Badania profilaktyczne – dlaczego są ważne i które warto wykonać?

Znaczenie badań profilaktycznych

Dlaczego warto wykonywać badania profilaktyczne? Badania profilaktyczne mają na celu wczesne wykrycie schorzeń, które przyczyniają się do skrócenia długości życia pacjentów. Mówiąc o badaniach profilaktycznych, mamy na myśli wykrywanie przede wszystkim schorzeń nowotworowych oraz chorób układu krążenia i układu oddechowego.

Wczesne wykrycie tych przypadłości pozwala na włączenie odpowiedniego leczenia i istotną poprawę rokowania co do dalszego życia i jego jakości. Wykrycie nowotworów czy chorób układu krążenia na późnych etapach zaawansowania choroby zmniejsza szansę na ich wyleczenie.

Badania profilaktyczne dla dzieci i młodzieży

W naszym kraju powstały specjalne programy profilaktyczne skierowane do najmłodszych. Należy do nich przede wszystkim:

• badanie stóp dzieci i młodzieży – jest skierowane do dzieci w wieku od 5. do 16. roku życia i ma na celu wykrycie ewentualnych wad postawy. Badanie to jest prowadzone przez około 16 ośrodków w Polsce. Polega na przeprowadzeniu badania manualnego, a także podoskopowego oraz komputerowego badania stóp na specjalnej platformie. Testy te pozwalają na wykrycie nieprawidłowości w zakresie rozwoju stóp u dziecka i wczesne włączenie postępowania terapeutycznego, co zapobiega utrwalaniu się niekorzystnych zmian;
• pilotażowy program dotyczący e-uzależnień u dzieci – pozwala na uzyskanie bezpłatnej pomocy psychologicznej w około 10 ośrodkach w Polsce. Badanie to jest skierowane do dzieci przedszkolnych, ale także dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. W tych wybranych ośrodkach możliwe jest uzyskanie pomocy w zakresie diagnozy szkodliwego e-uzależnienia, jak i odpowiednio dobranej terapii w tym zakresie;
• program badań przesiewowych noworodków w kierunku chorób wrodzonych – te badanie przesiewowe mają na celu wczesne wykrycie takich schorzeń, jak na przykład: wrodzona niedoczynność tarczycy, fenyloketonuria, mukowiscydoza, wrodzony przerost nadnerczy, deficyt biotynidazy, rdzeniowy zanik mięśni (SMA).

Podstawowe badania profilaktyczne dla dorosłych

Wśród badań profilaktycznych dla osób dorosłych znajdziemy zarówno badania laboratoryjne wykonywane z próbki krwi, jak i badania obrazowe. Jakie badania profilaktyczne wykonywać? Nieco inne badania powinny wykonywać kobiety, a inne mężczyźni. Poniżej krótka charakterystyka bezpłatnych programów profilaktycznych przeznaczonych dla dorosłych pacjentów.

Dodatkowo, bardziej specjalistycznymi badaniami profilaktycznymi powinny być objęte te grupy pacjentów, które są obciążone genetycznie, np. mężczyźni będący w grupie ryzyka chorób prostaty.

Program profilaktyka 40 plus

Jak sama nazwa programu wskazuje, jest on przeznaczony dla pacjentów, którzy ukończyli 40. rok życia.

Program ten obejmuje badania przeznaczone dla kobiet, badania skierowane do mężczyzn oraz tak zwany pakiet wspólny. W pakiecie wspólnym znajdziemy takie badania, jak:

• morfologia krwi obwodowej,
• profil lipidowy,
• stężenie glukozy we krwi,
• stężenie enzymów wątrobowych,
• stężenie kreatyniny,
• badanie ogólne moczu,
• stężenie kwasu moczowego we krwi,
• badanie na krew utajoną w kale,
• pomiar ciśnienia tętniczego krwi,
• pomiar masy ciała, wzrostu, obwodu w pasie,
• pomiar wskaźnika masy ciała (BMI).

W przypadku mężczyzn oznacza się również stężenie PSA, a więc antygenu swoistego dla stercza, który pozwala na wstępną diagnozę schorzeń dotykających prostaty.

Program badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego

W tym przypadku program ma na celu wczesne wykrycie raka jelita grubego na drodze wykonania badania endoskopowego, nazywanego kolonoskopią. Badanie jest przeznaczone dla osób, które

• są w wieku 50-65 lat i nie miały wykonywanego badania kolonoskopowego w ostatnich 10 latach,
• lub są w wieku 40-49 lat – to kryterium wiekowe dotyczy osób, których krewni pierwszego stopnia mieli diagnozę nowotworu jelita grubego.

Na jest konieczne posiadanie skierowania na takie badanie. Można je wykonać w placówkach, które przystąpiły do tego programu profilaktycznego – wyszukiwarkę tych placówek można znaleźć na stronie NFZ.

Co ważne, profilaktyczne badanie kolonoskopowe może być również przeznaczone dla osób poniżej 40. roku życia, w sytuacjach gdy:

• pacjent ma 25-49 lat i ma rodzinne obciążenie zespołem Lyncha,
• pacjent ma 20-49 lat i w jego rodzinie występuje zespół polipowatości rodzinnej gruczolakowatej (FAP).

Program profilaktyki raka piersi

Rak piersi to najczęściej diagnozowany nowotwór złośliwy u kobiet. W celu jego wczesnego wykrycia wykonuje się badanie przesiewowe – mammografię.

Badanie mammograficzne bez skierowania może wykonać każda kobieta w wieku 45-74 lata, która:

• nie wykonywała mammografii przez ostatnie dwa lata,
• zakończyła leczenie chirurgiczne raka piersi przynajmniej 5 lat temu i pozostaje w trakcie uzupełniającej hormonoterapii lub zakończyła całkowicie leczenie raka piersi oraz pięcioletni czas monitorowania po zakończonej terapii – w tych sytuacjach badanie mammograficzne zalecane jest co rok.

Badanie mammograficzne można wykonać w poradniach stacjonarnych, które dołączyły do programu badań przesiewowych lub w mammobusach, które docierają okresowo do mniejszych miejscowości, gdzie nie ma takich poradni. Jeżeli wynik badania jest prawidłowy, mammografię należy powtarzać co dwa lata.

Profilaktyka raka szyjki macicy

Rak szyjki macicy to złośliwy nowotwór, który stanowi nawet 10% nowotworów u kobiet. Jego wczesne wykrycie w wielu przypadkach pozwala na wyleczenie i istotną poprawę rokowania. Program profilaktyki raka szyjki macicy polega na wykonaniu badania cytologicznego. Badanie w ramach programu skierowane jest do pacjentek, które są w wieku 25-59 lat i które w ciągu ostatnich 3 lat nie wykonywały cytologii. Badanie można wykonać w każdej poradni ginekologicznej, która ma podpisaną umowę z NFZ. Aby zrealizować wizytę w takiej poradni, nie ma konieczności posiadania skierowania.

Program profilaktyki gruźlicy

Program ten skierowany jest do osób dorosłych, które dotychczas nie przechodziły gruźlicy, ale miały bezpośredni kontakt z pacjentem chorym na to schorzenie. Badanie jest ponadto skierowane do osób z grup ryzyka zachorowania, a mianowicie do pacjentów, którzy:

• są bezrobotni,
• są w kryzysie bezdomności,
• są niepełnosprawni,
• cierpią na choroby przewlekłe,
• są uzależnieni od narkotyków i alkoholu.

Program jest realizowany przez pielęgniarki Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Ich działania polegają na przeprowadzeniu szczegółowego wywiadu, wypełnieniu ankiety, a także przeprowadzeniu przez pielęgniarkę edukacji zdrowotnej. W zależności od wyników ankiety, pacjent zostaje skierowany lub nie do lekarza POZ, które decyduje o dalszych krokach diagnostycznych i ewentualnym skierowaniu pacjenta do poradni chorób płuc. Kolejny raz w programie można wziąć udział po 24 miesiącach.

Profilaktyka chorób układu krążenia

Choroby krążenia to główna przyczyna zgonów w populacji naszego kraju. Celem programu jest przede wszystkim zmniejszenie zachorowalności i umieralności pacjentów z powodu chorób układu krążenia oraz zwiększenie świadomości i poprawa stylu życia Polaków.

Program polega na przeprowadzeniu szczegółowego wywiadu chorobowego (przeprowadza go pielęgniarka lub lekarz rodzinny) oraz pomiarze takich parametrów, jak ciśnienie tętnicze krwi. W trakcie badania zostaną również ocenione wybrane parametry biochemiczne, jak stężenie cholesterolu całkowitego czy ocena funkcjonowania wątroby. Program skierowany jest do pacjentów w wieku 35-65 lat, którzy wcześniej nie mieli zdiagnozowanej choroby układu krążenia i którzy przez ostatnie pięć lat nie korzystali z tego programu.

Program profilaktyki chorób związanych z nałogiem tytoniowym

Palenie tytoniu wiąże się z istotnym zwiększeniem ryzyka zachorowania na schorzenia układu sercowo-naczyniowego, układu oddechowego, a także na nowotwory złośliwe płuc. Program skierowany jest do pacjentów powyżej 18. roku życia, którzy palą papierosy lub inne produkty tytoniowe. Program ten obejmuje przeprowadzenie szczegółowego wywiadu dotyczącego ewentualnych objawów chorobowych i nałogu tytoniowego, a także przeprowadzenie badania przedmiotowego, w tym pomiaru masy ciała, wzrostu i ciśnienia tętniczego krwi. Jeżeli lekarz uzna to za konieczne, to pacjent zostaje skierowany na badanie spirometryczne, które pozwala między innymi na rozpoznanie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POCHP). Lekarz zaproponuje również pacjentowi odpowiednio dobraną terapię antynikotynową, która wspomoże w rzuceniu palenia.

Badania profilaktyczne dla seniorów

Wiek powyżej 65. roku życia wiąże się z większym ryzykiem zachorowania na wiele poważnych schorzeń, w tym na nowotwory złośliwe. Z tego powodu o badaniach profilaktycznych powinni pamiętać również seniorzy. W tej grupie bardzo ważne są: przesiewowe badania kolonoskopowe, oznaczenie PSA (mężczyźni), badanie cytologiczne, jak i mammografia (kobiety). Warto również przystąpić do terapii antynikotynowej i z powodzeniem rzucić palenie, ponieważ wraz z wiekiem rośnie ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe płuc.

Jak często wykonywać badania profilaktyczne?

Pacjenci często zadają pytanie, co ile czasu robić badania profilaktyczne? Częstość wykonywania badań profilaktycznych zależy od konkretnego badania i grupy wiekowej. Podsumowując zebrane informacje, w prawidłowych warunkach i przy nieobciążonym wywiadzie chorobowym, badania profilaktyczne należy wykonywać z częstością:

• mammografia – raz na dwa lata,
• cytologia – raz na trzy lata,
• badania z krwi (w tym morfologia, PSA u mężczyzn, kreatynina czy glukoza na czczo) – raz na rok, zgodnie z programem profilaktyka 40 plus,
• kolonoskopia – typowo raz na 10 lat,
• ocena ryzyka chorób odtytoniowych – raz na trzy lata.

Rola lekarza w profilaktyce zdrowotnej

Największą rolę w profilaktyce zdrowotnej odgrywają przede wszystkim lekarze rodzinni, którzy są najbliżej pacjenta i jego codziennych problemów zdrowotnych. Należy pamiętać, że bardzo ważne jest nie tylko wczesne wykrywanie schorzeń, ale także profilaktyka pierwotna, mająca na celu zapobieganie samemu zachorowaniu. Wiele schorzeń potrafi rozwijać się bardzo długi czas, bez wywoływania objawów chorobowych. Wiele z nich można już wstępnie zdiagnozować na podstawie próbki krwi pacjenta. W związku z tym, lekarze Podstawowej Opieki Zdrowotnej powinni przy każdej możliwości edukować na temat zdrowego stylu życia i czynników zwiększających ryzyko zachorowania na choroby populacyjne.

Podsumowując, badania profilaktyczne pozwalają na wczesne wykrycie nieprawidłowości i groźnych schorzeń, co daje szansę na wczesne podjęcie szczegółowej diagnostyki i rozpoczęcie odpowiednio dobranej terapii. Warto zapoznać się z badaniami profilaktycznymi przeznaczonymi dla naszej grupy wiekowej i skorzystać z bezpłatnej diagnostyki.