Co to jest tężec?
Laseczki tężca – Clostridium tetani – są szeroko rozpowszechnione w przyrodzie. Występują w przewodach pokarmowych zwierząt, skąd następnie przedostają się do gleby oraz wody. Mogą wytwarzać formy przetrwalnikowe, wyjątkowo odporne na zmienne warunki środowiskowe, a nawet na działanie środków dezynfekcyjnych.
Bakterie tężca należą do rodziny gatunków beztlenowych. W miejscu zakażenia przyrannego bakteria wydziela silną neurotoksynę – tetanospazminę, zwaną także jadem tężcowym. Toksyna tężcowa hamuje uwalnianie neuroprzekaźników blokujących, co powoduje porażenie skurczowe mięśni (spastyczne).
Przeczytaj też: Wścieklizna – przyczyny, objawy, leczenie, profilaktyka
Tężec – przyczyny – jak można się zarazić?
Bakterię tężca można znaleźć w ziemi i w kale. Objawy klasycznej choroby tężcowej najczęściej występują w krajach rozwijających się. W Stanach Zjednoczonych rocznie odnotowuje się około 50–150 przypadków, choć szacuje się, że jest ich 2 razy więcej, ze względu na niepełną liczbę zgłoszeń choroby. Droga zakażenia tężcem to kontakt drążącej rany z ziemią skażoną sporami bakterii.
Ponad 50 proc. zakażonych to osoby, które ukończyły 60. rok życia. W przypadku osób dorosłych śmiertelność dotyczy do 30 proc.przypadków. Wyższy odsetek śmiertelnych powikłań po zakażeniu tężcem znajduje się w skrajnych grupach wiekowych, tj. u małych dzieci i wieku podeszłym.
Zakażenie tężcem następuje po urazie penetrującym (zakażenie przyranne – drogą zakażenia jest zanieczyszczone otarcie naskórka lub skaleczenie), co umożliwia powstanie warunków beztlenowych do rozwoju zakażenia. Drobnoustrój zaczyna wydzielać toksyny, które wiążą się z obwodowymi zakończeniami nerwowymi, w których jest internalizowana (dostaje się do wnętrza neuronu) i przemieszcza się drogą transportu aksonalnego (wzdłuż wypustki komórki nerwowej) aż do rdzenia kręgowego. Tam dochodzi do zaburzenia aktywności hamujących neuronów wstawkowych przez uwolnienie neuroprzekaźnika GABA.
Okres inkubacji (wylęgania) trwa od kliku do 3 tygodni w zależności od miejsca wnikania bakterii i ich liczby. Dłuży okres inkubacji występuje zwykle, jeżeli rana znajduje się daleko od ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Szybsza progresja do pierwszych objawów od momentu zakażenia wiąże się z ciężkim przebiegiem i większą śmiertelnością.
Tężec – objawy zakażenia – jak rozpoznać tężec?
Do klinicznych objawów zakażenia tężcem zalicza się objawy miejscowe i ogólne. Pierwsze objawy tężca miejscowego przejawiają się przedłużającym się skurczem w miejscu zanieczyszczonego ziemią zranienia. Postać ta jest łagodna i rokuje dobrze. Rzadko dochodzi do uogólnienia do cięższej postaci, związanej z wyższą śmiertelnością.
Jak wygląda tężec?
Tężec uogólniony to najgroźniejsza postać choroby. Przeważa skurcz silnych mięśni nad słabymi, co doprowadza do specyficznych dolegliwości:
- szczękościsku,
- uśmiechu sardonicznego (skurcz tężcowy mięśni twarzy),
- opistotonus (skurcz mięśni szyi).
- napadów drgawek,
- hipoglikemii,
- tachykardii spoczynkowej (szybkie bicie serca),
- zaburzeń rytmu serca (uczucie nierównego bicia serca),
- bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych,
- obniżonego stężenia wapnia (tężyczka),
- zatrzymania oddychania (porażenie mięśni oddechowych)
Niewydolność oddechowa może być spowodowana wtórnym i ciężkim zapaleniem płuc.
Tężec noworodkowy i tężec mózgowy
Tężec noworodkowy to choroba krajów rozwijających się. Objawia się u noworodka, które nie otrzymało przeciwciał od matki. Do pierwszych symptomów zalicza się niechęć do ssania. Następnie tężec powoduje bolesne kurcze mięśni i uogólnioną sztywność mięśniową. Nierzadki jest opistotonus, czyli wygięcie ku tyłowi szyi. Osłabienie mięśni twarzy wynika z uszkodzenia nerwów czaszkowych.
Tężec mózgowy dotyczy pacjentów, u których bakterie dostały się do organizmu w wyniku uszkodzenia skóry na powierzchni głowy. Objawy obejmują głównie osłabienie poszczególnych mięśni twarzy, zaopatrywanych przez zaatakowany nerw. Objawy tężca u ludzi dominujące w przypadku uszkodzenia nerwu twarzowego to skurcz mięśni mimicznych twarzy i asymetria kącików ust.
Tężec – leczenie – zastrzyk przeciwtężcowy, antybiotyk i inne sposoby
Leczenie tężca musi być podjęte szybko, najlepiej na podstawie rozpoznania klinicznego, ponieważ izolacja Clostridium tetani jest trudna. Nie można czekać na wynik badania mikrobiologicznego. Po skaleczeniu i powstawaniu zanieczyszczonej rany chory zgłasza się do ambulatorium, gdzie rana powinna być opracowana chirurgicznie z oczyszczeniem i usunięciem ciał obcych. Należy wykonać immunoprofilaktykę zakażenia C. tetani poprzez podanie antytoksyny i anatoksyny tężcowej. (tzw. zastrzyk przeciwtężcowy). Umożliwia to uzyskania czynnej i biernej odpowiedzi układu odpornościowego w odpowiedzi na podany antygen tężcowy i immunoglobulinę. Aby zatrzymać wzrost bakterii należy podać antybiotyk per os, najlepiej pochodne penicyliny.
Podtrzymujące leczenie tężca powinno być prowadzone skrupulatnie. W wybranych, zaawansowanych przypadkach zasadne będzie podtrzymywanie oddychania przez zastosowanie respiratora w trybie PEEP (dodanie ciśnienie końcowo-wydechowe). Niewykluczone jest wykonanie tracheostomii, a w przypadku skurczów uogólnionych mięśni, leków zwiotczających (pankuronium). Pacjent powinien leżeć w ciemnym i cichym pomieszczeniu, ponieważ nagły hałas może spowodować napad drgawek i bolesnych skurczów tężcowych.
Szczepienie na tężec
Możliwe jest całkowite zapobieganie tężcowi. W zastrzyku przeciwtężcowym otrzymujemy profilaktykę, która obejmuje uodpornienie anatoksyną tężcową (chemicznie odzjadliwioną toksyną bakteryjną).
Anatoksyna przeciwtężcowa u dzieci jest podawana razem z anatoksyną błoniczą i zabitymi bakteriami Bordetella pertussis od 6–8 tygodnia życia (szczepionka DiPerTe). Dawki przypominające powinny być podawane w 6–12 miesiącu życia,w wieku przedszkolnym i następnie co 10 lat (u dorosłych zaleca się stosowanie dawek przypominających tylko anatoksyny tężcowej i błoniczej).
W sytuacji kiedy od zakażenia upłynęło więcej niż 24 godziny wszyscy pacjenci powinni otrzymać uodpornienie czynne i bierne- tj. anatoksyne (szczepionka przeciw tężcowi) i antytoksynę przeciwtężcową.
Immunoprofialktyka (zastrzyk przeciwko tężcowi) nie musi być podawana tylko kiedy mamy do czynienia z chorym z małym ryzykiem zakażenia (niewielkie zanieczyszczenie rany), a od ostatniej dawki przypominającej nie minęło 10 lat.
Sama anatoksyna (szczepienie) wystarcza, kiedy istnieje niewielkie zanieczyszczenie rany, a chory był szczepiony 10 lat temu lub nie pamięta daty ostatniej dawki przypominającej.
Kiedy wiemy, że istnieje duże ryzyko skażenia sporami C. tetani, w zasadzie nie należy ryzykować i podać obie metody immunoprofilaktyki, tj. ana- i antytoksynę p/tężcową.
Objawy po szczepieniu na tężec mogą być związane z odczynem odpornościowym – zazwyczaj jest to łagodna gorączka i ogólne przejściowe rozbicie. Szczepienie na tężec w ciąży najlepiej zaplanować w II i III trymestrze. Dawka przypominająca anatoksyny jest zupełnie bezpieczna.
Rokowanie i powikłania po tężcu
Śmiertelność w zachorowaniach na tężec zależy przede wszystkim od postaci choroby. Rokowanie jest najlepsze w przypadku choroby ograniczonej do objawów miejscowych oraz w uogólnionej, ale wyłącznie o lekkim przebiegu.
Objawy tężca utrzymują się zwykle od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy w przypadku skurczów mięśni. Do powikłań należą m.in.: zapalenia płuc (wynikające z zachłyśnięcia lub nadkażenia bakteryjnego), złamania kości (spowodowane prężeniami ciała), zatorowość płucna oraz zaburzenia psychiczne.
Rokowanie przy tężcu może być bardzo poważne. Zdecydowanie nie należy go bagatelizować.
