Kokaina – co to jest, zastosowanie w medycynie, uzależnienie

Kokaina – pochodzenie

Kokaina to alkaloid pozyskiwany z liści koki (krasnodrzew pospolity) – rośliny należącej do rodziny Erythroxylaceae. Najczęściej występuje w Ameryce Południowej, zwłaszcza w: Kolumbii, Peru
i Boliwii. Liści koki tradycyjnie używali rdzenni mieszkańcy tych obszarów przez tysiące lat – głównie do żucia, co pozwalało im zyskać energię i łagodzić uczucie głodu oraz zmęczenia.

Charakterystyka kokainy

Kokainę w postaci liści koki jako pierwsi zaczęli stosować w dawnych czasach Indianie. W XIX wieku liście poddawano procesowi ekstrakcji alkoholowej, co doprowadziło do dalszych eksperymentów
i ekstrakcji z wykorzystaniem orzechów. Tak powstał pierwszy napój, który stał się słynnym amerykańskim towarem eksportowym, czyli coca-cola. W wyniku dalszych działań laboratoryjnych otrzymano także chlorowodorek kokainy (w postaci białego proszku) oraz czystą postać kokainy tzw. crack (w postaci przezroczystych kryształów).

Jak działa kokaina – nie tylko uczucie euforii

Kokaina wykazuje szerokie spektrum działania. Powoduje poprawę samopoczucia, zmniejsza uczucie głodu, zwiększa aktywność fizyczną oraz intelektualną. Po zażyciu kokainy podwyższa się pewność siebie, zawyża się samoocena, zwiększa popęd seksualny oraz pojawia się euforia. Odczuwane są również: nadmierna potliwość, tachykardia, zaburzenia rytmu serca i wzrost ciśnienia tętniczego. Jednym z objawów zażycia kokainy są też rozszerzone źrenice.

Przy długotrwałym stosowaniu kokainy mogą się pojawić: stany lękowe, depresja, bezsenność, halucynacje czy psychozy. Do objawów fizycznych mogą należeć: utrata masy ciała, bladość i ziemistość skóry oraz upośledzenie funkcji wątroby czy nerek. Jednym ze skutków ubocznych, które mogą wystąpić po zażyciu kokainy, jest również krwotok z nosa.

Pod koniec XIX wieku kokaina była bardzo popularnym środkiem stosowanym w medycynie. Zalecano ją przy leczeniu: astmy, choroby wysokościowej, choroby morskiej, wymiotach w czasie ciąży oraz przy bólach skurczowych.

Od XX wzrosła wiedza dotycząca kokainy i jej działania farmakologicznego. Wiadomo było, że zapobiega ona generowaniu i przewodzeniu impulsów przez włókna nerwowe przez bezpośredni wpływ na błonę komórkową. Drugim istotnym działaniem jest hamowanie ponownego wychwytu zwrotnego w neuronach w układzie współczulnym, co zwiększa działanie egzogennych oraz endogennych katecholamin. Z tego względu kokaina była używana jako środek znieczulający miejscowo (w szczególności: śluzówkę ucha, nosa i gardła), a także jako środek przy operacjach okulistycznych oraz lek analgetyczny w chorobach nowotworowych. Obecnie, ze względu na dużą szkodliwość oraz możliwość uzależnienia się, stosowanie kokainy w medycynie zostało znacznie ograniczone.

Rodzaje kokainy

Kokaina – jako jedna z najbardziej złożonych substancji uzależniających – występuje w różnych formach, z których każda ma swoje charakterystyczne właściwości i zastosowania. Najpopularniejszym rodzajem jest kokaina w postaci proszku, która jest najczęściej używana do wciągania, a jej działanie polega na intensyfikacji euforii oraz zwiększeniu energii.

Innym rodzajem jest crack, czyli krystaliczna forma kokainy, która powstaje w wyniku przetworzenia proszku kokainowego z użyciem amoniaku i wody. Crack ma postać małych kamieni, które można palić, co prowadzi do szybszego i silniejszego efektu (mocno pobudzające działanie), ale także zwiększa ryzyko uzależnienia. Istnieją również roztwory, które mogą być wstrzykiwane, co niesie dodatkowe zagrożenia związane z infekcjami oraz używaniem nieczystych narzędzi. Każdy rodzaj kokainy wiąże się z innymi skutkami zdrowotnymi oraz stanowi odmienny poziom ryzyka.

Dla różnych grup przestępczych (prowadzących nielegalne fabryki) obrót kokainą stanowi lukratywny biznes. W krajach Ameryki Południowej kokaina jest „towarem eksportowym”, a część produkcji trafia do krajów Unii Europejskiej. W wielu krajach produkcja kokainy odbywa się w nieczynnych gospodarstwach i halach przemysłowych.

Wpływ kokainy na układ odpornościowy

Badania wykazały, że uzależnienie od kokainy jest ściśle związane z upośledzeniem funkcji wybranych elementów składowych ludzkiego układu odpornościowego. Jednak sporadyczne przyjmowanie kokainy wskazuje na inny wynik. Okazjonalne zażywanie kokainy nie zawsze ma wyraźny wpływ na funkcję oraz liczbę komórek układu odpornościowego u człowieka.

Uzależnienie od kokainy

Do najczęstszych i najbardziej poważnych działań niepożądanych związanych z przewlekłym stosowaniem kokainy należą zaburzenia czynności układu nerwowego i układu krążenia. Uszkodzenia w układzie nerwowym powodują zaburzenia myślenia i koncentracji, ale mogą prowadzić nawet do udaru. Zaburzenia związane z układem nerwowym mogą w konsekwencji skutkować zawałem mięśnia sercowego. Poza tym długotrwałe zażywanie narkotyku powoduje: zaburzenia osobowości, depresję, próby samobójcze i zaburzenia funkcjonowania społecznego.

Niestety, szacuje się, że u 25% osób – które spróbują kokainy – wystąpią objawy uzależnienia. Sama kokaina jest drogą substancją, co skutkuje tym, że w Polsce nie jest tak popularnym narkotykiem. Jednak należy zaznaczyć, że wskaźnik używania kokainy wykazuje tendencję wzrostową.

Kokaina często jest używana w sposób intensywny. Tak zwany ciąg polega na przyjmowaniu narkotyku w 15–30-minutowych odstępach przez kilka godzin, a nawet dni. Po czym następuje „kraksa” charakteryzująca się krańcowym wyczerpaniem i anhedonią.

Leczenie uzależnienia

Współczesne metody leczenia uzależnienia od narkotyku kokainy opierają się na łączonej terapii farmakologicznej i psychologicznej. Ameryka Południowa i Północna mają największe zapotrzebowanie na tego typu leczenie. W Europie oraz Polsce odsetek osób zażywających kokainę jest znacznie mniejszy niż w Stanach Zjednoczonych. W Polsce sprawy przymusowego leczenia odwykowego osób uzależnionych m.in. od kokainy reguluje Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. Czas przymusowej terapii i rehabilitacji nie jest określany z góry, nie może jednak przekraczać okresu 2 lat.

Kokaina a prawo w Polsce

Kokaina znajduje się w wykazie środków odurzających załączonym do Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii. Jej posiadanie nawet w niewielkich ilościach jest kategorycznie zabronione i nielegalne. W świetle polskiego prawa nieuprawnione posiadanie jakiejkolwiek ilości narkotyku jest zagrożone karą pozbawienia wolności do 3 lat (art. 62 ww. ustawy), a posiadanie znacznej ilości kokainy – do 8 lat. Nielegalny jest również obrót substancją i hodowla krasnodrzewu pospolitego (koki), z którego można pozyskać kokainę.