Infekcje wirusowe

Czym są wirusy i jak działają?

Wirusy są bardzo małymi drobnoustrojami, które po wniknięciu do organizmu mogą być przyczyną specyficznej choroby zakaźnej. Stanowią one problem dla naukowców, gdyż w gruncie rzeczy nie należą do świata organizmów żywych. Oznacza to, że nie wykonują czynności życiowych, charakterystycznych np. dla zwierząt, takich jak oddychanie, wydalanie, odżywianie; nie poruszają się ani nie rosną. W ich przypadku nie mówimy nawet o rozmnażaniu się, a raczej o namnażaniu.

Wirusy są cząstkami materii, elementami zbudowanymi z otoczki białkowej, zwanej kapsydem, w której zawarty jest charakterystyczny dla nich materiał genetyczny – może to być DNA lub RNA.

Wirusy atakują organizm gospodarza w tylko jednym konkretnym celu – wnikają do jego komórek, gdyż potrzebują substancji niezbędnych do budowy kolejnych cząsteczek wirusa (wirionów). Mogą przy tym doprowadzić do zakłócenia funkcji komórek lub nawet do ich śmierci. Wirusy możemy zatem porównać do typowych pasożytów wewnątrzkomórkowych.

Przeczytaj też: Wścieklizna – przyczyny, objawy, leczenie, profilaktyka

Objawy infekcji wirusowych

Symptomy infekcji wirusowej są zwykle wykładnikiem uruchomienia obronnych mechanizmów przez układ odpornościowy człowieka, polegających na wytworzeniu objawów reakcji zapalnej. Mówimy o tzw. objawach grypopodobnych, do których należą:

• uczucie rozbicia i osłabienie,
• bóle głowy (szczególnie czoła i w okolicy gałek ocznych),
• bóle stawów i mięśni,
• dreszcze i gorączka lub stan podgorączkowy,
• wodnisty katar, uczucie zatkania nosa, upośledzenie węchu,
• zaczerwienienie i ból gardła,
• suchy kaszel,
• zapalenie spojówek,
• pogorszenie apetytu.

Rodzaj i nasilenie objawów infekcji wirusowej zależą od miejsca wniknięcia wirusa do organizmu, wcześniejszego kontaktu tego wirusa z organizmem oraz stanu układu odpornościowego (wiek, choroby przewlekłe, stosowane leki, pora roku). Czasem zakażenie wirusowe przebiega zupełnie bezobjawowo lub objawy te mogą być miernie nasilone.

Najczęstsze choroby wirusowe

Wirusy nie stanowią jednolitej grupy cząstek zakaźnych odpowiadającej za rozwój konkretnych chorób. Dla przykładu, choroba przeziębieniowa (wirusowe zapalenie gardła i zatok przynosowych) może być wywołana przez ponad 200 różnych typów wirusów, z wirusem grypy włącznie. Ze względu na drogę przenoszenia – bezpośredni kontakt z chorym, droga kropelkowa, zakażenia górnych dróg oddechowych – są najczęściej wynikiem infekcji wirusowych. Objawy przeziębienia pojawiają się głównie w okresach zmniejszonej odporności organizmu, a więc wiosną i jesienią.

Do innych występujących w Polsce chorób o etiologii wirusowej należą:

• grypa,
• opryszczka wargowa, jamy ustnej, gardła, narządów płciowych, spojówki, rogówki, skóry,
• choroby wirusowe wieku dziecięcego – odra, różyczka, świnka (nagminne zapalenie przyusznic), ospa wietrzna,
• półpasiec,
• mononukleoza zakaźna,
• cytomegalia,
• rumień zakaźny,
• wirusowe zapalenia wątroby (najczęściej typu B i C),
• zakażenie wirusem HIV,
• inne – kleszczowe zapalenie mózgu, wścieklizna, kłykciny kończyste.

Rozpoznawanie infekcji wirusowych

Wykrywanie chorób wirusowych (diagnostyka chorób wirusowych) zależy w głównej mierze od rodzaju podejrzewanej choroby. W opryszczce wargowej, śwince, ospie i półpaścu czy w zapaleniach górnych dróg oddechowych obraz kliniczny niekiedy jest tak typowy, że często (szczególnie w praktyce ambulatoryjnej) odstępuje się od wykrywania rodzaju drobnoustroju i od razu przystępuje do leczenia. Są to zazwyczaj choroby o łagodnym, często samoograniczającym się przebiegu.

Inaczej jest w przypadku przewlekłych chorób zakaźnych, wymagających zastosowania szczególnego leczenia lub o wysokim potencjale zakaźności. Wtedy warunkiem rozpoznania choroby jest otrzymanie pozytywnego wyniku badania laboratoryjnego. Powszechnie przeprowadzanymi badaniami wirusologicznymi w Polsce są testy w kierunku obecności wirusów zapalenia wątroby, HIV czy wirusa EBV (Epsteina-Barr) lub HSV. Istnieje kilka sposobów identyfikacji wirusów z pobranego materiału do badania:

• metody serologiczne – najbardziej popularne, polegają na wykrywaniu obecności swoistych przeciwciał lub antygenów wirusa;
• hodowla wirusa;
• metody molekularne – najbardziej czułe, wykrywają materiał genetyczny wirusa, niestety wciąż drogie i trudno dostępne.

Czytaj również: Choroba kociego pazura – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Odporność a infekcje wirusowe

Za rozpoznanie infekcji wirusowej, jej zwalczenie oraz wyeliminowanie wirusa z organizmu odpowiedzialny jest układ odpornościowy (immunologiczny). W jego prawidłowe funkcjonowanie zaangażowanych jest wiele komórek oraz substancji, które współdziałają ze sobą w celu zwalczenia drobnoustroju z organizmu człowieka.

Odpowiedź układu odpornościowego na infekcję wirusową jest uzależniona od rodzaju wirusa oraz miejsca jego wniknięcia do organizmu. Dzięki białkowej otoczce wirusa układ odpornościowy jest w stanie rozpoznać „intruza” i uruchomić odpowiednie procesy immunologiczne.

Odpowiedź humoralna polega na wytworzeniu specyficznych dla danego wirusa przeciwciał neutralizujących jego szkodliwą obecność. Z kolei odpowiedź typu komórkowego jest związana z rozpoznaniem zakażonych komórek i uruchomieniem w stosunku do nich mechanizmów cytotoksyczności, mających na celu ich zniszczenie, by nie dopuścić do namnażania się wirusa i jego rozprzestrzenienia się po całym organizmie.

Po wyeliminowaniu wirusa z organizmu układ odpornościowy odpowiada za zachowanie tzw. pamięci immunologicznej, tzn. zabezpieczenie przed powtórnym zakażeniem tym samym wirusem w przyszłości.

Zapobieganie infekcjom wirusowym

Podstawową rolę w zapobieganiu infekcjom wirusowym odgrywa profilaktyka.

Ważną rolę w przypadku osób z obniżoną odpornością (dzieci, osoby starsze, przewlekle chore, stosujące niektóre leki) odgrywa też profilaktyka farmakologiczna. Polega ona m.in. na wspomaganiu układu odpornościowego, zarówno mechanizmów humoralnych, jak i komórkowych. Jednym z bezpiecznych leków, które można stosować już u dzieci od 1. roku życia są preparaty pranobeksu inozyny.

Substancja ta działa nie tylko immunostymulująco u osób z obniżoną odpornością, lecz pobudza również układ odpornościowy do walki z wirusami w okresie choroby. Można ją stosować u chorych z przeziębieniem, grypą, opryszczką, ospą czy półpaścem.

Zapobieganie infekcjom wirusowym polega także m.in. na przeprowadzeniu szczepień ochronnych w przypadku chorób, w których są one możliwe (grypa, różyczka, odra, ospa, świnka, WZW typu B). Ważna jest też odpowiednia higiena rąk, izolacja chorych w okresie ostrym choroby, zasłanianie ust podczas kichania, a w przypadku wirusów przenoszonych drogą płciową (np. wirus opryszczki) unikanie ryzykownych kontaktów seksualnych.

Osoby, które niedawno przebyły mononukleozę zakaźną, nie mogą oddawać krwi czy narządów do przeszczepienia w okresie rekonwalescencji. W przypadku WZW typu B i C, ale także wirusa HIV, ważne jest restrykcyjne przestrzeganie zasad polegających na używaniu sprzętu jednorazowego użytku (igieł, strzykawek), odpowiednich standardów higieny w gabinetach fryzjerskich, kosmetycznych i tatuażu, badanie dawców krwi, niepodejmowanie ryzykownych kontaktów seksualnych.