Nowotwory – najważniejsze statystyki
Od połowy lat 60. ubiegłego wieku liczba zachorowań na nowotwory w Polsce zwiększyła się o 250%. Szacuje się, że obecnie ok. 1,17 mln Polaków żyje z chorobą nowotworową, a na każde 100 tys. – 440 osób ma zdiagnozowaną chorobę nowotworową. Liczba zgonów rocznie z powodu nowotworów wynosi ok. 100 tys. Badania prowadzone w roku 2022 wykazały, że wśród mężczyzn najczęściej występują raki:
gruczołu krokowego (22%),
jelita grubego (15%),
płuc (18%),
pęcherza moczowego (9%).
W przypadku kobiet w pierwszej czwórce wymienia się: raka sutka (26%), jelita grubego (12%), płuc (11%) oraz macicy (8%).
Przeczytaj również:
Radioterapia – co to jest i na czym polega? Wskazania, długość leczenia, skutki uboczne
Czym jest nowotwór?
Komórki nowotworowe to nic innego jak przekształcone zdrowe komórki organizmu, które tracą naturalne „hamulce” podziałów komórkowych i rozpoczynają niekontrolowaną proliferację. W fizjologii komórki nowotworowej obserwuje się następujące cechy szczególne, które determinują rozrost, a niekiedy również uzłośliwienie nowotworu:
samowystarczalność sygnałów wzrostowych,
unikanie zaprogramowanej śmierci komórki,
unikanie destrukcji układu immunologicznego,
ograniczenie zdolności reprodukcyjnych,
podtrzymywanie angiogenezy,
inwazja w obrębie tkanek,
przerzutowanie.
Nowotwory mogą występować w praktycznie każdym rodzaju tkanek zdolnych do podziałów. Trzeba jednak dokonać rozgraniczenia między pojęciami nowotworu i raka. Choć często są one używane zamiennie, medycznie znaczą co innego.
Jako nowotwór rozumie się każdą niekontrolowaną zmianę w szlakach metabolicznych komórki, która może mieć charakter złośliwy lub łagodny.
Nowotwór łagodny jest dobrze oddzielony od tkanki i nie tworzy przerzutów. Do tej grupy zalicza się, m.in.: gruczolaki, brodawczaki i mięśniaki. Z kolei nowotwory złośliwe mają zdolność do naciekania okolicznych tkanek, a także tworzenia przerzutów odległych, np. do węzłów chłonnych lub układu nerwowego. Z kolei rak to wyraz, który powinien być używany wyłącznie na nazwanie złośliwego nowotworu nabłonkowego. Nowotwory nienabłonkowe – np. krwi – nigdy nie będą rakiem, nawet jeśli są złośliwe.
Przeczytaj również:
Chemioterapia – rodzaje, przeciwwskazania, skuteczność, rokowania
Klasyfikacja nowotworów
W praktyce klinicznej stosuje się różnego rodzaju klasyfikacje nowotworów. Wszystko po to, aby diagnoza, a co za tym idzie również dobrany sposób leczenia, były możliwie najbardziej precyzyjne.
Klasyfikacja rodzajowa
Jeśli chodzi o podstawową klasyfikację nowotworów, wyróżnia się:
nowotwory niezłośliwe (łagodne),
nowotwory złośliwe,
nowotwory miejscowo złośliwe.
Guzy niezłośliwe zwykle mają regularne kształty i w wyraźny sposób odróżniają się od otaczających je tkanek. Z reguły można je łatwo usunąć. Cechuje je brak przerzutów do odległych narządów oraz do regionalnych węzłów chłonnych. Mogą ulec zezłośliwieniu, czyli przekształceniu się w nowotwór złośliwy, dlatego wymagają obserwacji.
Nowotwory złośliwe rosną szybko i zwykle w sposób nieprzewidywalny, często dają przerzuty odległe, a ich całkowite usunięcie bywa niemożliwe.
Komórki nowotworu złośliwego nie zawsze są dobrze odgraniczone od otaczających tkanek. Wymagają leczenia, w przeciwnym razie prowadzą do śmierci chorego.
W przypadku nowotworów miejscowo złośliwych często odnotowuje się naciekanie i ucisk na okoliczne tkanki, ale tkanki guza raczej nie dają przerzutów.
Przeczytaj również:
Badania genetyczne na raka – jakie badania warto wykonać?
Rodzaje nowotworów złośliwych
Nowotwory złośliwe dzieli się na 2 rodzaje. Pierwszym z nich są raki, czyli nowotwory złośliwe nabłonkowe. Do tej grupy można zaliczyć m.in.:
raka prostaty,
raka jelita grubego,
raka płuc.
Drugim typem są nowotwory złośliwe nienabłonkowe. Rozwijają się one z innych komórek niż nabłonkowe. Tutaj znajdą się, m.in.: nowotwory układu nerwowego, krwi, układu chłonnego, skóry oraz tzw. mięsaki, czyli guzy tkanki łącznej, np.: mięśni, kości lub adipocytów (tłuszczakomięsaki).
Klasyfikacja stopnia zaawansowania nowotworów
Aby ocenić, w jakim stopniu u danej osoby rozwinął się nowotwór, onkolodzy najczęściej sięgają po klasyfikację TNM dotyczącą nowotworów złośliwych (jej inna nazwa to AJCC/UICC staging system). Nazwa klasyfikacji pochodzi od wyrazów: guz (łac. tumor), węzeł (łac. nodus) oraz przerzuty (łac. metastases).
Jeśli chodzi o parametr T, wyróżnia się:
T0 – brak dowodów potwierdzających istnienie zmiany pierwotnej;
Tx – istnienie nowotworu nie może zostać potwierdzone;
Tis (rak in situ) – miejscowa zmiana nowotworowa, która nie mogła wywołać przerzutów;
T1, T2, T3, T4 – stopnie określające zaawansowanie ogniska pierwotnego.
Wartość N występuje jako:
N0 – brak przerzutów do węzłów chłonnych;
Nx – brak możliwości oceny przerzutów w węzłach chłonnych;
N1, N2, N3 – obecność przerzutów w węzłach chłonnych, przy czym im wyższa cyfra, tym odleglejsze są przerzuty.
Litera M jest używana do określenia przerzutów tzw. odległych, czyli pozawęzłowych:
M0 – brak przerzutów odległych;
Mx – brak możliwości oceny przerzutów odległych;
M1 – przerzuty odległe.
Wczesne wykrycie nowotworu pozwala na ograniczenia zniszczeń, które komórki nowotworowe wywołują w organizmie, i teoretycznie zwiększa szanse na wyleczenie pacjenta.
Klasyfikacja stopnia złośliwości według skali TNM
Skala TNM wyodrębnia 4 stopnie złośliwości histopatologicznej:
Stopień I – bardzo wczesna faza rozwoju nowotworu wyróżniająca się dobrymi rokowaniami.
Stopień II – początkowa faza rozwoju schorzenia.
Stopień III – nowotwór zaawansowany.
Stopień IV – nowotwór bardzo zaawansowany o złym rokowaniu.
Czy skala TNM to jedyny sposób oceny stopnia zaawansowania nowotworów?
Skala TNM jest powszechnie używanym probierzem pozwalającym na wstępną ocenę stopnia zaawansowania choroby, ale niejedynym. W zależności od miejsca występowania guza wykorzystuje się niekiedy również inne metody pomiaru.
Skala Gleasona a rak prostaty
Skala Gleasona (ang. Gleason grading system) jest używana do ewaluacji próbek histopatologicznych w przypadku podejrzenia występowania nowotworu prostaty.
Zakres skali wynosi od 2 do 10, gdzie 2 oznacza zmianę wyraźnie odróżniającą się od tkanki, zaś 10 – największą złośliwość nowotworu i ryzyko zgonu chorego. Uznaje się, że nowotwory ze skalą Gleasona 6 (lub niższą) mają dobre rokowania.
Sama ocena jest dosyć złożona, ponieważ odnosi się do dwóch najczęściej widocznych wzorców komórek nowotworowych. Tych wzorców jest pięć, zatem ostateczna diagnoza jest sumą dwóch wartości, dla przykładu 2+3=5.
Skala Ann Arbor i chłoniaki
Jeszcze innej metody używa się do oceny stopnia zaawansowania chłoniaków – jest to skala Ann Arbor (Ann Arbor staging). Do określenia nowotworu wykorzystuje ona 4 poziomy zaawansowania. Poziom I oznacza, że guz jest obecny wyłącznie w jednym obszarze – zwykle będzie to węzeł i otaczający go obszar. Z kolei poziom IV sugeruje znaczące rozproszenie choroby nowotworowej na organy „pozalimfatyczne”, jak: szpik kostny, wątroba lub płuca.
Do niektórych dodaje się niekiedy specjalne oznaczenia literowe: A, B, S, E albo X. Dla przykładu S oznacza, że nowotwór rozprzestrzenił się na śledzionę (ang. spleen).
Przeczytaj również:
Polipy jelita grubego a rak jelita grubego – czy to nowotwór?
Jak wygląda skuteczne leczenie nowotworu?
Proces leczenia nowotworów jest często długotrwały i skomplikowany. Konieczna jest ocena: wielkości guza pierwotnego, obecności przerzutów odległych i bliskich, a także naciekania na okoliczne tkanki. W praktyce stosuje się różne metody walki z nowotworem. Może być to: chirurgia, radioterapia, chemioterapia, immunoterapia lub ich połączenie. Część z terapii jest finansowana przez NFZ.
System opieki zdrowotnej pozwala też na ubieganie się o kartę DILO (Karta Diagnostyki i Leczenia Onkologicznego). To dokument pozwalający na skorzystanie z tzw. Szybkiej Ścieżki Onkologicznej. Korzyści z posiadania DILO obejmują przede wszystkim:
Skrócenie czasu niezbędnego do diagnostyki.
Skoordynowanie procesu leczenia między poszczególnymi placówkami.
Możliwość otrzymania priorytetowego wsparcia medycznego.
Kompleksowe dokumentowanie procesu leczenia.
Kartę DILO mogą otrzymać zarówno pacjenci z już rozpoznanym nowotworem, jak i ci, u których występuje podejrzenie występowania guza.
Choć nie ma żadnych ograniczeń wiekowych w zakresie otrzymania DILO, może ona zostać wydana wyłącznie w przypadku wystąpienia lub podejrzenia występowania nowotworów złośliwych.
Efektywne leczenie nowotworów wymaga zdecydowanego działania oraz profesjonalnej konsultacji. Poszczególne typy nowotworów w inny sposób mogą reagować na poszczególne rodzaje leczenia, dlatego cała terapia powinna być nadzorowana przez onkologa, a pacjent musi być regularnie badany.
Ogromne znaczenie ma profilaktyka, ponieważ wiele guzów nie daje o sobie znać nawet przez długi czas. Kobiety mogą korzystać z: badań cytologicznych, mammografii i kolonoskopii, zaś mężczyźni – z kolonoskopii. Realizując badania przesiewowe, zwiększasz szansę na wyzdrowienie w razie wykrycia choroby!
