegliwości wieńcowych u użytkowników tabaki.
Reasumując, tabaka często przedstawiana jest jako zdrowsza alternatywa dla papierosów (ze względu na brak wdychania toksycznego dymu). Jednak choć nie obciąża tak znacząco płuc i dróg oddechowych, należy jasno podkreślić, że jest używką zagrażającą zdrowiu i nie powinna być traktowana jako wyrób bezpieczny.
Przeczytaj również:
Po jakim czasie od rzucenia palenia organizm oczyszcza się i zmniejsza się ryzyko rozwoju raka?
Tabaka w Polsce – czy jest legalna?
Tak, tabaka w Polsce jest legalna. Można ją kupić w wybranych sklepach – szczególnie w regionach, gdzie tradycja jej stosowania jest silna, np. na Kaszubach. Nie jest jednak tak powszechnie dostępna jak papierosy czy inne wyroby tytoniowe.
Czy tabaka jest dozwolona od 18. roku życia?
Tak, podobnie jak wszystkie wyroby tytoniowe, tabaka w Polsce może być sprzedawana wyłącznie osobom pełnoletnim. Jej sprzedaż osobom poniżej 18. roku życia jest zakazana i podlega sankcjom prawnym.
