Morfologia krwi

Co to jest morfologia krwi?

Badanie morfologiczne krwi polega na oznaczeniu ilościowym elementów morfotycznych krwi oraz ocenie jakościowej – to ocena pewnych cech budowy elementów morfotycznych. Ocenie podlega układ czerwonokrwinkowy, białokrwinkowy i płytki krwi.

Elementami opisującymi układ czerwonokrwinkowymi są:

• liczba krwinek czerwonych – RBC,
• liczba retikulocytów – RC,
• MCV – średnia objętość erytrocytu,
• MCH – średnia masa hemoglobiny w erytrocytach,
• MCHC – średnie stężenie hemoglobiny w erytrocytach,
• RDW – rozpiętość rozkładu objętości erytrocytów,
• stężenie hemoglobiny – Hb/ HGB,
• hematokryt – HCT – opisuje procentową zawartość erytrocytów w pełnej krwi.

Elementami opisującymi układ białokrwinkowy są:

• całkowita liczba krwinek białych – WBC,
• liczba granulocytów,
• ocena frakcji granulocytów, obejmujące:
  • neutrofile (NEUT) – granulocyty obojętnochłonne (wyróżnia się neutrofile pałeczkowate i segmentowane),
  • eozynofile (EOS) – granulocyty kwasochłonne,
  • bazofile (BASO) – granulocyty zasadochłonne,
• liczba limfocytów,
• limfocyty T,
• limfocyty B,
• komórki NK – niestandardowo,
• monocyty (MONO).

Ostatnim elementem badania morfologicznego jest oznaczenie liczby płytek krwi – PLT.

• liczba PLT,
• liczba płytek dużych,
• średnia objętość płytki (MPV).

Przeczytaj też: Co oznacza wysoki poziom hemoglobiny?

Jakie są wskazania do wykonania badania?

Badanie morfologii krwi należy przeprowadzać systematycznie, przynajmniej raz w roku. Dodatkowymi wskazaniami do wykonania badania są m.in.:

• wstępne stwierdzenie niedokrwistości lub nadkrwistości,
• rozpoznanie niedokrwistości ze względu na rodzaj,
• monitorowanie skuteczności leczenia niedokrwistości,
• ocena krwiotwórczej funkcji szpiku,
• ocena stanu pacjenta po przebytym krwotoku,
• diagnostyka niedoborów odporności,
• rozpoznawanie stanu zapalnego, chorób zakaźnych,
• rozpoznawanie chorób rozrostowych (białaczki),
• diagnostyka krwawień,
• ocena układu krzepnięcia,
• monitorowanie leczenia przeciwkrzepliwego.

Jak się przygotować do badania morfologii krwi?

Aby wynik morfologii był wiarygodny, należy odpowiednio przygotować się do przeprowadzanego badania.

Krew do badania pobiera się w godzinach porannych, a przed pobraniem krwi pacjent powinien być na czczo. Oznacza to, że nie należy jeść ani pić od kolacji w przeddzień badania. Zwykle stanowi to 12 godzin. Możliwe jest wykonanie badania po 5-6 godzinach od ostatniego posiłku, należy jednak poinformować o tym lekarza interpretującego wyniki badania (ze względu na występowanie tzw. leukocytozy poposiłkowej – fizjologicznego wzrostu białych krwinek bezpośrednio po posiłku).

Przed pobraniem krwi do badania należy unikać stresu oraz wysiłku, oraz przespać noc.

Przed przystąpieniem do badania zrezygnować ze spożywania alkoholu przez 2-3 poprzedzające badanie dni.

Przeczytaj: Podwyższone PDW – co oznacza?

Jeśli to możliwe, nie należy przeprowadzać badania morfologii w czasie miesiączki, oraz w okresie głodówki lub przejadania się. Aby wynik badania nie był zafałszowany, zaleca się wykonanie jej przynajmniej 3 dni przed miesiączką i 3 dni po jej zakończeniu.

Przed pobraniem krwi należy poinformować lekarza o przyjmowanych lekach. Jeśli to możliwe, należy na czas badania je odstawić i ponownie przyjąć po pobraniu krwi. Do leków tych należą:

• NLPZ – niesteroidowe leki przeciwzapalne,
• leki moczopędne – diuretyki, digoksyna, amiodaron, nitrogliceryna, chinidyna,
• doustne leki przeciwcukrzycowe,
• leki z grupy penicylin,
• sulfonamidy,
• cefalosporyny,
• heparyna,
• kwas acetylosalicylowy – ASA,
• sole złota,
• leki przeciwpadaczkowe.

Mogą one wpłynąć na liczbę płytek krwi.

Jakie są wartości referencyjne morfologii?

Za prawidłową liczbę erytrocytów we krwi, uważa się:

• u kobiet – 3 500 000-5 200 000/ mikrolitr,
• u mężczyzn – 4 200 000-5 400 000/mikrolitr.

Za prawidłowe stężenie hemoglobiny, uważa się:

• u mężczyzn: 14-18 g/dl,
• u kobiet: 12-16 g/dl. Inna norma obowiązuje kobiety ciężarne: 11-14 g/dl – związane jest to z obniżającym się stężeniem hemoglobiny podczas ciąży.

Inne wartości referencyjne opisujące układ czerwonokrwinkowy:

• hematokryt (Ht): u kobiet: 37-47%, u mężczyzn: 40-54%
• MCV – 82-92 femtolitry
• MCH – 27-31 pg
• MCHC – 32-36 g/dl krwinek
• RDW – 11,5-14,5%
• liczba retikuocytów (RC): 0,5-1,5%

Liczba białych krwinek (leukocytów) we krwi, mieści się w normie, jeśli osiąga wartości pomiędzy 4 000-10 000/mikrolitrze. Jeśli liczba leukocytów jest niższa, nosi nazwę leukopenii, jeśli jest wyższa – leukocytozy.

Tzw. obraz odsetkowy leukocytów, powinien stanowić następujące wartości procentowe:

• neutrofile – 60-70%,
• eozynofile – 2-4%,
• bazofile – 0-1%,
• limfocyty – 20-45%,
• monocyty – 4-8%.

Norma laboratoryjna płytek krwi wynosi: 150 000-400 000/mikrolitr. Liczba płytek dużych powinna stanowić mniej niż 30% wszystkich płytek krwi, a średnia objętość płytki (MPV) mieścić się w granicach: 7,5-10,5 fl.

Jak interpretować wyniki morfologii krwi?

Zmiany w układzie czerwonokrwinkowym

• Podniesione stężenie hemoglobiny sugeruje odwodnienie organizmu, czerwienicę prawdziwą lub poliglobulię. Zwiększona liczba erytrocytów i jednocześnie podwyższony hematokryt dodatkowo utwierdzają w rozpoznaniu.
• Zmniejszone stężenie hemoglobiny stanowi najważniejsze kryterium rozpoznawania niedokrwistości. Analogicznie, obniżone wartości hematokrytu oraz obniżona liczba czerwonych krwinek utwierdzają w rozpoznaniu. Dodatkowo, mogą oznaczać stan przewodnienia lub ciążę.
• Makrocytoza – podwyższona wartość MCV – stanowi ważną informację w rozpoznawaniu niedokrwistości. Kiedy liczba erytrocytów i hemoglobiny jest obniżona a MCV podwyższone, pozwala to rozpoznać niedokrwistość związaną z niedoborem witaminy B₁₂lub niedoborem kwasu foliowego. Bardzo często jednak podwyższona wartość MCV jest związana z marskością wątroby i alkoholizmem. Do rzadszych przyczyn należą: ciąża, zespoły mielodysplastyczne, wiek noworodkowy, niedoczynność tarczycy.
• Mikrocytoza – obniżona wartość MCV – wraz z obniżoną liczbą erytrocytów i obniżonym stężeniem hemoglobiny oznacza niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza, która stanowi najczęstszą chorobę krwi. Sporadycznie, obniżone MCV jest spowodowane niedokrwistością chorób przewlekłych lub talasemią.
• Do najczęstszych przyczyn obniżonego MCH należy niedokrwistość hipochromiczna (związana z niedoborem żelaza) oraz talasemia. Obniżonemu MCH zwykle towarzyszy obniżone MCHC, które dodatkowo ulega obniżeniu w zaburzeniach metabolizmu żelaza.
• Wzrost MCHC występuje w sferocytozie wrodzonej, natomiast spadek tej wartości pojawia się najczęściej w niedokrwistości z niedoboru żelaza, talasemii oraz rzadko spotykanym zaburzeniu utylizacji żelaza.
• Liczba retikulocytów (RC) informuje o odnowie układu czerwonokrwinkowego, ponieważ retikulocyty to młode komórki, z których rozwijają się erytrocyty. Ich zmniejszona liczba sugeruje niedokrwistość hipoplastyczną lub plastyczną (związaną z uszkodzeniem szpiku – a więc miejsca produkcji czerwonych krwinek), lub oznacza, że pacjent u którego rozpoznano niedokrwistość z niedoboru witaminy B₁₂, nie podjął terapii.
• Podwyższona liczba retikulocytów (retikulocytoza) może stanowić dodatkowe potwierdzenie w rozpoznaniu niedokrwistości hemolitycznej, pokrwotocznej lub polekowej. W tej sytuacji w szpiku dochodzi do wzmożonej produkcji retikulocytów, aby jak najszybciej skompensować niedokrwistość. Innymi przyczynami retikulocytozy są: przerzuty nowotworowe do kości, terapia erytropoetyną, po usunięciu śledziony (splenektomii).

Zmiany w układzie krwinek białych

Podwyższona liczba krwinek białych – leukocytoza – zwykle jest objawem infekcji. Zdarza się, szczęśliwie dużo rzadziej, że jest wynikiem procesu rozrostowego (białaczki, chłoniaka).

Stan obniżonej liczby krwinek białych (leukopenia) – wskazuje na nieprawidłową leukopoezę – czyli nieprawidłowo przebiegający proces powstawania krwinek białych.

Aby postawić trafną diagnozę, należy całkowitą liczbę leukocytów interpretować wraz z obrazem odsetkowym, z szczególnym uwzględnieniem dwóch największych frakcji leukocytów: neutrofilów oraz limfocytów.

Wzrost liczby neutrofilów we krwi występuje w:

• zakażeniach bakteryjnych ostre– najczęstsza przyczyna,
• terapii glikokortykosteroidami,
• białaczce szpikowej,
• dużych urazach,
• krwotoku,
• reumatoidalnym zapaleniu stawów,
• kwasicy ketonowej w przebiegu cukrzycy.

Zmniejszenie liczby neutrofilów występuje:

• w zakażeniu wirusowym,
• jako efekt chemioterapii i radioterapii,
• w niedokrwistości plastycznej,
• polekowo.

Zwiększona liczba limfocytów we krwi może być wywołana:

• zakażeniem bakteryjnym przewlekłym,
• białaczką limfatyczną,
• infekcją wirusową,
• wirusowym zapaleniem wątroby.

Zmniejszona liczba limfocytów może się pojawić w:

• zakażeniu wirusem HIV,
• efekcie chemioterapii i radioterapii,
• posocznicy,
• białaczce.

Zwiększona liczba eozynofilów może pojawić się w związku z chorobami alergicznymi (przede wszystkim w astmie oskrzelowej, chorobie posurowiczej, pokrzywce czy choćby katarze siennym). Jeśli zwiększonej licznie eozynofilów towarzyszą objawy kliniczne alergii, zaleca się oznaczenie poziomu przeciwciał klasy IgE, oraz wykonanie specjalistycznych testów, np. skórnych. Drugim, częstym, powodem są choroby pasożytnicze (głównie owsica, glistnica, włośnica, toksoplazmoza lub toksokaroza). Rzadziej spotykanymi przyczynami są układowe choroby tkanki łącznej, nowotwory w których eozynofilia jest objawem towarzyszącym:

• chłoniak Hodgkina,
• ostre białaczki limfoblastyczne,
• mastocytoza,
• przewlekła białaczka eozynofilowa.

Eozynofilia może także towarzyszyć niektórym chorobom skóry (łuszczycy, pęcherzycy), chorobom zakaźnym (płonicy).

Obniżona liczba eozynofilów (eozynopenia) zwykle towarzyszy śpiączce, posocznicy oraz stanom stresowym dla organizmu (np. wstrząs, wysiłek fizyczny, uraz, duży zabieg chirurgiczny). Częstą przyczyną jest także choroba Cushinga lub terapia glikokortykosteroidowa.

Zwiększona liczba bazofilów we krwi zdarza się sporadycznie, powodować ją może: czerwienica prawdziwa, ostra białaczka bazofilowa lub przewlekła białaczka szpikowa.

Zmiany w liczbie płytek krwi

Zmniejszenie liczby płytek krwi występuje najczęściej:

• w tzw. małopłytkowościach „centralnych” wrodzonych – czyli spowodowanych upośledzonym wytwarzaniem płytek krwi, z którymi człowiek się rodzi. Są to bardzo rzadkie choroby tj.: zespół Alporta, niedokrwistość Fanconiego, wrodzona hipoplazja megakariocytowa. Częściej spotykane małopłytkowości „centralne” są przejściowe. Prowadzić do nich mogą: uszkodzenie szpiku w wyniku jego zwłóknienia lub nacieczenia nowotworowego, niedokrwistości aplastycznej, zakażenie wirusowe, alkoholizm, stosowanie leków mielosupresujnych – hamujących funkcje szpiku.
• Innym rodzajem są małopłytkowości „obwodowe” – w których nie dochodzi do uszkodzenia szpiku. Pojawiają się jako efekt zakażenia, ciąży, po przeszczepie szpiku, poprzetoczeniowo, po stosowaniu leków – głównie heparyny (HIT).