Markery nowotworowe – kiedy wykonać i jak się przygotować do badania?

Czym są markery nowotworowe?

Markery nowotworowe są to najczęściej wielkocząsteczkowe substancje zróżnicowane pod względem budowy chemicznej oraz biologicznej. Uwalniane są do krwiobiegu przez komórki nowotworowe, a także przez zdrowe komórki organizmu, które tak reagują w odpowiedzi na nowotwór.

Należy jednak pamiętać, że u osób chorych na nowotwór stężenia markerów mogą być w normie pomimo występującej choroby.

Kiedy oznaczamy stężenie markerów nowotworowych?

Oznaczanie poziomu znaczników nowotworowych znajduje zastosowanie głównie w onkologii. Jest to pomocnicze badanie wykorzystywane w rozpoznawaniu choroby nowotworowej, jednak jego główne użycie to monitorowanie leczenia oraz ocena jego skuteczności.

Stężenie markerów nowotworowych oznacza się w momencie rozpoznania nowotworu, a następnie w trakcie leczenia lub po operacji. Spadek ich liczby sygnalizuje zazwyczaj prawidłową odpowiedź na terapię.

Kiedy wyniki stężenia markerów nowotworowych mogą być zafałszowane?

Zdarzają się jednak często wyniki fałszywie dodatnie. Mają one miejsce w przypadku stanów zapalnych: wątroby, trzustki czy nerek.

Markery nowotworowe – technika badania i przygotowanie do badania

Markery nowotworowe są oznaczane z próbki krwi. Pobiera się odpowiednią ilość krwi do probówki próżniowej – najczęściej z żył dołu łokciowego. Po wyizolowaniu surowicy tak uzyskany materiał przesyła się do analizy.

Poza surowicą możliwe jest także oznaczenie stężenia markerów nowotworowych w innych płynach biologicznych, takich jak:

• płyny wysiękowe z jamy opłucnej i otrzewnej,
• ślina
• żółć,
• płyn mózgowo-rdzeniowy.

Od pacjenta nie jest wymagane szczególne przygotowanie. Do badania markerów nowotworowych pacjent nie musi być na czczo.

Markery nowotworowe – rodzaje

W zależności od rodzaju nowotworu dochodzi do wzrostu stężenia określonego markera. Niekiedy jednak jeden marker nowotworowy może być wydzielany przez kilka różnych guzów.

Do najczęściej oznaczanych markerów w praktyce klinicznej należą:

• Antygen karcynoembrionalny (CEA) – białko błon komórkowych; należy do antygenów płodowo-zarodkowych, jest wytwarzany w okresie płodowym przez komórki przewodu pokarmowego i trzustki. Do wzrostu jego stężenia dochodzi w przypadku obecności nowotworów wywodzących się z jelita grubego oraz: trzustki, żołądka, piersi, płuca, narządu rodnego, a także w chorobach nienowotworowych, takich jak: marskość wątroby i zapalenie wątroby, zapalenie trzustki, choroba wrzodowa, wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
• Alfa-fetoproteina (AFP) – glikoproteina wytwarzana w wątrobie. Podwyższone wartości występują w raku wątrobowokomórkowym, marskości wątroby oraz w wirusowym zapaleniu wątroby.
• Ludzka gonadotropina kosmówkowa (HCG) – w warunkach fizjologicznych wytwarzana przez komórki syncytiotrofoblastu łożyska. Poza ciążą wzrasta w przypadku zaśniadu groniastego, nabłoniaku kosmówkowym jądra lub jajnika.
• Antygen nowotworowy 125 (CA 125) – marker charakterystyczny dla raka jajnika, jednak bardzo niespecyficzny, którego poziom wzrasta również w okresie: menstruacji, w pierwszym trymestrze ciąży, stanach zapalnych takich narządów jak: wątroba, trzustka, przydatki. Najczęściej stosowana w kontroli po leczeniu chirurgicznym nowotworu jajnika.
• Antygen 19-9 (CA 19-9) – marker towarzyszący nowotworom: przewodu pokarmowego, trzustki i pęcherzyka żółciowego.
• Swoisty antygen sterczowy (PSA) – wytwarzany w komórkach kanalików gruczołowych prostaty. Jest swoisty narządowo, jednak nie jest swoisty dla raka gruczołu krokowego (raka prostaty), ponieważ wzrasta również w gruczolaku oraz w stanach zapalnych stercza.