Kamica pęcherzyka żółciowego – objawy, badania, leczenie

Pęcherzyk żółciowy – jakie są funkcje woreczka żółciowego?

Pęcherzyk żółciowy (często nazywany nieprawidłowo woreczkiem żółciowym) znajduje się w okolicy dolnej części wątroby i jest z nią czynnościowo połączony. Stanowi część dróg żółciowych. Zasadniczą funkcją pęcherzyka żółciowego jest gromadzenie wydzielanej przez wątrobę żółci. W przypadku spożycia posiłku (zwłaszcza bogatego w tłuszcze), podrażnienie receptorów w świetle przewodu pokarmowego powoduje skurcz pęcherzyka żółciowego, wypchnięcie żółci do światła przewodu żółciowego wspólnego i dalej uwolnienie jej do jelita.

Tam żółć miesza się z treścią pokarmową, ułatwiając trawienie i wchłanianie tłuszczów oraz rozpuszczonych w nich składników pokarmowych (w tym witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D oraz E). Ponadto z żółcią usuwane są z organizmu produkty rozpadu czerwonych krwinek (one nadają treści kałowej ciemnobrązową barwę), metabolity leków, toksyny i nadmiar cholesterolu.

Kamica pęcherzyka żółciowego, czyli kamica żółciowa, stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia pacjenta, dlatego gromadzenia się złogów w woreczku żółciowym nigdy nie należy ignorować.

Przeczytaj: Wymiotowanie żółcią – co oznacza?

Kamica pęcherzyka żółciowego – przyczyny kamieni w woreczku

Pod pojęciem kamicy pęcherzyka żółciowego (kamicy pęcherzykowej) rozumie się obecność w świetle pęcherzyka litych złogów w postaci kamieni o wielkości od kilku milimetrów do kilku centymetrów, zbudowanych z cholesterolu, barwników żółciowych (bilirubiny), związków wapnia i innych rozpuszczonych w żółci substancji. Wytrącaniu się kamieni w woreczku żółciowym sprzyja zachwianie prawidłowych proporcji poszczególnych składników żółci i jej zastój w świetle pęcherzyka żółciowego.

Wśród klasycznych czynników zwiększających ryzyko rozwoju kamicy żółciowej wymienia się płeć żeńską czy wiek powyżej 40 lat. Złogi na pęcherzyku żółciowym częściej powstają również u osób zmagających się z otyłością. Przebyte ciąże (szczególnie więcej niż jedna) także predysponują do powstawania kamieni żółciowych.

Ponadto do rozwoju choroby może przyczyniać się obciążenie genetyczne (obecność złogów w pęcherzyku żółciowym u członków najbliższej rodziny) oraz przyjmowanie niektórych leków (w tym zwłaszcza środków antykoncepcyjnych i leków o aktywności estrogenów).

Kamienie żółciowe – inne czynniki ryzyka

Ryzyko wytrącania kamieni na woreczku zwiększa współistnienie pewnych chorób (np. cukrzycy typu II, mukowiscydozy, znacznie podwyższonego stężenia trójglicerydów, chorób zapalnych jelit, chorób powodujących rozpad czerwonych krwinek). Kamienie żółciowe mogą wytrącać się ponadto na skutek gwałtownego spadku masy ciała.

Nie należy również zapominać o wpływie diety. Niekorzystne działanie mają składniki pokarmowe i zachowania żywieniowe obniżające sprawność usuwania żółci z pęcherzyka i zaburzające jej skład, w tym np.:

• niewystarczające spożycie płynów,
• spożywanie posiłków z niską częstotliwością (np. 2-3 duże posiłki dziennie zamiast 4–5 mniejszych),
• niska zawartość w diecie kwasu foliowego, magnezu, wapnia i witaminy C,
• wysoka zawartość w diecie węglowodanów prostych.

Duże znaczenie ma także dieta po usunięciu woreczka żółciowego, która powinna zostać skomponowana zgodnie z zasadami zdrowego żywienia.

Ból w prawym boku, kolka żółciowa – objawy kamicy pęcherzyka żółciowego

Większość osób nie zdaje sobie sprawy z obecności kamieni w woreczku żółciowym. Objawy nie występują bowiem w dużej części przypadków. Kłujący ból w prawym boku pod żebrami, typowy dla kamicy żółciowej związany jest zazwyczaj z zatkaniem przez złóg wąskiego przewodu pęcherzykowego, który powinien odprowadzać treść pęcherzyka do przewodów żółciowych (tzw. atak pęcherzyka żółciowego) lub z rozwojem zapalenia pęcherzyka żółciowego.

Do typowych objawów kamicy żółciowej należą:

• napadowy kolkowy ból brzucha (tępy, „falujący”, na zmianę nasilający się i słabnący) w okolicy prawego łuku żebrowego, często promieniujący do prawej łopatki – tzw. kolka żółciowa (kolka wątrobowa);
• ból brzucha po jedzeniu, zwykle po posiłku obfitym i/lub tłustym; może trwać ok. kilku godzin, stopniowo zmniejszając nasilenie;
• niespecyficzne objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak dyskomfort w nadbrzuszu, nudności, wymioty;
• w przypadku rozwoju zapalenia pęcherzyka żółciowego – ból utrzymuje się powyżej 6 godzin i towarzyszy mu gorączka;
• w przypadku współistnienia kamicy przewodów żółciowych, napadowi bólu może towarzyszyć żółtaczka.

Sytuacja pogarsza się, kiedy dojdzie do zaniedbania leczenia kamieni żółciowych. Objawy, jakie mogą dołączyć w związku z rozwojem powikłań kamicy, to np. dolegliwości związane z ostrym zapaleniem trzustki (m.in. występujący nagle, wielogodzinny, silny ból w nadbrzuszu z towarzyszącymi wymiotami i gorączką)

Diagnostyka kamieni na woreczku – badania na kamicę

Stwierdzenie opisanych wyżej objawów uzasadnia wszczęcie diagnostyki ukierunkowanej na potwierdzenie lub wykluczenie problemów z woreczkiem żółciowym. Objawy opisane podczas wywiadu i badanie przedmiotowe są niewystarczające, zazwyczaj konieczne jest wykonanie szeregu badań dodatkowych, z których najważniejsze są badania obrazowe, badania biochemiczne wykonywane z krwi oraz badania endoskopowe.

Kluczowe dla rozpoznania kamicy żółciowej są badania obrazowe, wśród których najczęściej wykorzystuje się USG jamy brzusznej. W prosty sposób umożliwia ono zobrazowanie kamieni w pęcherzyku żółciowym oraz ocenę stanu samego pęcherzyka i dróg żółciowych. Inne badania radiologiczne, takie jak tomografia komputerowa jamy brzusznej, wykorzystywane są rzadziej, zwłaszcza w przypadku istnienia dodatkowych wskazań (np. podejrzenie powikłań).

Badania laboratoryjne przy kamicy pęcherzyka żółciowego mają znaczenie pomocnicze. Pozwalają one ocenić prawdopodobieństwo kamicy żółciowej i pomagają wykryć niektóre jej powikłania. Parametrami najczęściej oznaczanymi są:

• wykładniki uszkodzenia wątroby i dróg żółciowych: AST (AspAT, aminotransferaza asparaginianowa), ALT (AlAT, aminotransferaza alaninowa), ALP (fosfataza zasadowa), GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza) i bilirubina,
• wykładniki uszkodzenia trzustki: aktywność amylazy i lipazy w krwi żylnej,
• CRP (białko C-reaktywne), którego poziom wzrasta w przypadku rozwoju zapalenia.

W niektórych przypadkach, szczególnie gdy istnieje podejrzenie jednoczesnej obecności złogów w pęcherzyku i w drogach żółciowych, wykonuje się badanie endoskopowe – tzw. wsteczną endoskopową cholangiopankreatografię (w skrócie ECPW), która w wielu przypadkach może być też metodą leczenia.

Poza samym stwierdzeniem obecności kamieni w pęcherzyku, postępowanie diagnostyczne ma na celu rozpoznanie i ocenę ewentualnych powikłań oraz stanowi podstawę do zaplanowania leczenia.

Warto pamiętać, że znaczna część przypadków kamicy woreczka żółciowego wykrywana jest przez przypadek, przy okazji wykonywania badań obrazowych jamy brzusznej z innych przyczyn.

Jakie są zasady leczenia kamicy pęcherzyka żółciowego?

Sposób leczenia kamicy pęcherzyka woreczka żółciowego uzależniony jest od wielu zmiennych, w tym zwłaszcza od obecności objawów, rodzaju kamieni i chorób współistniejących. W niektórych przypadkach, np. u młodych zdrowych osób z kamicą żółciową bez objawów, nie podejmuje się leczenia i przyjmuje się postawę czujnej obserwacji. Pacjent powinien wtedy jedynie przestrzegać zasad zdrowego stylu życia, starając się w ten sposób zminimalizować ryzyko rozwoju objawów choroby.

Leczenie kamicy żółciowej wdraża się natomiast u wszystkich osób z chorobą objawową oraz w przypadku wykrycia kamieni u osób szczególnie narażonych na wystąpienie powikłań (np. u osób leczonych immunosupresyjnie lub z innymi niedoborami odporności).

Napady kolki żółciowej opanowuje się przez jednoczesne stosowanie silnych leków przeciwbólowych (często dożylnie lub domięśniowo) oraz leków rozluźniających mięśnie gładkie.

Usunięcie pęcherzyka żółciowego – cholecystektomia

Podstawowym sposobem właściwego leczenia objawowej kamicy pęcherzyka żółciowego jest operacyjne usunięcie pęcherzyka. Operacja woreczka żółciowego nazywana jest cholecystektomią. Ze względu na mniejszy uraz operacyjny i szybszy powrót do normalnego funkcjonowania po zabiegu, bardzo często wykonuje się go metodą laparoskopową. W przypadku współwystępowania kamieni w woreczku żółciowym i kamieni w przewodach żółciowych, zabieg uzupełnia się ich usunięciem endoskopowo bądź operacyjnie.

Przewlekłe leczenie zachowawcze stosuje się głównie w przypadku przeciwwskazań do leczenia operacyjnego. Polega ono na przestrzeganiu zasad zdrowego stylu życia oraz przyjmowaniu preparatów poprawiających skład żółci i jej usuwanie z pęcherzyka żółciowego.

Co robić, by zapobiegać kamicy pęcherzyka żółciowego?

Kamienie w pęcherzyku żółciowym stwierdza się u 10–20 proc. ogólnej populacji w Europie. 1/3 z tych osób cierpi z powodu nawracających napadów kolki żółciowej i większość z nich będzie wymagać leczenia operacyjnego. Wypływa stąd oczywista potrzeba profilaktyki kamicy żółciowej. Sprowadza się ona do unikania czynników ryzyka. Wskazane jest więc spożywanie dużej ilości płynów (co najmniej 2–3 litry wody dziennie) oraz utrzymanie stałej, prawidłowej masy ciała i poziomu cukru we krwi poprzez żywienie zgodne z zaleceniami ekspertów (zgodne z tzw. piramidą żywienia) oraz regularną, najlepiej codzienną aktywność fizyczną. Warto pamiętać, że czynnikiem ryzyka rozwoju kamicy są nagłe wahania masy ciała – stąd osoby z nadwagą lub otyłością nie powinny próbować gwałtownego odchudzania, lecz powinny starać się o powolny, stopniowy powrót do prawidłowej masy ciała. Niektóre badania wskazują również na związek spożywania kawy ze zmniejszeniem ryzyka powstania kamicy żółciowej.

Nie należy zapominać o dodatkowych obostrzeniach obowiązujących po zabiegu. W diecie po usunięciu woreczka żółciowego wskazane jest ograniczenie udziału pokarmów tłustych i smażonych. Zastępuje się je zwiększeniem ilości spożywanych warzyw i owoców, a potrawy wymagające obróbki cieplnej najlepiej gotować lub przygotowywać na parze. Częstą dolegliwością osób po cholecystektomii jest biegunka – jest ona jednak zazwyczaj łagodna i nie wymaga specjalistycznego leczenia.

Kamica żółciowa – podsumowanie