Cukrzyca typu 2 – przyczyny, objawy, badania i leczenie

Czym jest cukrzyca i jakie funkcje pełnią węglowodany?

Cukrzyca (łac. diabetes mellitus) to choroba metaboliczna, charakteryzująca się podwyższonym poziomem glukozy we krwi, czyli hiperglikemią, która związana jest z brakiem wydzielania i/lub wchłaniania insuliny. Jest to szeroko rozpowszechnione schorzenie, stanowiące ważny problem społeczny z uwagi na rosnącą liczbę zdiagnozowanych przypadków.

Niekontrolowane, długo utrzymujące się zwiększone stężenie glukozy we krwi prowadzi do rozwoju kaskady niekorzystnych zaburzeń. Z uwagi na przyczynę leżącą u podstaw rozwoju wyróżnia się kilka rodzajów (typów) cukrzycy : typ 1, typ 2, LADA, MODY i cukrzycę ciężarnych.

Organizmom żywym energia niezbędna do prawidłowego funkcjonowania dostarczana jest w przeważającej ilości w procesie utleniania węglowodanów, czyli związków organicznych, wśród których najważniejszym jest glukoza. Jest to główny cukier znajdujący się w krwiobiegu.

Jej stężenie we krwi człowieka (czyli glikemia) po nocnym spoczynku wynosi średnio 80 mg/dl (4,44 mmol/l). W ciągu dobowej aktywności ilość glukozy ulega zmianie w granicach od 80 mg/dl (4,44 mmol/l) przed posiłkiem do około 120 mg/dl (6,67 mmol/l) po posiłku.

Prawidłowe stężenie glukozy we krwi u zdrowych osób kontrolowane jest poprzez działanie insuliny, która jest, obok glukagonu, najważniejszym hormonem odpowiedzialnym za metabolizm węglowodanów. Odpowiada za odczucie stopnia nasycenia organizmu substratami energetycznymi oraz pobudza ich gromadzenie, a także syntezę białek różnymi drogami.

To też może Cię zainteresować: Uderzenia gorąca w młodym wieku – przyczyny

W momencie, gdy następuje zwiększenie stężenia glukozy we krwi (np. na skutek spożytego i trawionego posiłku), dochodzi do wydzielania odpowiedniej ilości cząsteczek insuliny przez komórki beta wysp trzustkowych. Insulina jest tu czynnikiem warunkującym transport glukozy do wnętrza komórek, dzięki czemu mogą one wykorzystywać ją jako źródło energii.

Ilość glukozy większa od aktualnego zapotrzebowania na nią jest gromadzona w postaci glikogenu w wątrobie i mięśniach. Stopniowo dochodzi zatem do obniżenia stężenia glukozy krążącej we krwi wskutek wzrostu jej zużycia przez tkanki obwodowe.

Zwrotnie prowadzi to także do zahamowania wydzielania insuliny przez komórki trzustki. To właśnie dzięki takiemu naturalnemu mechanizmowi organizm kontroluje poziom glukozy. W niektórych przypadkach dochodzi jednak do zaburzeń w układzie regulującym utrzymywanie stężenia tego węglowodanu we krwi w granicach normy.

Zależnie od czynnika destabilizującego może rozwinąć się hipoglikemia (gdy nastąpi obniżenie stężenia glukozy we krwi) lub hiperglikemia (gdy dojdzie do wzrostu poziomu glukozy we krwi ponad normę). Każde z wymienionych zaburzeń niesie za sobą charakterystyczne, niekorzystne skutki dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Hipoglikemia prowadzi do szeregu zmian patofizjologicznych, morfologicznych i klinicznych, manifestujących się głównie objawami neurologicznymi, które określa się mianem neuroglikopenii. Niekontrolowany wzrost poziomu glukozy w krwiobiegu, czyli hiperglikemia, również skutkuje szeregiem niekorzystnych zmian. Stan ten, gdy utrzymuje się przez dłuższy okres, prowadzi do rozwoju cukrzycy, czyli choroby związanej z zaburzeniami metabolicznymi.

Co to jest cukrzyca typu 1?

Cukrzyca typu 1 to efekt destrukcji około 85–90 proc. ogólnej liczby komórek beta wysp trzustki na skutek toczącego się w organizmie procesu autoimmunologicznego. Wówczas wytwarzane są przeciwciała związane z głównym układem zgodności tkankowej – HLA, które niszczą własne komórki.

Jako czynnik destabilizujący utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi wymienia się także niektóre infekcje wirusowe w obrębie komórek beta wysp trzustkowych, wybrane substancje chemiczne (np. pestycydy), a nawet żywność (np. krowie mleko podawane niemowlętom).

Wskutek uszkodzenia komórek trzustki dochodzi do zmniejszenia wydzielania lub całkowitego zahamowania wydzielania insuliny. Następuje zatem przewlekła hiperglikemia. Ograniczeniu ulega wówczas transport glukozy do wnętrza komórek i jej zużycie przez tkanki obwodowe, które stają się niedożywione.

Jednocześnie następuje zwiększone uwalnianie glukozy zmagazynowanej w komórkach wątroby. Zwiększa się także rozpad tłuszczów oraz spada przenikanie aminokwasów do mięśni. Hiperglikemia pogłębia się wówczas również wskutek powstania insulinooporności tkanek, czyli zmniejszenia ich wrażliwości na działanie insuliny (co znacznie zwiększa poziom glukozy w krwiobiegu).

Wtórnie obserwuje się zwiększenie metabolizmu tłuszczów i białek, co prowadzi do spadku masy ciała i wyniszczenia organizmu. Pojawia się cukromocz – czyli glukoza w moczu. Dochodzi do odwodnienia. Gdy nie zostanie wdrożone prawidłowe postępowanie terapeutyczne, może rozwinąć się niezwykle groźne w skutkach zaburzenie – kwasica ketonowa, prowadząca do śpiączki.

Cukrzyca typu 1 nie jest dziedziczna. Potomstwu przekazuje się jednak pewne predyspozycje do chorób na tle autoimmunologicznym, które ujawniają się w momencie zadziałania właściwego bodźca.

Co to jest cukrzyca typu 2?

Cukrzyca typu 2 (nie cukrzyca drugiego stopnia) jest to choroba metaboliczna związana ze zwiększonym stężeniem glukozy we krwi (hiperglikemią). Ten podwyższony poziom cukru wynika albo z nieprawidłowego wydzielania hormonu odpowiedzialnego za pobieranie glukozy przez komórki ciała, albo z nieprawidłowego jego działania. Hormonem tym jest insulina wytwarzana w trzustce.

Cukrzyca typu 2 w ICD-10 (ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems, Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych) posiada oznaczenie E11 i jest opisywana jako cukrzyca insulinoniezależna. Wynika to z faktu, iż organizm wykazuje pewną tolerancję insuliny, czyli przy pewnym poziomie we krwi przestaje ona działać i należy ten poziom zwiększyć. Ten brak działania jest wynikiem m.in. obecności dużej ilości tkanki tłuszczowej, a więc otyłości.

Przeczytaj też: Jak działa Metformax?

Jakie są przyczyny cukrzycy typu 2?

Przyczyny cukrzycy typu 2 są różne. Według Sieradzkiego i Płaczkiewicz-Jankowskiej około 80 proc. przypadków stanowią chorzy, u których następuje stopniowe, systematyczne wyczerpywanie się możliwości wydzielniczych trzustki w warunkach stale rosnącej insulinooporności organizmu. Polega to na tym, że tkanki, poza mózgiem i wątrobą, potrzebują obecności insuliny i potasu, aby przyjąć do środka glukozę i móc ją zużyć. Jeśli brakuje insuliny, glukoza krąży we krwi, ale „drzwi” są przed nią zamknięte.

W organizmie wszystko jest monitorowane, także stężenie cukru. Odpowiada za to trzustka. W sytuacji, gdy odbiera ona informację, że jest dużo glukozy we krwi, stara się ona „otworzyć drzwi” w komórkach i zmniejszyć stężenie cukru poprzez wydzielenie insuliny. W cukrzycy typu 2 napotyka jednak problem, ponieważ musi tej insuliny wydzielić więcej niż u zdrowego człowieka. Poziom insuliny, przy którym komórki mogą użyć cukru, w cukrzycy typu 2 stale się zwiększa. W pewnym momencie trzustka już nie potrafi uwolnić więcej hormonu, wyczerpuje swoje możliwości i rezerwy i zaczyna obumierać. Wówczas stężenie insuliny we krwi spada, natomiast cukru rośnie i utrzymuje się na bardzo wysokich poziomach, czyli ma miejsce hiperglikemia, która prowadzi do zniszczeń w organizmie, zwłaszcza w małych naczyniach, nerwach i nerkach.

Zobacz też: Ultradźwiękowa terapia cukrzycy – przyszłość w leczeniu cukrzycy?

Za mechanizm insulinooporności największą odpowiedzialność ponosi otyłość brzuszna oraz siedzący tryb życia połączony z niską aktywnością fizyczną. Tkanka tłuszczowa uwalnia wolne kwasy tłuszczowe, które „przestawiają” metabolizm komórek, stając się głównym paliwem mięśni oraz blokują wiązanie glukozy w wątrobie w procesie tworzenia cukru zapasowego – glikogenu. Nawet, jeśli na podstawie wskaźników związanych z masą ciała (BMI) nie stwierdza się otyłości a występuje tzw. otyłość trzewna, czyli zwiększona ilość tkanki tłuszczowej otaczającej narządy wewnętrzne, wówczas również insulinooporność jest większa. Aby rozpoznać ten stan, pomocne są wskaźniki związane z obwodem pasa.

Około 20 proc. przypadków cukrzycy typu 2 może być związana z czynnikami genetycznymi i rodzinnymi, a dziedziczenie odbywa się wielogenowo. Należy mieć na uwadze, że najważniejszą rolę w rozwoju choroby i tak odgrywa sposób odżywiania się oraz aktywność fizyczna.

Cukrzyca typu 2 u dzieci

Cukrzyca typu 2 u dzieci również może wystąpić. Jest to zjawisko coraz częstsze i tak jak w cukrzycy wieku dorosłego, jest to cukrzyca „nabyta”, związana ściśle z otyłością i małą aktywnością fizyczną. Początki cukrzycy są, tak jak u dorosłych, wynikiem rosnącej insulinooporności. Cukrzyca typu 2 u dzieci przed okresem dojrzewania występuje w Polsce z częstością mniejszą niż 1 proc., jest więc chorobą rzadką. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca jednak, by dzieci powyżej 10. roku życia lub po rozpoczęciu dojrzewania płciowego, jeżeli ich wskaźnik BMI znajduje się powyżej 95. centyla dla populacji polskiej, kierować na test doustnego obciążenia glukozą co 2 lata, aby rozpoznać cukrzycę typu 2 jak najwcześniej.

U dzieci polskich najczęstszym spotykanym rodzajem cukrzycy jest cukrzyca typu 1. Na drugim miejscu pod względem częstości znajdują się cukrzyce monogenowe, czyli genetycznie uwarunkowane.

Jakie są objawy cukrzycy typu 2?

Początki cukrzycy tupu 2 z reguły przebiegają bezobjawowo. Trzustka bardzo długo radzi sobie z utrzymaniem w ryzach glikemii. Zanim rozwinie się cukrzyca typu 2, występuje nieprawidłowa tolerancja glukozy oraz nieprawidłowa glikemia na czczo. Są one pierwszymi oznakami, że choroba się zaczyna. By rozpoznać te stany, pomocne mogą być badania laboratoryjne, zwłaszcza stężenie glukozy we krwi i jej obecność w moczu.

Jeśli już choroba się zaczęła, objawy cukrzycy typu 2 są następujące:

• poliuria, czyli wielomocz – częste oddawanie moczu, także w dużej ilości,
• polidypsja, czyli zwiększone pragnienie,
• spadek masy ciała niezwiązany z odchudzaniem, zmianą sposobu odżywiania czy stylu życia,
• osłabienie,
• wzmożona senność,
• skłonność do powstawania zmian ropnych na skórze, np. czyraków,
• częste i trudno leczące się infekcje układu płciowo-moczowego,
• grzybice jamy ustnej oraz inne infekcje grzybicze,
• cechy odwodnienia: suchość skóry, spojówek, błon śluzowych, spadek elastyczności skóry.

Niestety cukrzyca typu 2 bardzo często przebiega bezobjawowo, nawet w zaawansowanym stadium. Z tego względu wykrywa się ją przypadkowo przy okazji badań z innego powodu.

Jak rozpoznać cukrzycę typu 2?

Podstawą do rozpoznania cukrzycy typu 2 są objawy oraz badanie stężenia glukozy we krwi żylnej. Nie rozpoznaje się cukrzycy za pomocą glukometru, ale pomiar taki, jeśli wykazuje nieprawidłowość, może pomóc lekarzowi zdecydować się na poprowadzenie diagnostyki w kierunku cukrzycy.

Pomiaru stężenia glukozy we krwi można dokonać przy różnym przygotowaniu pacjenta.

1. Pacjent zgłasza typowe objawy (patrz wyżej), a stężenie glukozy w jego krwi mierzone w dowolnym odstępie od posiłku i dowolnej porze dnia (tzw. glikemia przygodna) wyniesie ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) – lekarz ma prawo rozpoznać cukrzycę od razu.
2. Pacjent jest przygotowany do badania, czyli ostatni posiłek jadł 8–14 godzin wcześniej oraz nie wykonywał dużej aktywności fizycznej przed badaniem, a w jego krwi stężenie glukozy ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l) w dwóch niezależnych pomiarach – lekarz rozpoznaje cukrzycę.
3. Pacjent przygotowany: glukoza we krwi wynosi 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l) – lekarz rozpoznaje nieprawidłową tolerancję glukozy i kieruje pacjenta na test doustnego obciążenia glukozą (OGTT).
4. OGTT – test doustnego obciążenia glukozą: pacjent dostaje do spożycia stężony roztwór glukozy (bardzo słodki napój), pobierana jest krew tuż po spożyciu oraz w 60. i w 120. minucie trwania testu. Jeśli w 120. minucie stężenie glukozy we krwi wyniesie ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) – lekarz rozpoznaje cukrzycę. Jeśli natomiast stężenie glukozy wyniesie 140–199 mg/dl (7,8–11,0 mmol/l) – lekarz rozpoznaje nieprawidłową tolerancję glukozy (IGT). Jest to stan przedcukrzycowy, zobowiązujący do powtarzania testu co rok.

Prawidłowa glikemia dla człowieka zdrowego (nie z cukrzycą!) wynosi: 70–99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l).

Pomocne przy rozpoznaniu cukrzycy może się okazać badanie ogólne moczu. Jeśli wykaże ono obecność cukru w moczu, można wysunąć podejrzenie cukrzycy i zweryfikować je za pomocą badania krwi.

Hemoglobina glikowana (HbA1c) również nie służy do rozpoznawania choroby, jej obecność jednak odzwierciedla średni poziom cukru we krwi na przestrzeni 3 miesięcy, stanowiąc istotną podpowiedź dla lekarza, co do występowania cukrzycy oraz skali problemu.

Czy można wyleczyć cukrzycę typu 2?

Jak wyleczyć cukrzycę typu 2? Czy cukrzyca jest uleczalna? Cukrzyca jest chorobą na dzień dzisiejszy nieuleczalną. Mimo że brzmi to jak wyrok, dobrze kontrolowana cukrzyca nie skraca znamiennie (istotnie statystycznie) czasu trwania życia względem populacji zdrowej. U chorego z rozpoznaniem: cukrzyca typu 2 długość życia oczekiwana przy dobrej kontroli nad chorobą jest taka sama jak w populacji zdrowej.

Zdarzają się przypadki, że po skutecznej zmianie stylu życia, zmniejszeniu masy ciała, zwiększeniu aktywności fizycznej u młodych ludzi cukrzyca typu 2 cofa się. Są oni jednak nadal obciążeni ryzykiem nawrotu choroby i wymagają okresowych badań kontrolnych. Choroba u nich może, choć nie musi ujawnić się ponownie po wielu latach.

Jak leczyć cukrzycę typu 2? Leczenie cukrzycy typu 2 jest podzielone na etapy uzależnione od osiąganego stopnia kontroli choroby.

W pierwszym etapie główny nacisk kładzie się na zmianę stylu życia, zwiększenie aktywności fizycznej, zmniejszenie masy ciała, zmianę diety i zwyczajów żywieniowych. Zaleca się m.in. 30–45 minut umiarkowanie intensywnego wysiłku dziennie. Dodatkowo na tym etapie leczenia cukrzycy typu 2 stosuje się leczenie farmakologiczne metforminą lub – w razie nietolerancji leku – stosowanie innych leków obniżających glikemię.

Etap drugi polega na dodaniu do leczenia farmakologicznego kolejnego leku oraz nadal na modyfikacji stylu życia.

W etapie trzecim włącza się insulinę. W cukrzycy typu 2 insulina może być podawana jako dodatek do leków lub w etapie czwartym, w ramach złożonej terapii insulinowej zastępującej insulinę własną pacjenta. Tu ujawnia się różnica między cukrzycą typu 2 a 1, mianowicie typ 1 leczy się od razu insuliną, ponieważ tam choroba pojawia się, gdy tej insuliny zabraknie nagle.

Cukrzyca typu 2 – powikłania

Powikłań cukrzycy typu 2 jest bardzo wiele. Jest to choroba dająca bardzo poważne następstwa, jeśli nie zacznie się jej leczenia wystarczająco szybko. Problemy, jakie generuje cukrzyca to między innymi:

• nefropatia cukrzycowa,
• retinopatia cukrzycowa,
• neuropatia cukrzycowa,
• powikłania naczyniowe, w tym nasilona miażdżyca,
• zespół stopy cukrzycowej,
• powikłania kostne, stawowe,
• zmiany skórne,
• częste i ciężkie infekcje, w tym grzybicze.

współpraca: Marta Natkańska, specj. zdrowia publicznego