Żołądek – gdzie się znajduje? Budowa. Jak boli? Najczęstsze choroby

Gdzie się znajduje żołądek?

Żołądek znajduje się w jamie brzusznej. To zbiornik, w którym dochodzi do dalszych etapów trawienia pokarmu. Trafiający do żołądka pokarm – w związku z działaniem kwasu solnego – jest tu rozkładany i oczyszczany z drobnoustrojów.
Żołądek leży w górnej części brzucha, a dokładnie w części przeponowej przewodu pokarmowego. Ma zmienny kształt, a granice żołądka (szczególnie jego dolna część) i dokładna lokalizacja są niestałe. Położony jest między przełykiem a dwunastnicą. U osoby stojącej przypomina wydłużony worek o kształcie zbliżonym do przecinka. Jego większa część zwrócona jest ku górnej części brzucha i na lewo.

Aby łatwiej wyobrazić sobie budowę i położenie żołądka, warto najpierw zapoznać się z jego głównymi częściami:

• wpust – łączy żołądek z przełykiem;

• dno żołądka – znajduje się górnej części żołądka – powyżej wpustu;

• trzon żołądka – największa część żołądka;

• część odźwiernikowa – końcowy odcinek żołądka;

• krzywizna mniejsza żołądka;

• krzywizna większa żołądka.

Jednym z najbardziej stałych punktów jest wpust żołądka – element górnej części żołądka. W pozycji leżącej mieści się on po stronie lewej X kręgu piersiowego, ok. 3 cm poniżej rozworu przełykowego przepony (miejsce przejścia przełyku). Odźwiernik z kolei leży na wysokości I kręgu lędźwiowego. Dno żołądka sięga do poziomu V przestrzeni międzyżebrowej.

Przeczytaj również:

Czego nie należy jeść na pusty żołądek?

Budowa anatomiczna żołądka

Budowa żołądka wbrew pozorom nie jest skomplikowana. Żołądek składa się z: dwóch otworów (ujście wpustowe, ujście odźwiernikowe), dwóch brzegów (krzywizna większa i mniejsza), a także w jego skład wchodzą dwie ściany żołądka (przednia i tylna).

• ujście wpustowe – łączy żołądek z przełykiem;

• ujście odźwiernikowe – to dolny otwór kończący się już w jelicie cienkim – dwunastnicy; dzieli się na:

  • jamę odźwiernika;

  • kanał odźwiernika zakończony odźwiernikiem, który prowadzi do dwunastnicy; zlokalizowana jest tu zastawka odźwiernika i mięsień zwieracz.

Brzegi żołądka to z kolei te charakterystyczne krzywizny, o których wspomnieliśmy wyżej. Są to:

• Krzywizna mniejsza:

  • znajduje się po stronie prawej żołądka;

  • tworzy wklęsły brzeg;

  • wzdłuż niej biegną naczynia żołądkowe prawe i lewe;

  • do krzywizny mniejszej przylega wątroba, a od strony wewnętrznej przymocowana jest do niej sieć mniejsza.

• Krzywizna większa:

  • stanowi wypukły lewy brzeg żołądka;

  • rozpoczyna się od dna żołądka i kończy przy odźwierniku;

  • przyczepia się do niej sieć większa.

Ściany żołądka są zbudowane z kilku warstw charakterystycznych dla przewodu pokarmowego. Są to:

• Błona śluzowa – znajduje się po wewnętrznej stronie ściany żołądka; zawiera liczne gruczoły umożliwiające procesy trawienne; jest pofałdowana – tworzy fałdy żołądkowe, które:

  • pozwalają żołądkowi się rozciągać;

  • zwiększają powierzchnię błony śluzowej.

• Błona podśluzowa – leży tuż pod błoną śluzową; zawiera liczne włókna nerwowe, które oddają tu: nerw błędny, naczynia krwionośne i limfatyczne.

• Błona mięśniowa – dzięki niej ściany żołądka są rozciągliwe i kurczliwe. Pozwala na pracę żołądka, czyli na: mechaniczne trawienie pokarmu, rozdrabnianie go i przesuwanie do dalszych części przewodu pokarmowego. Zbudowana jest z:

  • warstwy skośnej;

  • warstwy okrężnej;

  • warstwy podłużnej;

• otrzewna, która jako błona surowicza powleka żołądek od zewnątrz.

Przeczytaj również:

Zaburzenia trawienia i wchłaniania – jakie są?

Funkcje żołądka w trawieniu i ochronie organizmu

Żołądek jest ważnym narządem układu pokarmowego. Pełni on dwie ważne funkcje: trawienną i ochronną. Komórki żołądka wydzielają również śluz, który chroni je same przed sokiem trawiennym, a także specjalny czynnik wewnętrzny, który ochrania witaminę B12 przed strawieniem w żołądku, i pozwala na jej bezpieczne przejście dalej i wchłanianie w dwunastnicy.

Funkcja trawienna żołądka

Żołądek dzięki swojej budowie umożliwia trawienie mechaniczne, ale również chemiczne, co jest potrzebne do rozkładu pokarmu. Wstępne trawienie odbywa się poprzez skurcze mięśni ścian żołądka. Pokarm jest tu rozcierany i mieszany z kwasem solnym i enzymami trawiennymi.
Następnie odbywa się proces chemicznego rozkładu – dochodzi do trawienia za pomocą enzymów, takich jak pepsyna, która rozkłada białka, i kwasu solnego. W żołądku odbywa się trawienie białek i wstępne trawienie tłuszczu.

Jego produkcja to bardzo precyzyjny proces, kontrolowany przez układ nerwowy i hormonalny. Już sam widok lub myśl o jedzeniu pobudzają nerw błędny, w wyniku czego błona śluzowa zaczyna wydzielać kwas solny. Sok żołądkowy jest również produkowany w większej ilości poprzez stymulację:

• gastryną;

• histamina;

• acetylocholiną.

Produkcja HCl jest natomiast hamowana przez somatostatynę i prostaglandyny.

Dzięki tym wszystkim procesom powstaje miazga pokarmowa – zwana chyme – która jest odpowiednio przygotowana do dalszego trawienia w jelicie cienkim.

Przeczytaj również:

Dieta trzustkowa – jak powinna wyglądać dieta przy chorej trzustce?

Funkcja ochronna żołądka

Jest związana z kwaśnym środowiskiem, które panuje wewnątrz żołądka. Pod wpływem niskiego pH wiele drobnoustrojów wprowadzonych z pożywieniem ginie. Kwas żołądkowy działa więc jako pierwsza linia obrony immunologicznej przewodu pokarmowego.

Przeczytaj również:

Stres a wrzody żołądka

Jak boli żołądek – charakterystyczne objawy

Ból żołądka nie jest charakterystyczny. Dlatego też czasami trudno jest odróżnić go od bólu innych narządów: wątroby, trzustki, jelit. Co ciekawe, u niektórych osób ból serca w czasie zawału może czasami imitować ból żołądka.
Istnieją jednak charakterystyczne cechy, które mogą być wskazówkami diagnostycznymi sugerującymi, że ból brzucha może mieć związek z żołądkiem.

• Ból o charakterze ucisku, pieczenia.

• Zlokalizowany w nadbrzuszu.

• Pojawiający się w trakcie lub po posiłku (nawet do 3 godzin).

• Ból może się pojawiać na czczo.

• Towarzyszące uczucie pełności i inne nieprzyjemne dolegliwości, takie jak: wzdęcie, nudności, odbijanie, utrata apetytu.

• Ból pojawiający się w nocy.

Najczęstsze choroby żołądka

Poniżej znajduje się lista najczęstszych chorób żołądka.

• Zapalenie błony śluzowej żołądka:

  • to podrażnienie lub uszkodzenie błony śluzowej;

  • przyczyną mogą być: infekcja Helicobacter pylori, leki, palenie papierosów, alkohol, choroby autoimmunologiczne.

• Choroba wrzodowa żołądka:

  • wynik zakażenia bakterią Helicobacter pylori lub długotrwałego stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych;

  • w błonie śluzowej żołądka powstają owrzodzenia;

  • istnieje ryzyko przedziurawienia owrzodzenia, które stanowi zagrożenie życia.

• Nowotwór żołądka:

  • jeden z najczęstszych nowotworów;

  • zachorowalność na niego spada;

  • najczęściej występuje u mężczyzn;

  • do czynników ryzyka zaliczają się: zakażenie Helicobacter pylori, niektóre wirusy, przetworzona żywność, dieta uboga w owoce i warzywa, palenie papierosów, alkohol, predyspozycje genetyczne.

Przeczytaj również:

Nowotwór złośliwy a nowotwór niezłośliwy – podobieństwa i różnice

Diagnostyka chorób żołądka

W celu postawienia odpowiedniej diagnozy lekarz przeprowadzi dokładny wywiad lekarski uwzględniający:

• charakter i inne cechy bólu;

• historię chorób przewlekłych i chorób występujących w rodzinie;

• stosowane leki;

• nawyki żywieniowe i używki.

Po przeprowadzeniu wywiadu ważnym elementem jest badanie fizykalne, w którym lekarz ocenia nie tylko bolesność uciskową, ale także obecność wzdęcia, krwi w odbycie oraz inne charakterystyczne objawy.

Pacjenci z bólem brzucha są kierowani następnie na dalsze badania diagnostyczne, takie jak:

• Badania krwi – morfologia, wskaźniki zapalne (CRP, OB), próby wątrobowe, enzymy trzustkowe.

• Testy w kierunku Helicobacter pylori.

• Badanie kału.

• USG jamy brzusznej.

• Tomografię komputerową.

• Gastroskopię – złoty standard w diagnostyce chorób żołądka.

Przeczytaj również:

Gastroskopia – wskazania, jak wygląda, ile trwa, czy boli, jak się przygotować?

Metody leczenia i zmiany stylu życia

Chory żołądek wymaga leczenia. Dobór odpowiedniego postępowania jest jednak uzależniony od przyczyny. Ważne jest nie tylko leczenie farmakologiczne, ale także zmiana stylu życia. Pacjentom z chorobami żołądka zaleca się:

• spożywanie 2–3 l wody dziennie;

• rezygnację z używek i kofeiny;

• stosowanie lekkostrawnej i zdrowej diety:

  • 5 posiłków dziennie w odstępach 3-godzinnych;

  • zastąpienie smażenia i pieczenia, gotowaniem w wodzie, na parze, pieczeniem w folii lub naczyniach żaroodpornych bez używania tłuszczu;

  • unikaniem przetworzonej żywności;

  • unikaniem ciężkostrawnych produktów;

  • rozdrabnianie pokarmu, ściąganie skór z owoców i warzyw;

• regularny ruch;

• ograniczenie stresu;

• nauczenie się technik relaksacyjnych.

Dobór odpowiedniego leczenia farmakologicznego jest z kolei uzależniony od tego, jaka jest przyczyna choroby.

Wrzody żołądka:

• jeśli są przedziurawione – operacja chirurgiczna;

• w przypadku owrzodzenia bez perforacji stosowane są:

  • antybiotykoterapia w celu eradykacji Helicobacter pylori;

  • leki osłonowe;

  • inhibitory pompy protonowej.

Nowotwory żołądka:

• zabiegi endoskopowe;

• operacja (może być częściowa lub radykalna);

• odpowiednia chemioterapia;

• immunoterapia;

• radioterapia w wybranych przypadkach.

Przeczytaj również:

Objawy wrzodów żołądka – jakie objawy dają wrzody na żołądku?

Kiedy ból żołądka wymaga pilnej konsultacji lekarskiej?

Sygnały alarmujące przy bólu żołądka to takie objawy, które wymagają pilnej konsultacji lekarskiej i nie wolno ich bagatelizować, gdyż mogą świadczyć one, np. o przedziurawieniu wrzodu trawiennego czy też o chorobie nowotworowej.

Niepokojące objawy to:

• nagły, silny ból brzucha, przypominający „dźgnięcie nożem”;

• ból nieprzemijający po lekach przeciwbólowych;

• dokuczliwy ból pojawiający się w nocy;

• krwiste wymioty;

• zażółcenie skóry i białkówek oczu;

• smoliste, czarne stolce;

• krew w kale;

• niezamierzony spadek masy ciała (o więcej niż 10% w ciągu kilku miesięcy);

• gorączka;

• nocne poty.