Kim są superagerzy?
Superager to – zgodnie z definicją – osoba, która w zaawansowanym wieku (80 lat i powyżej) zachowuje sprawność umysłową typową dla znacznie młodszej (nawet o 30–40 lat!) osoby. Oprócz doskonałych wyników testów pamięci, osoby określane mianem „superagerów” mają również pewne fizyczne cechy mózgu odbiegające od typowych dla ich wieku, takie jak mniejsze obszary zanikowe czy grubsza kora mózgowa.
Termin superager został stworzony w 2008 roku, przez grupę naukowców z Centrum Neurologii Poznawczej i Choroby Alzheimera im. Mesulama działającym na Uniwersytecie Northwestern w Chicago, Illinois.
Przeczytaj również:
Choroba Parkinsona – przyczyny, objawy, leczenie
Jak rozpoznać superagera?
Naukowcy z Uniwersytetu Northwestern prowadzą od lat badania, które mają na celu określenie konkretnych czynników mogących pomóc osobom starszym zachować doskonałe funkcje poznawcze i pamięć. W tym celu stosują takie metody jak:
testy neuropsychologiczne,
badania krwi,
obrazowanie mózgu,
pośmiertne badanie mózgu.
To, czy osoba starsza może zostać zaliczona do grupy superagerów w pierwszej kolejności weryfikowane jest na podstawie zaawansowanych testów neuropsychologicznych. W tzw. teście uczenia się listy słów seniorzy powinni być w stanie wymienić mniej więcej tyle słów, co zdrowi 50–60-latkowie.
Oprócz tego funkcje wykonawcze, językowe i zdolność do skupienia uwagi nie powinny odbiegać od normy dla ich wieku.
Dzięki temu możliwe staje się odróżnienie superagera od innych osób, określanych mianem „dobrze trzymających się”.
Należy również wspomnieć o tym, że osoby z tej elitarnej grupy wyróżniają się doskonałą kondycją psychiczną. Większość z nich to ciekawi świata optymiści, którzy – pomimo zaawansowanego wieku – pozostają aktywni fizycznie i społecznie.
Ponadto w badaniach neuroobrazowych również są widoczne znaczące różnice między ich mózgami, a mózgami ich rówieśników.
Przeczytaj również:
Choroba Alzheimera – fazy, jakie są pierwsze objawy?
Co mówią badania naukowe o superagerach?
Przeprowadzone do tej pory przez naukowców badania neuroobrazowe i pośmiertne sekcje mózgu wykazały, że u osób zaliczanych do grupy superagerów występuje szereg różnic względem typowego mózgu 80–90-latka. Najważniejsze z nich to między innymi:
Młodszy wygląd mózgu niż wskazywałby na to jego rzeczywisty wiek.
Wolniejsze „kurczenie się” kory mózgowej mózgu – rocznie superagerzy tracą około 1,06% objętości mózgu, gdy u ich rówieśników jest to nawet 2,24%.
Mają więcej tzw. neuronów von Economo (wrzecionowatych) – specjalnych komórek, które odpowiedzialne są między innymi za wrażliwość i inteligencję emocjonalną, a także funkcje społeczne,
Kora przednia zakrętu obręczy (ACC) jest u nich większej grubości.
Mają mniej białka tau, a co za tym idzie – mniejszą gęstość splątków neurofibrylarnych, które wiążą się z ryzykiem zachorowania na chorobę Alzheimera.
Kluczowe sieci neuronalne pracują u nich z większą sprawnością.
Bez wątpienia dużą rolę odgrywają tu pewne cechy wrodzone i predyspozycje genetyczne. Istotne zdają się być również aspekty środowiskowe.
Co prawda w grupie przebadanych przez naukowców superagerów nie zaobserwowano wyraźnych korelacji między prowadzonym przez nich stylem życia (dietą, aktywnością fizyczną) a zachowaniem doskonałej sprawności umysłowej.
Wykazano jednak istotną interakcję między wspomnianymi wcześniej wrodzonymi predyspozycjami mózgu a czynnikami wpływającymi na tzw. rezerwę poznawczą, takimi jak: aktywność społeczna, wykonywana praca czy przebyty proces edukacji.
Przeczytaj również:
Seks a osoby starsze - seks seniorów
Styl życia superagerów
Jak już wspomniano, wyniki badań nie wskazują na to, by jakiś konkretny styl życia łączył wszystkie osoby z grupy superagerów. Niektórzy z nich borykają się z chorobami cywilizacyjnymi, inni nie pilnują diety lub aktywności fizycznej, niektórzy regularnie palą papierosy lub spożywają alkohol. Jedyną cechą, która je łączy, jest kwitnące życie społeczne pomimo zaawansowanego wieku.
Posiadanie wysokiej jakości relacji społecznych bez wątpienia uznane zostało za silny czynnik pozwalający na zachowanie sprawności poznawczej do późnej starości.
Co ciekawe, większość z superagerów, gdy była w średnim wieku, nie dbała tak mocno o relacje społeczne i nie wykazywała wysokiej częstotliwości kontaktów towarzyskich. Większość z nich miała wymagającą i stresującą pracę, która pochłaniała sporą część ich czasu. Dzięki temu jednak doszło u nich do wykształcenia silnej tzw. rezerwy poznawczej, która dzięki intensywnym kontaktom towarzyskim po przejściu na emeryturę, utrzymuje się u nich na wysokim poziomie.
Czy zatem styl życia i czynniki takie jak dieta i aktywność fizyczna i intelektualna mogą wpływać na starzenie się mózgu? Według neurologów tak!
Choć nie jesteśmy w stanie zmienić otrzymanego zestawu genów, a stopniowy zanik istoty szarej to nieuchronny element procesu starzenia, pewne czynniki środowiskowe mogą wpływać na aktywację niektórych genów i tempo starzenia się mózgu.
Dla przykładu regularna aktywność fizyczna i intelektualna wpływają na aktywację genów neuroplastyczności, które stymulują tworzenie nowych połączeń neuronalnych. Oprócz tego regularny ruch to lepsze dotlenienie organizmu, co przekłada się na sprawniejsze funkcjonowanie wszystkich kluczowych organów – w tym mózgu. Nie muszą to być sporty wyczynowe, doskonale sprawdzą się tu regularne spacery, taniec czy pływanie.
Nie należy zapominać również o regularnych ćwiczeniach dla mózgu. Osoby starsze nie powinny rezygnować z ćwiczeń i wyzwań intelektualnych, ich regularne wykonywanie jest bowiem kluczowe dla zachowania funkcji poznawczych!
Warto więc regularnie sięgać po różnego rodzaju krzyżówki i łamigłówki, czytać książki czy podejmować wyzwania takie jak nauka nowego języka lub zajęcia w ramach Uniwersytetu Trzeciego Wieku.
Z kolei dieta bazująca na dużej ilości: warzyw, ryb, chudego mięsa i zdrowych tłuszczów, przy jednoczesnym ograniczeniu spożywania wysokoprzetworzonej żywności i czerwonego mięsa, a także rezygnacja z używek zmniejszają ryzyko rozwoju stanów zapalnych i chorób cywilizacyjnych, w tym tworzenia w naczyniach krwionośnych w mózgu blaszek miażdżycowych, które mogą prowadzić do wystąpienia tzw. otępienia naczyniopochodnego, mikrouszkodzeń i mikroudarów.
Przeczytaj również:
Co robić, by dożyć 120 lat?
Czy każdy może zostać superagerem?
Nie każdy z nas będzie superagerem. Jak już wspomnieliśmy, kryteria pozwalające na zaliczenie do tej elitarnej grupy są bardzo rygorystyczne. Z pewnością jednak można podjąć działania, które pozwolą nam skutecznie wspierać koncentrację i pamięć oraz zachować doskonałą kondycję mózgu na długie lata. Pamiętajmy, że rezerwę poznawczą budujemy przez całe nasze życie: ucząc się, pracując i rozwiązując różne problemy dnia codziennego.
Oprócz wymienionych wyżej czynników, takich jak: zdrowa dieta, aktywność fizyczna i intelektualna, warto zadbać również o pozytywne nastawienie do życia i wysoką jakość relacji społecznych.
Choć mózg można trenować na różne sposoby i warto to robić przez całe życie (dzięki temu połączenia neuronalne w naszym mózgu nie zanikną), regularne kontakty społeczne i rozmowy z innymi ludźmi stanowią równie istotny czynnik głęboko stymulujący mózg. Udowodniono ponadto, że samotność czy depresja negatywnie przekładają się na zdolności poznawcze – zwłaszcza u seniorów. Warto więc dbać o pozytywne nastawienie do życia i nasz dobrostan psychiczny, na co kontakty z innymi ludźmi bez wątpienia mają ogromny wpływ.
Nie można również zapominać o odpowiedniej jakości snu. Jego brak lub niska jakość negatywnie wpływają na metabolizm całego naszego organizmu, w tym również prace mózgu.
Chcąc zwiększyć szansę na zostanie superagerem, warto również zrezygnować z używek, takich jak: palenie tytoniu, alkohol czy substancje psychoaktywne.
Superagerzy a choroby neurodegeneracyjne
Z zaawansowanym wiekiem nieuchronnie wiąże się ryzyko wystąpienia różnego rodzaju schorzeń, takich jak demencja czy chorób otępiennych wśród których największe znaczenie odgrywa choroba Alzheimera.
Mianem demencji określa się na tyle dużą utratę zdolności poznawczych i deficyty pamięci, że utrudniają one codzienne funkcjonowanie pacjenta.
Choroba Alzheimera natomiast to nieuleczalna choroba neurodegeneracyjna, w której dochodzi do zaburzenia funkcji i stopniowego obumierania neuronów, czego skutkiem są właśnie zaburzenia funkcji poznawczych. Według WHO choruje na nią nawet 50 milionów osób na całym świecie.
W obu przypadkach profilaktyka powinna się opierać na regularnym pobudzaniu mózgu do aktywności, a także minimalizowaniu ryzyka rozwoju chorób układu krążenia czy cukrzycy, które prowadzą do niekorzystnych zmian w mózgu. W ich przypadku kluczową rolę będzie odgrywać zdrowa dieta oraz aktywność fizyczna. Chcąc więc uchronić się przed chorobą Alzheimera i demencją, warto podjąć wspomniane wcześniej działania, włączając w to dbanie o odpowiednią jakość naszych kontaktów społecznych.
