Zwyrodnienie kręgosłupa – przyczyny, objawy, leczenie zmian zwyrodnieniowych

Czym jest zwyrodnienie kręgosłupa?

Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa to przewlekłe schorzenie, w przebiegu którego dochodzi do stopniowej degeneracji chrząstki stawowej. Może to prowadzić to tworzenia się osteofitów (spondyloza), czyli narośli kostnych, których rozwój grozi zniekształceniem stawu. Wiąże się to z nasilonym bólem stawów i ryzykiem wystąpienia objawów korzeniowych. Pierwszą fazą zwyrodnienia kręgosłupa jest dyskopatia. Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa występują najczęściej u ludzi w podeszłym wieku. Wiele osób nie zgłasza bólu pleców czy innych dolegliwości. Jednak ci, u których one występują, odczuwają je przy większości codziennych czynności.

Zwyrodnienie kręgosłupa w młodym wieku dotyczy np. osób po wypadkach komunikacyjnych, wyczynowych sportowców, osób cierpiących na uogólnione stany zapalne stawów. Niekiedy też są skutkiem poważnych zmian chorobowych. Mogą być wynikiem m.in. infekcji lub nowotworów. Niestety, procesu zwyrodnieniowego nie da się zatrzymać. Na szczęście, dzięki odpowiednio dobranym ćwiczeniom na kręgosłup, fachowej rehabilitacji i leczeniu farmakologicznemu, można go skutecznie spowolnić.

Z uwagi na największe obciążenie tego odcinka, najczęściej mamy do czynienia ze zwyrodnieniem kręgosłupa lędźwiowego. U pacjentów diagnozuje się także zwyrodnienie w odcinku szyjnym czy zwyrodnienie kręgosłupa piersiowego. Objawy uzależnione są od lokalizacji zmian, jednak w każdym przypadku charakterystyczny jest ból, utrudniający sprawne funkcjonowanie.

Zobacz też: Ból kostki – przyczyny bólu w kostce, sposoby leczenia i rehabilitacji

Zwyrodnienie kręgosłupa – przyczyny

Jako przyczyny zwyrodnienia kręgosłupa należy wymienić:

• wiek – wraz z upływem lat dochodzi do zużywania się kręgów, które całe życie pełnią funkcję amotryzującą, przenoszą obciążenia, wyciszają drgania w trakcie chodzenia, biegania, skakania. Powoli dochodzi do odwodnienia (tzw. dehydratacji) krążków międzykręgowych (tzw. dysków); to zmniejsza przestrzenie międzykręgowe, następnie zwęża światło kanału kręgowego doprowadzając do tzw. stenozy kanału kręgowego;
• uraz – np. w trakcie wypadku komunikacyjnego – często wówczas dochodzi do nadmiernego odgięcia szyi i głowy do tyłu, a następnie gwałtownego zgięcia do przodu; uraz ten potocznie zwany jest smagnięcie biczem, ang. whiplash; ten i inne urazy kręgosłupa przyczyniają się do degeneracji stawów międzykręgowych;
• nadwaga – im większy ciężar musi dźwigać kręgosłup, tym szybciej się zużywa;
• praca i sport – praca fizyczna lub wymagająca funkcjonowania w niefizjologicznych pozycjach oraz wyczynowe uprawianie sportu mogą przyczynić się do szybszego rozwoju zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa;

Zobacz też: Ból kręgosłupa lędźwiowego promieniujący do nóg

• skrzywienia kręgosłupa(np. skolioza) – powodują nieprawidłowy rozkład obciążeń w stawach kręgosłupa, a tym samym szybsze ich zużywanie;
• choroby autoimmunologiczne o charakterze zapalnym atakującym stawy, takie jak: reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), zesztywniejące zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK), młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS, choroba Stilla);
• choroby z grupy jałowych martwic kości, powodujących obumieranie i niszczenie tkanki kostnej i chrzęstnej, np.: choroba Scheuermanna, w trakcie której dochodzi do stałych zniekształceń w trzonach kręgów powodujących deformację kifotyczną kręgosłupa, tzw. plecy okrągłe;
• osteoporoza – osłabienie struktury kości może powodować kompresyjne złamania kręgów i przyspieszyć proces zmian zwyrodnieniowych;
• zmiany hormonalne – szczególnie w wieku pomenopauzalnym u kobiet i poandropauzalnym u mężczyzn.

Zwyrodnienie kręgosłupa – objawy

Początkowo problem jest niewielki. Czasami odczuwalna jest sztywność kręgosłupa po przebudzeniu czy dłuższym siedzeniu, która mija po rozciągnięciu i rozruszaniu się. Jeśli pacjent na co dzień nie wykonuje obszernych ruchów plecami, nie zauważy powolnego, stopniowego ograniczenia ruchomości stawów. Coraz trudniej będzie sięgnąć palcami dłoni do podłogi czy obrócić się za siebie.

W zwyrodnieniu kręgosłupa objawem jest następnie ostry lub przewlekły ból kręgosłupa, zarówno w trakcie ruchu, jak i w pozycji nieruchomej (przy dłuższym staniu czy siedzeniu w jednej pozycji). Ból może być centralny, czyli obejmować konkretną okolicę pleców, lub promieniujący, np. ręki, wokół głowy czy obejmować okolice klatki piersiowej. Ty[owy jest także ból kręgosłupa promieniujący do nóg. Promieniowanie bólu często powiązane jest z próbą wykonania ruchu (skłonu w przód lub na boki, skrętu). Oprócz bólu można odczuwać drętwienie, mrowienie, pieczenie i tym podobne zaburzenia odbiegające od normy. Objawy mogą występować zarówno po jednej stronie jak i symetrycznie oraz nasilać się, chociażby na przy zmianach pogody.

W zaawansowanych fazach dochodzi do osłabienia, a nawet zaniku czucia oraz osłabienia mięśni. Wyczuwalna jest mniejsza siła w kończynach (słabszy uścisk dłoni, problem z pełnym wyprostowaniem kolana), zmniejsza się obrys mięśni. Mogą pojawić się nawet zaburzenia funkcji narządów wewnętrznych.

Zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego, piersiowego, lędźwiowego

Objawy występujące na obwodzie ciała są uzależnione od części kręgosłupa, w której występuje zwyrodnienie:

• zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego: bóle i sztywność karku, częste bóle i zawroty głowy, nudności, ograniczenie ruchów skrętnych i zgięciowo-wyprostnych szyi, zaburzenia słuchu i wzroku, szum w uszach, ból barku promieniujący do łokcia (tzw. rwa barkowa);
• zwyrodnienie kręgosłupa piersiowego– ograniczenie ruchów skrętnych na wysokości klatki piersiowej, ból pleców na tej wysokości, z opasającym promieniowaniem do łopatek, między żebra i na klatkę piersiową (szczególnie w trakcie brania głębszego wdechu, kasłania lub ziewania) – objawy te należy różnicować z zaburzeniami kardiologicznymi;
• zwyrodnienie kręgosłupa lędźwiowego – ograniczenie ruchów wyprostno-zgięciowych (zarówno przód-tył jak i na boki), sztywność i ból pleców na dole (tzw. bóle krzyża) w trakcie długiego stania lub siedzenia, ból lędźwi i bioder promieniujący wzdłuż nogi (rwa kulszowa, lumbago), drętwienie, mrowienie i skurcze w udach i łydkach, a w cięższych przypadkach zaburzenia funkcji jelit i czynności seksualnych.

Zwyrodnienia kręgosłupa – diagnostyka

Na początku lekarz przeprowadza dokładny wywiad lekarski, obejmujący pytania o objawy bólowe i inne dolegliwości (kiedy boli kręgosłup, gdzie ból jest zlokalizowany, co go nasila, a co powoduje, że ustępuje itp.). Następnie lekarz bada zakresy ruchomości kręgosłupa, obserwuje i sprawdza napięcie mięśniowe. Dodatkowo, jeśli jest to neurolog, może przeprowadzić badanie neurologiczne.

Podstawowym i najprostszym badaniem obrazowym diagnozującym zmiany zwyrodnieniowe w kręgosłupie jest zdjęcie rentgenowskie (RTG), na którym można zobaczyć, czy występują już zmiany zwyrodnieniowe oraz jaki jest ich stopień zaawansowania. Na zdjęciu można stwierdzić, czy występują nieprawidłowe ustawienia kręgów (jak np.w kręgozmyku czy skoliozie), można również ocenić prawidłowość anatomicznych wygięć kręgosłupa (kifozy i lordozy). Jednak aby dostrzec zmiany zwyrodnieniowe we wczesnej fazie oraz ocenić stan struktur nerwowych, najlepiej wykonać rezonans magnetyczny (MRI), który jest dużo dokładniejszym i czulszym badaniem.

Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa – leczenie

Zmiany zwyrodnieniowe są procesem, którego nie da się zatrzymać. Przez odpowiednie działania można go jednak spowolnić. Niektóre z nich to:

• profilaktyka wad postawy u dzieci– przywrócenie oraz kontrolowanie prawidłowego ustawienia kręgosłupa i kończyn, ogólna terapia wraz z zaopatrzeniem ortopedycznym wad wrodzonych i rozwojowych;
• aktywność ruchowa – np. poranna gimnastyka, stretching, uczestnictwo w „szkole pleców”, pływanie, spacery, aerobik; wprowadzenie ruchu przynajmniej 3–4 razy w tygodniu nie tylko będzie miało wpływ na spowolnienie procesów zwyrodnieniowych, ale również poprawi kondycję, sylwetkę i samopoczucie;
• częste zmiany pozycji – w pracy robić sobie krótsze, ale częstsze przerwy na rozruszanie się;
• zbilansowana dieta – unikanie nadwagi przez spożywanie posiłków bogatych w składniki mineralne i odżywcze oraz witaminy;
• leczenie farmakologiczne pod kontrolą lekarza chorób metabolicznych i autoimmunologicznych;
• dbanie o „odpoczynek” kręgosłupa przez spanie na dobrze dobranym materacu i profilowanej poduszce, a w trakcie długotrwałego siedzenia (w samochodzie albo w pracy) używać profilowanej podkładki/podpórki pod lędźwie.

W chorobie zwyrodnieniowej zalecana jest również rehabilitacja kręgosłupa. Oprócz zabiegów z zakresu fizykoterapii (pole magnetyczne, prądy, krioterapia), masażu pleców i kinezyterapii, doświadczony fizjoterapeuta może stosować elementy terapii manualnej (trakcję kręgosłupa, mobilizacja kręgów i różne metody fizjoterapeutyczne).