Czym jest asystencja, a czym opieka?
Wiele osób myli rolę asystenta z opiekunem, a różnica jest fundamentalna. Opieka często polega na wyręczaniu, podczas gdy istotą asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami jest wsparcie w wykonywaniu codziennych czynności, któremu jednak kierunek nadaje osoba wspierana.
Zgodnie z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski i Konwencją ONZ, celem działań państwa powinno być dążenie do zapewnienia osobom z niepełnosprawnością niezależnego życia. To właśnie umożliwia asystent poprzez:
aktywne włączenie w życie społeczne,
pomoc w codziennej aktywności życiowej (praca, studia, hobby),
wsparcie w utrzymywaniu relacji z innymi i pełnieniu ról społecznych (rodzica, pracownika, obywatela).
Istotą asystencji osobistej jest, by osoby ze zróżnicowanymi potrzebami mogły optymalnie się realizować. Pomoc w postaci asystencji osobistej nie odbiera decyzyjności niepełnosprawnym, ale wspiera ich codzienne życie.
Przeczytaj również:
Orzeczenie o niepełnosprawności – co daje, jak uzyskać, wzór wniosku
Prawo, nie przywilej – Konwencja ONZ
Warto podkreślić, że dyskusja o asystencji to nie kwestia polityki socjalnej, ale podstawowych praw człowieka. Fundamentem jest tu ratyfikowana przez Polskę Konwencja ONZ, a konkretnie jej Artykuł 19. Gwarantuje on osobom z niepełnosprawnościami prawo do niezależnego życia i pełnego włączenia w społeczeństwo.
Zgodnie z tym dokumentem, państwo ma obowiązek zapewnić usługi – w tym asystencję – które zapobiegają izolacji i segregacji w zamkniętych placówkach. To właśnie te międzynarodowe zobowiązania Polski wymuszają zmianę myślenia: dostęp do usług asystencji osobistej nie może być traktowany jako dobra wola urzędnika, lecz jako niezbędne narzędzie wyrównywania szans i przywracania obywatelskiej podmiotowości.
Kto może skorzystać ze wsparcia?
W Polsce grupa docelowa jest szeroka, choć dostępność do wsparcia bywa ograniczona. Z usług asystenckich korzystają głównie osoby z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności (ruchowej, intelektualnej oraz sensorycznej).
W ramach lokalnych programów prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz liczne organizacje pozarządowe, wsparcie kierowane jest do osób dorosłych oraz do dzieci do 16. roku życia, które wymagają stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.
Obecnie trwają pracę nad rządowym projektem ustawy o asystencji osobistej. Zakłada on wprowadzenie formularza oceny potrzeb, w którym specjalnie powołany zespół będzie przyznawał wsparcie godzinowe na podstawie deklaracji osoby z niepełnosprawnością. Dokument ten uwzględnia zróżnicowanie potrzeb wsparcia.
Przeczytaj również:
Opiekun medyczny – wykształcenie, uprawnienia. Jak wygląda praca opiekuna medycznego?
Kim jest asystent i kto może nim zostać?
Często pojawia się pytanie: kto może pełnić funkcję asystenta osobistego? Czy musi to być osoba z wykształceniem medycznym? Nie zawsze. W programach finansowanych ze środków funduszu solidarnościowego asystentem osoby niepełnosprawnej może zostać osoba posiadająca kwalifikacje w zawodach takich jak: asystent osoby niepełnosprawnej, opiekun osoby starszej, opiekun medyczny, pedagog, psycholog, terapeuta zajęciowy czy fizjoterapeuta.
Dopuszcza się także osoby z co najmniej 6-miesięcznym doświadczeniem w udzielaniu bezpośredniego wsparcia osobom niepełnosprawnym (w ramach doświadczenia zawodowego czy wolontariatu).
Co ważne, realizatorzy programów często są zobowiązani do zaprezentowania uczestnikowi co najmniej dwóch kandydatów przedstawionych do wyboru, jeśli sam beneficjent nie wskaże zaufanej osoby.
Rolą asystenta jest towarzyszenie, pomoc w codziennych czynnościach oraz dbanie o bezpieczeństwo, np. podczas ewakuacji osób w sytuacjach zagrożenia. Coraz częściej mówi się też o roli doradców wzajemnych – osób z niepełnosprawnościami wspierających innych, mierzących się z podobnymi trudnościami. Kontrowersje budzi natomiast zatrudnianie członków rodzin osób niepełnosprawnych jako asystentów – w procedowanym projekcie ustawy wyklucza się taką możliwość.
Sytuacja w Polsce: programy a rozwiązania systemowe
Obecnie nadrzędnym problemem jest brak systemowego wsparcia. Asystencja opiera się głównie na rocznych programach z funduszu solidarnościowego, co nie zapewnia ciągłości ani powszechności wsparcia. Problemem jest też zróżnicowanie wysokości stawek w różnych regionach.
Tymczasem strategia rozwoju usług społecznych oraz inne strategiczne dokumenty krajowe zakładają odchodzenie od domów pomocy na rzecz wsparcia w środowisku. Nadrzędnym celem jest umożliwienie wykonywania pracy zawodowej osobom z niepełnosprawnościami. Asystent to nie koszt, to inwestycja – pracująca osoba nie tylko nie pobiera zasiłków, ale wręcz odprowadza składki do zakładu ubezpieczeń społecznych.
Przeczytaj również:
Opaska Życia – wsparcie w opiece nad najbliższymi
Projekt ustawy i przyszłość asystencji
Nadzieją na zmianę jest prezydencki projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami. Jego celem jest systemowe uregulowanie dostępu do usług. Przyznanie asystencji będzie miało charakter decyzji administracyjnej.
Główne założenia zmian to:
powszechność dostępu i stabilne finansowanie z budżetu państwa,
powołanie zespołów ustalających prawo do godzin wsparcia na podstawie wywiadów bezpośrednich i formularzy samooceny,
długoterminowe planowanie wsparcia, umożliwiające prowadzenie samodzielnego życia,
jasne określenie zakresu asystencji osobistej i zadań władz publicznych.
Uregulowanie statusu asystencji osobistej ma na celu wprowadzenie rozwiązań systemowych, które realnie wpłyną na rzecz osób wykluczonych. Pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych oraz środowiska eksperckie podkreślają, że bez ustawowych zmian pełne włączenie osób z niepełnosprawnościami w życie społeczne pozostanie fikcją.
Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością to most do niezależności. Obecnie trwają dążenia, by projekt ustawy stał się obowiązującym aktem, gwarantującym prawa osób z niepełnosprawnościami nie tylko na papierze, ale także poprzez aktywne włączenie ich w codzienne życie. To kwestia godności i cywilizacyjnych standardów.
