Zez (strabismus), potocznie określany jako uciekanie oka, to nierównoległe ustawienie gałek ocznych. Wśród rodzajów zeza wyróżnia się zeza rozbieżnego, kiedy obserwuje się uciekanie oka za zewnątrz, w kierunku skroni, oraz zeza zbieżnego, w przebiegu którego oko ucieka ku nosowi. Zez u dziecka nie minie samoistnie, jednak jest wyleczalny, o ile terapia zostanie podjęta w odpowiednim momencie. Nagłe pojawienia się zeza u dorosłego także wymaga pilnej konsultacji lekarskiej.
Zez rozbieżny i zez zbieżny – przyczyny, rodzaje, objawy, leczenie
Spis treści
Widzenie przestrzenne obuoczne – na czym polega?
Zez (strabismus) to nierównoległe ustawienie gałek ocznych. Dotyczy około 3–4 proc. dzieci, ale może też pojawić się u osoby dorosłej. Z tego wynika, że wyróżnia się postać wrodzoną i nabytą. Dodatkowo, co utrudnia diagnostykę, nieprawidłowe współruchy oczu niekoniecznie muszą być obecne stale, zdarza się, że pojawiają się okresowo.
Widzenie obuoczne przestrzenne (stereopsja) jest bardzo wyrafinowanym i złożonym procesem naszego układu nerwowego. Aby zachodziło muszą być spełnione trzy warunki:
- jednoczesny odbiór obrazu w obu oczach, a dokładniej na korespondujących (odpowiadających sobie) punktach siatkówek;
- fuzja, czyli umiejętność łączenia dwóch minimalnie różniących się od siebie obrazów z korespondujących punktów siatkówek w jeden przez ośrodek w mózgu (w rozwoju dziecka pojawia się od między 5. a 6. rokiem życia);
- stereopsja, czyli widzenie przestrzenne będące skutkiem prawidłowej fuzji obrazów z minimalnie różnych punktów siatkówek, w obrębie przestrzeni Panuma (obszar pola widzenia, w zakresie którego, w warunkach prawidłowych można widzieć nierozdwojony obraz) w korze wzrokowej.
Dodatkowo, by prawidłowo, ostro i trójwymiarowo widzieć konieczna jest dojrzałość układu nerwowego. Dlatego zez u dzieci jest szczególnie niebezpiecznym stanem zawsze wymagającym korekcji. Wielu rodziców zastanawia się, czy dziecko wyrośnie z zeza, tymczasem zaniedbanie leczenia może być równoznaczne z trwałym upośledzeniem widzenia.
Przeczytaj, jak działa luteina na oczy
Wzrok noworodka, niemowlaka i dziecka – jak się kształtuje ostrość widzenia?
Siatkówka noworodka nie jest w pełni wykształcona w momencie urodzenia. Zagęszczenie czopków u noworodka pozwala na uzyskanie ostrości wzroku ok. 0,5. Wraz z rozwojem i stymulacją poprzez światło, które dociera do receptorów zwiększa się ich liczba oraz powstają nowe komórki nerwowe przekazujące sygnał do kory wzrokowej.
Dodatkowo następuje mielinizacja, czyli okrycie nagich wypustek tych komórek warstwą białka – osłonkami mielinowymi, która powoduje, że sygnał przesyłany jest znacznie szybciej (można to porównać do wymiany zwykłego miedzianego przewodu na światłowód). Równocześnie ośrodek widzenia w mózgu także staje się coraz bardziej zasiedlony przez neurony.
Opisane wyżej procesy zachodzą najszybciej do 2. roku życia, po czym zwalniają. Ostatnie, końcowe procesy kształtowania się prawidłowego widzenia zachodzą ok. 10. roku życia. Uważa się, że zapobieżenie trwałym skutkom zeza uzyska się, gdy leczenie podejmie się przed 4. rokiem życia, a po 8. roku życia rokowanie co do poprawy widzenia jest niepewne.
Zobacz, co oznaczają mroczki przed oczami
Rodzaje zeza i kierunki uciekania oka
Wyróżnia się następujące postaci zeza:
- zez pozorny (pseudostrabismus),
- zez ukryty (heterophoria, strabismus latens),
- choroba zezowa, czyli zez jawny towarzyszący (heteroropia, strabismus concomitans),
- zez porażenny (strabismus paralitycus, incomitans),
- wrodzone zespoły zaburzeń narządu ruchu gałki ocznej,
- oczopląs (nystagmus).
„Uciekanie” może dotyczyć zawsze tego samego oka lub na przemian obu, wówczas jest to zez naprzemienny. Jeśli zawsze widać, że jedna gałka oczna patrzy nie na wprost jest to zez jawny, jeśli tylko w określonych sytuacjach, zez ukryty. Kiedy w trakcie wodzenia wzrokiem za jakimś obiektem oko nieprawidłowo ustawione zmienia położenie wraz ze „zdrowym”, zachowując tę samą różnicę kąta patrzenia w stosunku do zdrowego, wówczas mówimy o zezie towarzyszącym, jeśli ta różnica się zmienia (zwiększa lub zmniejsza) w zależności od położenia, występuje zez nietowarzyszący.
Kierunki „uciekania oka” w zezie ukrytym, czyli heteroforia:
- esophoria (ezoforia) – do wewnątrz,
- exophoria (egzoforia) – na zewnątrz,
- hyperphoria (hiperforia) – ku górze,
- hypophoria (hipoforia) – ku dołowi.
Jeśli zez jest jawny „uciekające oko” może prezentować stan, którego nazwa specjalistyczna to heterotropia, a bardziej szczegółowo:
- esotropia (ezotropia) – zez zbieżny towarzyszący,
- exotropia (egzotropia) – zez rozbieżny towarzyszący,
- hypertropia (hipertropia) – zez pionowy ku górze,
- hypotropia (hipotropia) – zez pionowy ku dołowi.
Dowiedz się, jakie są przyczyny podwójnego widzenia
Jakie są przyczyny zeza?
Przyczyny zeza u dzieci i dorosłych można ogólnie sklasyfikować jako:
- sensoryczne: związane z odbiorem obrazu w siatkówce, czyli m.in. choroby siatkówki, wady refrakcji, choroby nerwu wzrokowego;
- motoryczne: związane z poruszaniem się oka, czyli m.in. zmiany w oczodole, zmiany w mięśniach okoruchowych, zmiany w przewodnictwie nerwowym do mięśni;
- ośrodkowe: związane z problemami umiejscowionymi w ośrodkach wzroku, zarówno czuciowych jak i ruchowych, ogólnie w mózgu.
Każde nagłe wystąpienie zeza dziecka i dorosłego powinno skłonić do wizyty u okulisty lub lekarza rodzinnego. Dokładnie zebrany wywiad, badanie fizykalne oraz zlecone badania dodatkowe pozwolą lekarzowi ustalić konkretną przyczynę tego stanu i przeciwdziałać mu dostosowanym leczeniem i zapobiec trwałym następstwom.
Czy wiesz, na czym polega badanie dna oka?
Zez zbieżny u niemowlaka i dorosłych
Co to jest i jak wygląda zez zbieżny? Odpowiedź na to pytanie jest stosunkowo prosta: to stan, w którym jedno z oczu, przy patrzeniu na wprost na oddalony punkt, ustawia się w kierunku nosa.
Zbaczanie oka do wewnątrz stanowi najczęstszy typ zaburzeń ustawienia gałek ocznych, zwłaszcza, jeśli jest to tzw. zez jawny towarzyszący.
Przyczyn zeza zbieżnego może być wiele. Zez zbieżny u dzieci będzie wynikiem wrodzonej nierównowagi mięśni okoruchowych, mówimy wówczas o heterophorii (heteroforii), co jest równoznaczne z zezem ukrytym, który ujawnia się, gdy wyłączy się widzenie obuoczne, np. zasłaniając jedno oko. Widoczne jest wówczas zbaczanie oka zezującego w stronę nosa. Po odsłonięciu zdrowego oka, obie gałki ustawiają się natychmiast równolegle.
Leczenie heteroforii to przede wszystkim wyrównanie wady wzroku wraz ze stałym noszeniem okularów lub soczewek dostosowanych do tej wady, ćwiczenia fuzji, szkła pryzmatowe korekcyjne, rzadko stosuje się zastrzyki z toksyną botulinową (botoksem), w celu osłabienia nadaktywnych mięśni okoruchowych. Jeśli mimo leczenia stan ten się utrzymuje lub zez zaczyna występować stale, rozpoznaje się heterotropię i leczy operacyjnie.
Specyficznym stanem jest zez zbieżny wrodzony, czyli rzeczywista niemowlęca ezotropia, a mniej fachowo zez zbieżny u niemowlaka występujący już od porodu. Należy tu jak najszybciej poddać dziecko leczeniu operacyjnemu, najlepiej przed ukończeniem 12. miesiąca życia, a zdecydowanie przed 24. miesiącem życia. Bardzo ważne, by wykonać ocenę wady wzroku i skorygować ją zanim przystąpi się do zabiegu.
Zez zbieżny u dorosłych może być stanem, który występuje od urodzenia i nie został skorygowany lub w wyniku procesów chorobowych czy też urazów. Należy pamiętać, że korekcja operacyjna zeza wrodzonego, którego nie leczono w okresie dzieciństwa i tak znacząco poprawi komfort życia pacjenta, nie tylko ze względów estetycznych, ale również poprawiając ostrość widzenia i zmniejszając ból i dyskomfort.
Sprawdź, jakie są przyczyny czerwonych oczu
Co to jest zez rozbieżny?
Zez rozbieżny jest stanem występującym zdecydowanie rzadziej niż zez zbieżny jawny towarzyszący. Pojawia się najczęściej po znacznym czasie od urodzenia, nie powodując wtedy szeregu problemów z ostrością wzroku, wynikających z przebudowy siatkówki oka i niedostatecznego rozwoju układu przewodzenia i analizowania impulsów wzrokowych. Nie oznacza to jednak, że nie występują zaburzenia widzenia.
Jak wygląda zez rozbieżny oka? Przede wszystkim należy patrzeć na wprost, w jakiś oddalony punkt. Jeśli jedno z oczu w takiej sytuacji jest skierowane skroniowo, czyli „na zewnątrz”, to znaczy odchyla się od nosa, to mamy do czynienia z zezem rozbieżnym. Podobnie jak zez zbieżny, zez rozbieżny oka prawego lub lewego może być zarówno ukryty (egzoforia) jak i jawny (egzotropia). Dodatkowo zez może być stały i okresowy. Egzoforię leczy się tak jak ezoforię, czyli zeza ukrytego zbieżnego.
Zez jawny rozbieżny stały jest manifestacją kilku stanów klinicznych. Są to:
- egzotropia wrodzona – najczęściej występuje u dzieci urodzonych z wadami lub uszkodzeniami neurologicznymi lub czaszkowo-twarzowymi. Leczeniem z wyboru jest zawsze operacja korygująca. Niestety rokowanie co do prawidłowego rozwoju widzenia jest niepewne.
- Egzotropia sensoryczna – rozwija się na skutek osłabienia widzenia w oku zezującym w wyniku np. różnowzroczności (wystąpienie różnych wad w obu oczach, np. krótkowzroczność w jednym, dalekowzroczność w drugim lub w przypadku tej samej wady różnica pow. 2D między oczami), zaćmy, zaniku nerwu wzrokowego (jaskra, stwardnienie rozsiane), uszkodzenie dołka środkowego siatkówki i plamki żółtej.
- Egzotropia następcza – po uprzednim leczeniu operacyjnym zeza zbieżnego.
Zez rozbieżny okresowy ma kilka postaci klinicznych: egzoforii – przy zmęczeniu, chorobie, dekoncentracji oraz zaburzeń w równowadze mięśni przywodzących i odwodzących oka.
Poznaj, powody bólu oczu
Jakie są przyczyny zeza rozbieżnego?
Przyczyny wrodzonego zeza rozbieżnego u dzieci to najczęściej wrodzone wady budowy twarzoczaszki, niedotlenienie okołoporodowe i związany z tym zespół dziecięcego porażenia mózgowego, zespoły genetyczne powodujące nieprawidłowy rozwój ośrodkowego układu, wszelkie uszkodzenia neurologiczne.
Zez rozbieżny u dziecka pojawiający się później może być spowodowany znaczącą wadą wzroku, nieprawidłową równowagą między mięśniami okoruchowymi, urazami oczodołów, zatruciami uszkadzającymi system nerwowy, chorobami neurodegeneracyjnymi, uszkodzeniami siatkówki, nowotworami siatkówki, nowotworami ośrodkowego układu nerwowego oraz przerzutami, chorobami degeneracyjnymi mięśni.
Wystąpienie zeza rozbieżnego u dorosłych należy wiązać z:
- urazami oczodołu i części twarzowej czaszki,
- udarami i niedokrwieniem mózgu,
- chorobami neurodegeneracyjnymi (np. stwardnienie rozsiane, jaskra)
- chorobami mięśni (dystrofie mięśniowe),
- nowotworami pierwotnymi mózgu (zwłaszcza szybkorosnącymi glejakami),
- przerzutami nowotworowymi do mózgu,
- nowotworami i przerzutami do struktur oczodołu,
- obrzękiem mózgu (wzrostem ciśnienia śródczaszkowego),
- chorobą Gravesa-Basedowa,
- chorobami zapalnymi mięśni.
Jakie są objawy zeza rozbieżnego?
Podstawowy objaw to oczywiście niewłaściwe ustawienie oka „na zewnątrz”. Ponadto mogą wystąpić, zwłaszcza w egzoforii (zezie ukrytym), objawy astenopijne, czyli:
- uczucie zmęczenia oczu,
- czasem bóle głowy, zwłaszcza w potylicy i po całym dniu,
- niewyraźne widzenie z bliska, szczególnie po dłuższej pracy wzrokowej,
- dwojenie obrazu,
- niespecyficzne stany zapalne spojówek,
- trudności w czytaniu i nauce.
W zezie jawnym objawy te również występują. Ponadto można zauważyć u siebie lub u dziecka:
- zmniejszoną ostrość wzroku,
- niedowidzenie,
- dwojenie, jeśli zez nietowarzyszący.
Leczenie zeza – soczewki, okulary, operacja i inne sposoby
Zeza leczy się przede wszystkim długo i wielotorowo:
- korygując wady wzroku odpowiednimi soczewkami lub szkłami,
- przeciwdziałając niedowidzeniu, np. zasłaniając oko lepsze,
- stosując szkła pryzmatyczne,
- za pomocą specjalistycznych ćwiczeń ortoptycznych,
- stosując toksynę botulinową w rzadkich przypadkach,
- korekcji chirurgicznej mięśni okoruchowych,
- usuwając przyczyny nieokulistyczne.
Każdy przypadek lekarz ocenia indywidualnie. Leczenie zeza wrodzonego u niemowląt należy rozpocząć jak najwcześniej, najlepiej po ukończeniu 1. roku życia. Zez ukryty należy zacząć leczyć jeszcze przed 4. rokiem życia, by zapobiec nieprawidłowemu rozwojowi narządu wzroku. Leczenie u dorosłych, nawet jeśli dotyczy zaniedbanego zeza z dzieciństwa, jest jak najbardziej sensowne i konieczne, i może poprawić jakość życia, nie tylko ze względu na efekt kosmetyczny.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Oleszczyńska-Prost E.; Choroba zezowa; [w:] Grzybowski A.(red.) Okulistyka; Edra Urban&Partner; Wrocław 2018; s. 275-286; ISBN 978-83-65835-89-5
- Niżankowska H.; Okulistyka. Podstawy Kliniczne; Wydawnictwo Lekarski PZWL; Warszawa 2007; s. 491-512; ISBN: 978-83-200-3224-6
Opublikowano: 17.04.2019;
Oceń:
4.6
0
Komentarze i opinie (3)
opublikowany 16.03.2024
opublikowany 16.03.2024
opublikowany 16.03.2024