Czym są markery nowotworowe?
Markery nowotworowe są to najczęściej wielkocząsteczkowe substancje zróżnicowane pod względem budowy chemicznej oraz biologicznej. Uwalniane są do krwiobiegu przez komórki nowotworowe, a także przez zdrowe komórki organizmu, które tak reagują w odpowiedzi na nowotwór.
Stężenie markera nowotworowego w surowicy zależy od wielu czynników. Może wzrastać w wyniku progresji guza oraz pojawienia się przerzutów. Maleje natomiast najczęściej po usunięciu guza nowotworowego.
Należy jednak pamiętać, że u osób chorych na nowotwór stężenia markerów mogą być w normie pomimo występującej choroby.
Kiedy oznaczamy stężenie markerów nowotworowych?
Oznaczanie poziomu znaczników nowotworowych znajduje zastosowanie głównie w onkologii. Jest to pomocnicze badanie wykorzystywane w rozpoznawaniu choroby nowotworowej, jednak jego główne użycie to monitorowanie leczenia oraz ocena jego skuteczności.
Znaczenie kliniczne ma podwyższony poziom danego markera, a nie sama obecność markerów nowotworowych we krwi.
Stężenie markerów nowotworowych oznacza się w momencie rozpoznania nowotworu, a następnie w trakcie leczenia lub po operacji. Spadek ich liczby sygnalizuje zazwyczaj prawidłową odpowiedź na terapię.
Należy jednak zaznaczyć, że badanie to jest przydatne jedynie u chorych z wyjściowo podwyższonym stężeniem markerów nowotworowych.
Kiedy wyniki stężenia markerów nowotworowych mogą być zafałszowane?
Zdarzają się jednak często wyniki fałszywie dodatnie. Mają one miejsce w przypadku stanów zapalnych: wątroby, trzustki czy nerek.
Markery nowotworowe – technika badania i przygotowanie do badania
Markery nowotworowe są oznaczane z próbki krwi. Pobiera się odpowiednią ilość krwi do probówki próżniowej – najczęściej z żył dołu łokciowego. Po wyizolowaniu surowicy tak uzyskany materiał przesyła się do analizy.
Poza surowicą możliwe jest także oznaczenie stężenia markerów nowotworowych w innych płynach biologicznych, takich jak:
- płyny wysiękowe z jamy opłucnej i otrzewnej,
- ślina
- żółć,
- płyn mózgowo-rdzeniowy.
Od pacjenta nie jest wymagane szczególne przygotowanie. Do badania markerów nowotworowych pacjent nie musi być na czczo.
Markery nowotworowe – rodzaje
W zależności od rodzaju nowotworu dochodzi do wzrostu stężenia określonego markera. Niekiedy jednak jeden marker nowotworowy może być wydzielany przez kilka różnych guzów.
Do najczęściej oznaczanych markerów w praktyce klinicznej należą:
- Antygen karcynoembrionalny (CEA) – białko błon komórkowych; należy do antygenów płodowo-zarodkowych, jest wytwarzany w okresie płodowym przez komórki przewodu pokarmowego i trzustki. Do wzrostu jego stężenia dochodzi w przypadku obecności nowotworów wywodzących się z jelita grubego oraz: trzustki, żołądka, piersi, płuca, narządu rodnego, a także w chorobach nienowotworowych, takich jak: marskość wątroby i zapalenie wątroby, zapalenie trzustki, choroba wrzodowa, wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
- Alfa-fetoproteina (AFP) – glikoproteina wytwarzana w wątrobie. Podwyższone wartości występują w raku wątrobowokomórkowym, marskości wątroby oraz w wirusowym zapaleniu wątroby.
- Ludzka gonadotropina kosmówkowa (HCG) – w warunkach fizjologicznych wytwarzana przez komórki syncytiotrofoblastu łożyska. Poza ciążą wzrasta w przypadku zaśniadu groniastego, nabłoniaku kosmówkowym jądra lub jajnika.
- Antygen nowotworowy 125 (CA 125) – marker charakterystyczny dla raka jajnika, jednak bardzo niespecyficzny, którego poziom wzrasta również w okresie: menstruacji, w pierwszym trymestrze ciąży, stanach zapalnych takich narządów jak: wątroba, trzustka, przydatki. Najczęściej stosowana w kontroli po leczeniu chirurgicznym nowotworu jajnika.
- Antygen 19-9 (CA 19-9) – marker towarzyszący nowotworom: przewodu pokarmowego, trzustki i pęcherzyka żółciowego.
- Swoisty antygen sterczowy (PSA) – wytwarzany w komórkach kanalików gruczołowych prostaty. Jest swoisty narządowo, jednak nie jest swoisty dla raka gruczołu krokowego (raka prostaty), ponieważ wzrasta również w gruczolaku oraz w stanach zapalnych stercza.
