Otyłość brzuszna (wisceralna) – przyczyny, skutki, leczenie, dieta, operacja

Co to jest otyłość brzuszna?

Otyłość, czyli nadmierna ilość tkanki tłuszczowej w organizmie, to narastający problem społeczny, który pociąga za sobą szereg niekorzystnych następstw zdrowotnych. Szczególnie niebezpieczna jest tzw. otyłość brzuszna, czyli taki typ otyłości, w którym tkanka tłuszczowa gromadzi się przede wszystkim wokół brzucha. Najczęściej określana jest ona jako otyłość typu jabłko.

O otyłości mówimy wtedy, gdy tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% całkowitej masy ciała u mężczyzn i 25% całkowitej masy ciała u kobiet. Inna definicja otyłości wiąże się z podwyższeniem wartości wskaźnika BMI (Body Mass Index), czyli stosunku masy ciała do kwadratu wzrostu – w przypadku otyłości BMI wynosi 30,0 kg/m² i więcej.

Ze względu na wartość BMI, wyróżniamy trzy stopnie otyłości:

• otyłość I stopnia – BMI 30,0–34,99 kg/m²;
• otyłość II stopnia – BMI 35,0–39,99 kg/m²;
• otyłość III stopnia – BMI 40,0 kg/m² i więcej.

Otyłość brzuszna typu jabłko

Otyłość brzuszna nazywana jest inaczej otyłością trzewną, wisceralną lub otyłością typu jabłko. W tym typie otyłości tkanka tłuszczowa odkłada się głównie w obrębie brzucha. O otyłości wisceralnej mówimy wówczas, gdy obwód pasa u kobiety wynosi co najmniej 80 cm, a u mężczyzny co najmniej 94 cm. Otyłość brzuszna częściej spotykana jest u mężczyzn.

Nadmiar tkanki tłuszczowej na brzuchu stanowi jedną ze składowych tzw. zespołu metabolicznego. Nadmiarowi kilogramów i zwiększonej zawartości tkanki tłuszczowej na brzuchu bardzo często towarzyszą inne problemy zdrowotne:

• podwyższone stężenie trójglicerydów we krwi (> 150 mg/dl);
• nadciśnienie tętnicze;
• podwyższone stężenie glukozy na czczo (> 100 mg/dl);
• obniżone stężenie cholesterolu HDL (tzw. dobrego cholesterolu), wynoszące < 40 mg/dl u mężczyzn i < 50 mg/dl u kobiet.

Jakie są przyczyny otyłości brzusznej?

Najczęstszą przyczyną otyłości brzusznej jest nieprawidłowy styl życia i odżywiania, tzn. nadmierna podaż kalorii w stosunku do zapotrzebowania energetycznego organizmu. Mówimy wówczas o otyłości prostej. Otyłości brzusznej sprzyja spożywanie wysokokalorycznych i tłustych produktów, a także niska aktywność fizyczna.

Należy jednak pamiętać o tym, że u podłoża otyłości mogą leżeć choroby, takie jak:

• choroby układu wewnątrzwydzielniczego, np. niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga;
• zespół policystycznych jajników;
• choroby ośrodkowego układu nerwowego (np. guzy mózgu), wpływające na czynność ośrodka głodu i sytości;
• zespoły genetyczne predysponujące do otyłości, np. zespół Laurence'a-Moona-Biedla, zespół Turnera, zespół Pradera-Willego.

Jakie są konsekwencje zdrowotne otyłości brzusznej?

Nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej na brzuchu jest problemem zdrowotnym, który pociąga za sobą szereg konsekwencji. Zagrożeniami dla zdrowia związanymi z otyłością brzuszną są:

• wysoki poziom cholesterolu, insulinooporność i cukrzyca typu 2;
• wzrost ryzyka zachorowania na choroby układu krążenia, takie jak choroba niedokrwienna serca, zawał mięśnia sercowego, nadciśnienie tętnicze, udar mózgu;
• nadmierne przeciążenie stawów, zwyrodnienie kręgosłupa, bóle kręgosłupa;
• wzrost ryzyka zachorowania na choroby pęcherzyka żółciowego, takie jak np. kamica pęcherzyka żółciowego;
• stłuszczenie wątroby;
• zespół bezdechu sennego (jedna z przyczyn uciążliwego chrapania);
• wzrost ryzyka zachorowania na niektóre typy nowotworów, takie jak rak trzonu macicy, rak jelita grubego, rak piersi;
• zaburzenia układu hormonalnego (m.in. w zakresie wydzielania hormonów płciowych);
• problemy z zajściem w ciążę i utrzymaniem ciąży u młodych kobiet;
• pogorszenie sprawności organizmu i wydolności fizycznej;
• problemy natury psychicznej wynikające z braku samoakceptacji (np. depresja).

Otyłość brzuszna – jak leczyć?

Otyłość brzuszna jest problemem zdrowotnym, dlatego wymaga konsultacji lekarskiej. W pierwszej kolejności powinno się ustalić, czy mamy do czynienia z otyłością prostą, czy z otyłością wtórną, wynikającą z innej choroby.

Jak diagnozuje się otyłość brzuszną i jej rodzaje? W tym celu lekarz przeprowadza dokładne badanie podmiotowe i przedmiotowe, i ewentualnie poszerza diagnostykę o badania dodatkowe (np. badania hormonalne). Jeżeli mamy do czynienia z otyłością wtórną, podstawą jest leczenie choroby pierwotnej.

Jeżeli chory cierpi na otyłość prostą, pierwszym krokiem powinna być zmiana diety i stylu życia. Zalecana jest konsultacja u dietetyka i wspólne opracowanie racjonalnej diety. Dietetycy i lekarze ułożą indywidualny plan żywieniowy. Można też samodzielnie stosować jedną z diet odchudzających – dietę niskokaloryczną, dietę South Beach i inną, która przyspieszy spalanie tkanki tłuszczowej.

Dodatkowo niezbędna jest aktywność fizyczna, którą należy rozplanować w zależności od aktualnych możliwości organizmu. Zdarza się, że mimo prób zmiany stylu życia, nie udaje się osiągnąć dostatecznej redukcji masy ciała. Wówczas do rozważenia pozostaje leczenie farmakologiczne.

Lekiem stosowanym w Polsce w leczeniu otyłości brzusznej jest orlistat. Można stosować inne preparat, które ograniczają wchłanianie tłuszczów z pożywienia, np. chitozan. Jego działanie polega na wiązaniu lipidów, a w związku z tym na hamowaniu ich wchłaniania.

Oprócz redukcji masy ciała, w terapii otyłości brzusznej istotne jest leczenie jej powikłań, tzn. nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu 2.

Leczenie operacyjne otyłości wisceralnej

W rzadkich sytuacjach otyłość leczy się za pomocą operacji bariatrycznych. Do operacji mogą być zakwalifikowane osoby w wieku 18–60 lat z BMI wynoszącym co najmniej 40 kg/m² lub z BMI 35–39,9 kg/m² i z minimum jednym poważnym powikłaniem otyłości (np. nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą typu 2, hiperlipidemią) w przypadku nieskuteczności postępowania zachowawczego.

Wśród operacji bariatrycznych wyróżniamy:

• operacje restrykcyjne (zmniejszające objętość żołądka) – np. założenie opaski na żołądek lub rękawową resekcję żołądka;
• operacje ograniczające wchłanianie, których istotą jest wyłączenie żółciowo-trzustkowe;
• operacje mieszane (łączą obydwa powyższe mechanizmy).