Skąd się bierze zakażenie toksoplazmozą? Etiopatogeneza choroby
Czynnikiem wywołującym toksoplazmozę jest pierwotniak Toxoplasma gondii, który został opisany w 1908 roku przez dwójkę badaczy – Nicolle i Manceaux – na podstawie badań nad gatunkiem gryzonia z rodziny Ctenodactylidae. Rozwój pierwotniaków T. gondii jest trójetapowy, więc mogą one występować w organizmie nosiciela w jednej z trzech postaci:
Trofozoitów, czyli pasożytów wewnątrzkomórkowych o stosunkowo małej szkodliwości ze względu na bardzo wysoką śmiertelność poza komórką.
Cyst tkankowych, które rozwijają się wewnątrz organów takich jak mięśnie szkieletowe czy mięsień sercowy.
Oocyst powstających w enterocytach kotów.
Toksoplazmoza należy do jednej z najczęściej występujących chorób zakaźnych na całym świecie. Wyniki badań sugerują, że odsetek osób chorych w takich krajach, jak: Francja, Niemcy, Polska, Indie, czy Chiny waha się między 42% a 55%. Jednocześnie we wszystkich krajach częstotliwość występowania wzrasta wraz z wiekiem.
Szczególną postacią infekcji nabytej lub wrodzonej jest tzw. toksoplazmoza oczna. Jest ona ulokowana w siatkówce lub naczyniówce oka i może prowadzić do stanów zapalnych oraz bliznowacenia tkanki. Skutkami toksoplazmozy ocznej mogą być: zez, ograniczenie pola widzenia, a nawet – utrata wzroku.
Jak dochodzi do zarażenia toksoplazmozą?
Człowiek może zarazić się toksoplazmozą na jeden z kilku sposobów. Najczęściej dochodzi do tego wskutek spożycia mięsa zarażonego przez cysty albo wypicia niepasteryzowanego mleka. Właściciele kotów mogą też nabyć patogen w wyniku transferu pasożyta z kocich odchodów. Najrzadziej toksoplazmoza jest przekazywana wraz z transfuzją krwi.
W krajach, w których standardy higieniczne znajdują się na bardzo niskim poziomie, toksoplazmozą można się zarazić poprzez spożycie zanieczyszczonej wody. W Polsce takie ryzyko raczej nie występuje.
Przeczytaj również:
Grzybica odzwierzęca – objawy, przyczyny, leczenie
Czy toksoplazmoza wrodzona jest niebezpieczna?
Obok toksoplazmozy nabytej należy wyróżnić też wrodzoną postać choroby. W wyniku przenikania trofozoitów od matki do płodu może dojść także do zakażenia nienarodzonego dziecka w czasie ciąży. W takich sytuacjach mówi się o toksoplazmozie wrodzonej. Dla małych dzieci, podobnie jak u pacjentów z deficytami odporności, toksoplazmoza może stanowić realne zagrożenie dla zdrowia.
Objawy toksoplazmozy
Objawy toksoplazmozy warto rozpatrzeć z perspektywy 3 grup pacjentów:
osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym,
osób z brakiem odporności (głównie są to chorzy na AIDS),
noworodków z toksoplazmozą wrodzoną.
W pierwszym przypadku dominuje bezobjawowy przebieg choroby i mówi się o tzw. toksoplazmozie węzłowej. W rzadkich przypadkach pojawiają się objawy grypopodobne, występuje powiększenie węzłów chłonnych, gorączka i osłabienie mięśni. U ok. 10% pacjentów może dojść po powiększenia węzłów chłonnych, ale nie ulegają one trwałemu uszkodzeniu i w ciągu kilku miesięcy stan zdrowia chorego się normalizuje.
U osób z deficytami odporności objawy zakażenia są znacznie poważniejsze i obejmują przede wszystkim:
wysoką gorączkę, zaburzenia świadomości i silne bóle głowy;
objawy charakterystyczne dla zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego;
zapalenie mięśnia sercowego lub zapalenie płuc.
Toksoplazmoza w ciąży również może skończyć się bardzo poważnymi powikłaniami u dzieci. W literaturze wskazuje się, że może prowadzić nawet do:
mózgowego porażenia dziecięcego,
powiększenia wątroby lub śledziony,
poważnych zaburzeń wzroku,
opóźnienia rozwoju psychoruchowego,
poronień u kobiet ciężarnych.
Dodatkowo u dzieci niekiedy pojawia się tzw. triada Sabina–Pinkertona. Obejmuje ona: wodogłowie lub małogłowie, zwapnienia śródczaszkowe i zapalenie siatkówki. W wyniku działania pasożyta u płodu może dojść do wykształcenia się wad ośrodkowego układu nerwowego, które nierzadko są śmiertelne. Ryzyko zarażenia płodu pasożytem wzrasta wraz z wiekiem ciążowym i wynosi zaledwie 6% w 13. tygodniu ciąży, ale już 72% w 36. tygodniu ciąży. Z drugiej strony, im wcześniej dochodzi do zarażenia, tym częściej u dziecka występują ciężkie objawy toksoplazmozy. W przypadku transmisji w pierwszym trymestrze odsetek ten wynosi aż 61%.
Przeczytaj również:
Leptospiroza – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie
Diagnostyka toksoplazmozy
Wykrycie toksoplazmozy wymaga przeprowadzenia badań serologicznych, które wykryją obecność we krwi przeciwciał: IgM, IgG i IgA, przy czym IgG pojawiają się jako ostatnie. U kobiet w ciąży wykonuje się także badanie awidności przeciwciał, które pozwala na oszacowanie, jak dawno doszło do zakażenia i czym miało to miejsce przed zajściem w ciążę.
Uznaje się, że wynik awidności na poziomie 40% lub mniej oznacza, że infekcja jest aktualna i ma ostry przebieg, co może być niebezpieczne dla płodu. Wyższa awidność sugeruje, że od zakażenia minęło minimum 20 tygodni.
Jak leczyć toksoplazmozę?
Jeśli u pacjenta mają miejsce objawy sugerujące toksoplazmozę i zostaną one potwierdzone przez badania laboratoryjne, konieczne może być zastosowanie odpowiednich leków. W leczeniu toksoplazmozy stosuje się, m.in.: pirymetaminę z sulfasalazyną lub sulfadoksyną, kotrimoksazol, klindamycynę i azytromycynę, czyli związki o działaniu przeciwpasożytniczym.
Toksoplazmoza w ciąży wymaga leczenia. Wykrycie zakażenia toksoplazmozą u ciężarnej wymaga antybiotykoterapii – najczęściej stosuje się spiramycynę lub rowamycynę. Antybiotyki stosuje się aż do ukończenia ciąży. Leczenie jest całkowicie bezpieczne dla matki i dla dziecka. Pomimo, że antybiotykoterapia nie gwarantuje całkowitej ochrony płodu przed zarażeniem pierwotniakiem, szybkie wdrożenie leczenia zminimalizuje ryzyko groźnych następstw wewnątrzmacicznego zarażenia dziecka.
W przypadku infekcji bezobjawowej zwykle nie jest wymagane włączanie żadnego rodzaju farmaceutyków, choć bywają one stosowane m.in. u osób z głębokim niedoborem odporności, aby zapobiec poważnym uszkodzeniom ustrojowym. W przypadku toksoplazmozy wrodzonej u noworodków stosuje się leczenie nawet przy braku objawów i to przez cały 1. rok życia. Często też niezbędne są regularne konsultacje u lekarzy różnych specjalizacji (m.in. okulisty i neurologa), aby na jak najwcześniejszym etapie wykryć ewentualne powikłania.
Przeczytaj również:
Komar tygrysi (komar azjatycki) – jak wygląda? Czy jest już w Polsce?
Jak wygląda profilaktyka toksoplazmozy?
Aby zminimalizować ryzyko zakażenia toksoplazmozą, należy przestrzegać kilku podstawowych zasad. Przede wszystkim trzeba unikać spożycia surowego mięsa. Powinno być ono dokładnie obrobione termicznie. Po każdym kontakcie z: ziemią, domowymi zwierzętami, surowym mięsem czy nieumytymi warzywami ręce powinny być dokładnie umyte ciepłą wodą i mydłem. Nie należy spożywać niepasteryzowanego mleka. Właściciele kotów powinni sprzątać żwirek i kuwetę w rękawiczkach. Przydomowe piaskownice powinny być zasłaniane, aby zabezpieczyć je przed załatwianiem w ich obrębie potrzeb fizjologicznych przez koty.
Toksoplazmoza może stanowić poważne zagrożenie dla organizmu kobiety ciężarnej oraz dla osób z obniżoną odpornością. Nie należy lekceważyć nawet lekkich objawów – niezwłocznie trzeba wykonać badania na obecność przeciwciał IgG. Interpretacja wyników badań serologicznych powinna być przeprowadzona przez specjalistę chorób zakaźnych.
