Czym jest czkawka i jak powstaje?
Mechanizm powstawania czkawki jest dwuetapowy. W pierwszym etapie następują nagłe i mimowolne skurcze przepony oraz mięśni międzyżebrowych, co powoduje szybkie zassanie powietrza do płuc. Następnie głośnia (aparat głosowy zlokalizowany w krtani) gwałtownie się zamyka, co zatrzymuje przepływ powietrza i generuje charakterystyczny odgłos.
Te dwa następujące po sobie kroki odpowiadają za objawy czkawki: odczucie szarpnięcia w klatce piersiowej i towarzyszący mu dźwięk.
Chociaż w większości przypadków czkawka jest nieszkodliwa i ustępuje samoistnie w ciągu kilku minut, w rzadkich przypadkach może ona trwać znacznie dłużej, stając się sygnałem ostrzegawczym wskazującym na istnienie głębszych problemów zdrowotnych.
Przeczytaj również:
Częsta zgaga – jakie są przyczyny zgagi? Co pomaga na nawracające pieczenie w przełyku?
Podłoże neurologiczne czkawki – przyczyny czkawki
Czkawka nie jest przypadkowym skurczem. To precyzyjnie kontrolowany odruch neurologiczny, który przebiega wzdłuż określonej ścieżki nerwowej znanej jako łuk odruchowy czkawki. Podobnie jak odruch cofnięcia ręki od gorącego przedmiotu, czkawka jest aktywowana bez udziału naszej świadomej woli. Jak przebiega?
Najpierw nerwy działające jak czujniki (głównie nerw błędny i przeponowy) odbierają czynnik podrażniający i wysyłają sygnał do mózgu.
Sygnał dociera do „centrum dowodzenia” w pniu mózgu. Tam jest przetwarzany przy udziale substancji chemicznych, takich jak dopamina i GABA (kwas gamma-aminomasłowy).
W ostatnim etapie mózg wysyła informację z „poleceniem działania” z powrotem do mięśni, głównie przez nerw przeponowy. Powoduje to nagły skurcz przepony i mięśni międzyżebrowych, a niemal w tym samym momencie zamknięcie głośni.
Niezwykła długość i złożoność tego łuku odruchowego, który biegnie od pnia mózgu, przez szyję i w obrębie klatki piersiowej aż do jamy brzusznej, jest fundamentalna dla zrozumienia, dlaczego czkawka może mieć tak wiele różnorodnych przyczyn. Każdy czynnik (mechaniczny, zapalny czy nowotworowy), który podrażnia lub uszkadza ten szlak nerwowy w dowolnym jego punkcie, może stać się potencjalnym wyzwalaczem uporczywej czkawki.
Przeczytaj również:
Refluks żołądka – leczenie domowymi sposobami, dieta i leki
Rodzaje czkawki: chwilowa niedogodność czy przewlekły problem?
Kliniczne znaczenie czkawki określa się przede wszystkim na podstawie czasu jej trwania. Z tego względu w medycynie stosuje się klasyfikację, która dzieli epizody czkawki na trzy główne kategorie:
Czkawka ostra (przemijająca). Występuje najczęściej, epizody trwają krócej niż 48 godzin, a najczęściej ustępują samoistnie w ciągu kilku minut. Przyczyny są zazwyczaj łagodne i związane z podrażnieniem lub rozdęciem żołądka, takie jak: zbyt szybkie lub obfite jedzenie, picie napojów gazowanych, spożywanie alkoholu, nagłe zmiany temperatury (np. picie zimnego napoju po gorącym posiłku), a także silne emocje, stres czy połykanie powietrza podczas jedzenia.
Uporczywa czkawka (przetrwała, przewlekła czkawka). Diagnozuje się ją, gdy epizod trwa dłużej niż 48 godzin, ale krócej niż jeden miesiąc. Taka sytuacja jest już sygnałem alarmowym i wymaga konsultacji medycznej, ponieważ znacznie wzrasta prawdopodobieństwo, że czkawka jest objawem choroby.
Czkawka nieustępująca (oporna). Jest to najrzadsza i najcięższa postać, definiowana gdy czkawka trwa dłużej niż miesiąc. Może być niezwykle wyniszczająca dla pacjenta i prowadzić do poważnych komplikacji.
Przeczytaj również:
Nocne skurcze nóg – dlaczego skurcze w nogach pojawiają się w nocy?
Czkawka – jakie problemy zdrowotne może sygnalizować?
Zwykła czkawka jest nieszkodliwa, ale jej uporczywa forma może być objawem poważnej choroby. Przyczyny są różnorodne i mogą dotyczyć problemów z:
układem nerwowym (udar mózgu, guzy, urazy głowy; choroby ośrodkowego układu nerwowego);
układem pokarmowym (choroba refluksowa przełyku, wrzody i nowotwory żołądka; zapalenie żołądka; choroby narządów jamy brzusznej, niedrożność jelit);
układem sercowo-naczyniowym (zawał serca);
układem oddechowym (zapalenie płuc, nowotwór płuc);
metabolizmem (cukrzyca, choroby nerek).
Sama długotrwała czkawka jest wyczerpująca i może prowadzić do: bezsenności, depresji, niedożywienia i utraty masy ciała. Dlatego jeśli czkawka trwa dłużej niż 48 godzin lub towarzyszą jej inne objawy, takie jak: ból, gorączka czy problemy neurologiczne, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.
Czy czkawkę się leczy?
Tak, czkawkę się leczy, choć postępowanie kliniczne często jest intuicyjne i poparte raczej doświadczeniem niż wynikami dużych badań. W podejściu lekowym odchodzi się od często stosowanej chlorpromazyny na rzecz nowszych leków, takich jak baklofen i gabapentyna, które uważane są za bezpieczniejsze i skuteczniejsze w długotrwałym stosowaniu. W najcięższych przypadkach – opornych na leki – stosuje się bardziej inwazyjne metody, jak blokada nerwu przeponowego lub stymulacja nerwu błędnego.
Przeczytaj również:
Zawał płuca – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie
Domowe sposoby na czkawkę
Pamiętajmy, że choć czkawka może być objawem groźnej choroby, zwykle ma charakter przemijający i nie jest powodem do niepokoju. Czy można jednak skrócić jej trwanie? Warto wypróbować domowe sposoby, które mogą przynieść ulgę:
wstrzymanie oddechu na kilkanaście sekund,
powolne wypicie szklanki zimnej wody,
połknięcie łyżeczki cukru,
próba Valsalvy (wykonanie wdechu przy zamkniętych ustach i nozdrzach oraz z napiętą przeponą),
ssanie kostki lodu,
oddychanie do papierowej torby (nigdy nie plastikowej i zawsze bez zakrywania całej głowy!).
Aby zapobiegać częstym epizodom czkawki, warto: jeść i pić wolniej, unikać napojów gazowanych i nadmiaru alkoholu oraz wdrożyć techniki ułatwiające radzenie sobie ze stresem.
Pamiętajmy również, że jeśli czkawka trwa dłużej niż 48 godzin, należy zgłosić się do lekarza. Specjalista przeprowadzi dokładny wywiad i badanie fizykalne, a w razie potrzeby zleci dodatkowe testy, takie jak: badania krwi, RTG klatki piersiowej, a nawet tomografię komputerową czy endoskopię, w celu poprawnego zdiagnozowania i leczenia choroby podstawowej wywołującej czkawkę.
