Czym jest nowotwór?
Nowotwór to – najprościej mówiąc – nieprawidłowa masa tkankowa, która powstaje z niekontrolowanego podziału jednej, „chorej” komórki organizmu, czemu dodatkowo towarzyszy zaburzenie jej prawidłowego różnicowania się.
Komórki takie dzielą się bez ograniczeń i bez możliwości zahamowania tego procesu. Co ważne, nowotwory powstają wyłącznie z komórek zdolnych do rozmnażania się.
Wśród czynników ryzyka, które przyczyniają się do mutacji genetycznych i zmiany prawidłowego procesu dzielenia się komórek i rozwoju procesu nowotworowego, wymienia się między innymi:
predyspozycje genetyczne;
promieniowanie jonizujące;
alkohol;
dym tytoniowy,
promieniowanie UV;
nieprawidłową dietę;
narażenie na działanie substancji toksycznych o działaniu kancerogennym;
przewlekły, silny stres;
niektóre wirusy.
Przeczytaj również:
Klasyfikacja nowotworów i stadia raka – jakie są?
Jak powstają nowotwory?
Proces powstawania nowotworu określa się fachowo mianem kancerogenezy lub karcynogenezy. Dzieli się on na 3 charakterystyczne etapy:
Inicjacja –na tym etapie, pod wpływem wspomnianych wcześniej czynników kancerogennych, dochodzi do mutacji w materiale genetycznym pojedynczej komórki (głównie dotyczy to białek pełniących istotną funkcję w cyklu komórkowym). W jej wyniku powstaje komórka macierzysta nowotworu.
Promocja – na tym etapie dochodzi do niekontrolowanego dzielenia się komórki nowotworowej, powstaje populacja nowych komórek – nowotwór w początkowym stadium rozwoju. Zmiana nowotworowa wzrasta i z czasem staje się możliwa do wykrycia. Powstają kolejne mutacje w DNA komórek. Etap ten – w zależności od typu nowotworu – może trwać nawet kilka lat.
Progresja – to faza rozwoju nowotworu, w trakcie której dochodzi do nasilonego rozrostu zmiany, a co więcej zaczyna ona wykazywać zdolność do naciekania otaczających tkanek oraz tworzenia przerzutów do odległych narządów (w przypadku nowotworów złośliwych). W wielu przypadkach wokół zmiany nowotworowej rozpoczyna się również proces angiogenezy (powstaje sieć naczyń krwionośnych zaopatrujących tkankę nowotworową w niezbędne do przetrwania składniki odżywcze).
Przeczytaj również:
Radioterapia – co to jest i na czym polega? Wskazania, długość leczenia, skutki uboczne
Podział nowotworów
Najprostszy podział nowotworów dzieli je na:
nowotwory łagodne,
nowotwory złośliwe.
Różnią się one nie tylko budową, ale również tempem wzrostu i rozwojem nowotworu, a co za tym idzie – sposobem ich leczenia. Na tym podziale skupimy się w dalszej części artykułu.
Inny, istotny podział nowotworów z kolei dzieli je w zależności od rodzaju tkanki, z której się wywodzą:
nowotwory nabłonkowe – do nich zaliczamy między innymi nowotwory określane mianem raka,
nowotwory nienabłonkowe.
Nowotwory możemy podzielić również ze względu na stopień złośliwości (skala od 1 do 4) oraz stopnia zaawansowania TNM (T – wielkość guza pierwotnego, N – stopień przerzutów do węzłów chłonnych, M – obecność przerzutów do odległych narządów).
Oczywiście istnieje również zwyczajowy podział nowotworów w zależności od tego, jakiego organu bądź układu w naszym organizmie dotyczą. Wyróżniamy tu między innymi: nowotwory ośrodkowego układu nerwowego (np. glejaki), nowotwory układu rozrodczego (np. rak szyjki macicy czy nowotwór gruczołu krokowego), nowotwory układu krwiotwórczego (białaczki), nowotwory układu pokarmowego (np. rak żołądka czy rak jelita grubego), nowotwory układu limfatycznego (chłoniaki) itd.
Przeczytaj również:
Chemioterapia – rodzaje, przeciwwskazania, skuteczność, rokowania
Nowotwory łagodne – czym się charakteryzują?
To co wyróżnia nowotwory łagodne to wysoki stopień zróżnicowania komórek, z których złożona jest zmiana. Tkanka ta pod kątem budowy nie odbiega zbytnio od tkanki prawidłowej, z której się wywodzi. Inne cechy charakterystyczne nowotworów łagodnych to:
powolny wzrost;
regularne, wyraźnie odgraniczone kształty;
często otacza je torebka tkankowa;
nie naciekają i nie niszczą okolicznych tkanek (mogą je natomiast przesuwać bądź uciskać ze względu na swój rozmiar);
występują okresy zahamowania wzrostu tego typu guzów;
nie dają przerzutów.
Co niezwykle ważne, leczeniem z wyboru w przypadku nowotworów łagodnych jest ich resekcja z zachowaniem odpowiedniego marginesu zdrowej tkanki. W większości przypadków nie obserwuje się nawrotów (wyjątek stanowią takie nowotwory jak polipy jelita grubego czy tłuszczaki).
Czy nowotwór niezłośliwy trzeba wyciąć? W większości przypadków tak. Z pewnością tego typu zmian nie należy bagatelizować i lekceważyć. Mogą one bowiem nie tylko wywoływać ucisk sąsiednich tkanek, ale również np. produkować hormony czy powodować krwawienia, co może prowadzić do różnego rodzaju powikłań.
Czy nowotwór niezłośliwy może się zmienić w złośliwy? Tak, zmiany łagodne wykazują zwiększone predyspozycje do tego, by z czasem przekształcić się w formę złośliwą (np. znamiona, które mogą przekształcić się w czerniaka czy gruczolaki jelita grubego predysponujące do raka jelita grubego), co jest kolejnym powodem, dla którego warto je od razu po wykryciu usuwać.
Nowotwory złośliwe – co trzeba o nich wiedzieć?
Nowotwory złośliwe to z kolei ta grupa zmian, które w dużym stopniu zagrażają zdrowiu i życiu pacjentów, zwłaszcza jeżeli nie zostaną wykryte we wczesnym stadium choroby.
Do najważniejszych cech, które odróżniają nowotwór złośliwy od nowotworów łagodnych należą:
komórki tkanki nowotworowej są słabo zróżnicowane, mocno różnią się od tkanki macierzystej, z której się wywodzą – zarówno pod kątem wyglądu jak i funkcji;
złośliwe nowotwory rozwijają się szybko i agresywnie;
zdolność do naciekania i niszczenia otaczających tkanek i narządów;
zdolność do tworzenia przerzutów do węzłów chłonnych;
zdolność do tworzenia przerzutów odległych (między innymi do: płuc, wątroby, kości czy mózgu);
brak torebki ograniczającej ich formę.
Inną cechą charakterystyczną nowotworów złośliwych jest to, że nawet skuteczne usunięcie zmiany nowotworowej wraz z zapasem okolicznych tkanek nie gwarantuje trwałego powrotu do zdrowia. Nowotwory złośliwe mają bowiem skłonność do nawracania. Co więcej, wiele z nich ujawnia się dopiero w zaawansowanym stadium rozwoju, nie dając wcześniej żadnych wyraźnych sygnałów rozwoju choroby nowotworowej.
W ramach tej grupy podział nowotworów wyróżnia także nowotwory miejscowo złośliwe. To grupa zmian, które mogą: uciskać, naciekać i niszczyć okoliczne tkanki, ale zwykle nie dają przerzutów odległych. Przykładem są tu niektóre glejaki czy guzy mieszane ślinianek.
Jak nowotwór złośliwy rozsiewa się po naszym organizmie? Korzystać może on z różnych dróg:
przez naciekanie na sąsiednie tkanki;
przez układ krwionośny;
przez układ limfatyczny (węzły chłonne);
przez płyn mózgowo-rdzeniowy (zwłaszcza nowotwory ośrodkowego układu nerwowego).
Przeczytaj również:
Dziedziczenie raka – jakie rodzaje nowotworów są dziedziczne?
Czy każdy nowotwór złośliwy to rak?
Choć często pojęcia „nowotwór” i „rak” stosujemy zamiennie, z medycznego punktu widzenia jest to poważny błąd, bowiem nie każdy nowotwór jest rakiem.
Rak to rodzaj nowotworu złośliwego wywodzący się wyłącznie z komórek nabłonkowych. Komórki tkanki nabłonkowej mogą się znaleźć w różnych częściach naszego ciała, w:
skórze;
przewodzie pokarmowym;
układzie moczowo-płciowym;
gruczołach.
Nie tylko pełnią one funkcję ochronną, ale również wydzielniczą czy transportującą różne substancje bądź umożliwiającą ich wchłanianie.
Ze względu na rodzaj tkanki nabłonkowej ustala się nazwę raka. Możemy więc mieć do czynienia z rakiem podstawnokomórkowym czy gruczolakorakiem. Drugi człon nazwy określa zwykle zaatakowany przez proces nowotworzenia narząd, np. płaskonabłonkowy rak przełyku.
Należy jednak wspomnieć, że możemy mieć do czynienia również z łagodnymi nowotworami wywodzącymi się z tkanki nabłonkowej, np. gruczolakami czy torbielakami.
Przeczytaj również:
Markery nowotworowe – kiedy wykonać i jak się przygotować do badania?
Jak diagnozuje się nowotwory?
By określić, z jakim konkretnym rodzajem nowotworu złośliwego bądź łagodnego mamy do czynienia, konieczne jest przeprowadzenie szczegółowych badań – w tym przede wszystkim badań obrazowych (rezonans, tomografia, w tym tomografia PET), laboratoryjnych oraz oceny patomorfologicznej, np. w ramach biopsji zmiany nowotworowej.
W jej ramach guz jest nakłuwany i za pomocą cienkiej igły aspirowana jest w niewielkiej ilości nieprawidłowa tkanka. Pozwoli ona ocenić komórki nowotworowe pod mikroskopem – zarówno pod kątem wyglądu, jak i ich funkcji.
Na podstawie tych badań nie tylko określa się, czy mamy do czynienia z nowotworem złośliwym czy nie, ale również jaki jest stopień zaawansowania choroby. W wielu przypadkach to rzecz niezbędna, by szybko i skutecznie rozpocząć leczenie takiej zmiany.
Czy biopsja może spowodować, że nowotwór łagodny zezłośliwieje? Odpowiedź brzmi: nie. Jeżeli guz jest łagodny, nie ma możliwości, żeby jego nakłucie spowodowało zmianę charakteru komórek nowotworowych, nie przyspiesza to także w żaden sposób wzrostu guza.
A czy biopsja może spowodować rozsiew komórek nowotworowych? W teorii istnieje takie ryzyko, jednak szacuje się, że jest mniejsze niż 1% wszystkich przypadków wykonywania biopsji zmian nowotworowych. Należy przy tym pamiętać, że biopsji nigdy nie wykonuje się bezpodstawnie, a jedynie w sytuacji, kiedy podejrzewamy, że nieprawidłowa tkanka to zmiana nowotworowa.
