Rak pęcherza moczowego – przyczyny, objawy, leczenie

Rak pęcherza moczowego – co to jest?

Pęcherz moczowy (vesicaurinaria) jest narządem znajdującym się w miednicy mniejszej. Ma on najbardziej powierzchowne położenie pośród wszystkich innych organów miednicy. Kiedy pęcherz jest pusty, ma kształt piramidy i znajduje się w całości w miednicy. W przypadku, gdy jest on wypełniony, przemieszcza się ku górze, w stronę jamy brzusznej. Pojemność pęcherza moczowego wynosi około 0,5 l, może się jednak rozciągać do znacznie większych objętości. Ściana pęcherza moczowego składa się z trzech warstw: błony śluzowej, błony mięśniowej i błony zewnętrznej.

Rak pęcherza moczowego to nowotwór złośliwy układu moczowego. Rak ten najczęściej rozpoznawany jest u osób rasy białej, mających przeciętnie ok. 70 lat. Cztery razy częściej chorują na niego mężczyźni w porównaniu do kobiet.

MIBC, czyli rak pęcherza moczowego naciekający na mięśnie przenika przez powierzchowne warstwy pęcherza, czyli: błonę śluzową, podśluzową i blaszkę właściwą, i wnika do warstw mięśni budujących jego ścianę. Rak ten jest inwazyjny i z łatwością rozprzestrzenia się na inne tkanki sąsiadujące z pęcherzem lub daje przerzuty odległe. Stanowi on ok. 25% nowotworów złośliwych w pęcherzu moczowym. Najczęściej musi być leczony w sposób radykalny, często za pomocą cystektomii (wycięcia całego pęcherza moczowego) i uzupełniającej chemioterapii.

Przeczytaj również:

Rak miedniczki nerkowej i moczowodu

Nienaciekający na mięśnie rak pęcherza moczowego – w skrócie NMIBC – jest ograniczony do błony śluzowej i podśluzowej; nie przenika do leżącej pod nimi warstwy mięśniowej. Ten typ zwykle jest mniej agresywny i może być leczony za pomocą chirurgicznego zabiegu miejscowego, takiego jak przezcewkowa resekcja guza (TURBT). NMIBC to najczęściej występujący rodzaj raka pęcherza moczowego i stanowi ok. 75% wszystkich przypadków.

Tempo wzrostu guza zależy od jego indywidualnych cech komórkowych, a także od stanu ogólnego zdrowia osoby chorującej. Najbardziej inwazyjne raki – szybko naciekające warstwę mięśniową pęcherza moczowego – mogą dać przerzuty odległe (np. do płuc) już w kilka miesięcy od powstania, manifestując się objawami spoza układu moczowego. Inne podtypy, mniej inwazyjne, mogą się rozwijać podstępnie przez długi czasu, aż do pojawienia się pierwszych objawów charakterystycznych dla wzrostu miejscowego guza w tkankach pęcherza.

Przyczyny raka pęcherza moczowego

Istnieje wiele czynników, które zwiększają ryzyko zachorowania na raka pęcherza moczowego. Są to:

1. Palenie tytoniu. Nikotynizm to najlepiej udokumentowany czynnik ryzyka. Ponadto palenie papierosów w trakcie leczenia pogarsza jego efektywność i rokowanie.

2. Przewlekłe drażnienie pęcherza powodujące stan zapalny, np. przez przewlekłe zacewnikowanie lub zalegające ciało obce.

3. Narażenie na rakotwórcze substancje przemysłowe. Kancerogenny wpływ mają: arsen, węglowodory aromatyczne, benzydyna, formaldehyd czy petrochemia. W Stanach Zjednoczonych 1/3 raków pęcherza występuje u ludzi narażonych zawodowo na czynniki rakotwórcze (karcynogeny). Nowotwory ujawniają się po kilku bądź kilkunastu latach od momentu pierwszego zadziałania karcynogenu. Szczególne ryzyko wystąpienia nowotworu występuje zatem u osób pracujących w przemyśle barwnikowym (ze względu na rakotwórcze działanie barwników anilinowych). Inne grupy zawodowe to pracownicy przemysły farbiarskiego, skórzanego oraz gumowego.

4. Dodatni wywiad rodzinny. Rak pęcherza moczowego u bliskiego krewnego w rodzinie.

5. Predyspozycje genetyczne, czyli chorowanie na zespoły chorobowe, takie jak: Lyncha, Peutza-Jeghersa lub Cowdena.

6. Przebycie radioterapii okolicy miednicy.

7. Leczenie cyklofosfamidem lub jego pochodną – ifosfamidem.

8. Przebywanie w jeziorach i rzekach na terenie Afryki, gdzie można się zarazić pierwotniakiem Schistosoma haematobium.

Z drugiej strony korzystny wpływ chroniący przed pojawieniem się tego raka może mieć spożywanie dużej ilości warzyw i owoców.

Przeczytaj również:

Ból i pieczenie podczas oddawania moczu u mężczyzn – jakie są przyczyny?

Rak pęcherza moczowego – objawy

Krwiomocz makroskopowy (czyli widoczny gołym okiem w trakcie mikcji) lub mikroskopowy (czyli pojedyncze erytrocyty widoczne pod mikroskopem) to najczęstsze, pierwsze objawy u pacjentów z rakiem pęcherza moczowego. Bezbolesny krwiomocz występuje u ok. 90% osób ze stwierdzonym rakiem, a mikroskopowy krwinkomocz – u wszystkich chorych.

Statystycznie u 3 na 10  pacjentów z krwiomoczem makroskopowym o nieznanym pochodzeniu i u 1 na 10 z krwiomoczem mikroskopowym koniec końców zostanie zdiagnozowany rak pęcherza moczowego.

Co jeszcze może być objawem raka pęcherza moczowego? Inne rzadsze objawy obejmują:

1. Objawy dyzuryczne, czyli: bolesne parcie na mocz, ból w trakcie oddawania moczu, zwiększona częstotliwość oddawania moczu (średnio ponad 8 razy dziennie), bardzo rzadkie oddawanie moczu lub uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza po mikcji.

2. Całkowite zatrzymanie moczu. Następuje ono, gdy masa guza lub skrzepy krwi zatkają ujście cewki moczowej. Jest to pilny stan wymagający natychmiastowej interwencji medycznej. Może mu towarzyszyć ból nad spojeniem łonowym oraz w okolicy lędźwiowej kręgosłupa.

3. Zmęczenie. Ogólne osłabienie kondycji i bladość powłok będące manifestacją niedokrwistości wynikającej z utraty krwi z moczem.

4. Obrzęki limfatyczne i bóle kończyn dolnych, które się pojawią, gdy choroba rozprzestrzeni się do węzłów chłonnych miednicy, uniemożliwiając prawidłowy spływ chłonki.

Istnieją także inne objawy (nie tylko ze strony układu moczowego), takie jak: kaszel, krwioplucie, ból opłucnowy, ucisk pod prawym łukiem żebrowym, bóle kości czy powiększone węzły chłonne. Mogą się one pojawić u pacjentów z zaawansowaną chorobą, u których obecne są przerzuty odległe. Rak pęcherza moczowego przerzutuje układem chłonnym oraz przez układ krwionośny – najczęściej do: płuc, wątroby i kości.

Przeczytaj również:

Rak prostaty – objawy nowotworu prostaty

Diagnostyka raka pęcherza moczowego

Nie ma żadnych badań lub testów przesiewowych do wczesnego wykrywania raka pęcherza moczowego. W diagnostyce raka pęcherza moczowego kluczowe znaczenie mają badanie ogólne moczu oraz badania obrazowe. Badanie ogólne moczu pozwoli wykryć mikroskopowy krwinkomocz będący często jedynym objawem choroby. Krwinkomocz lub długo trwające objawy dyzuryczne w przypadku ujemnego badania bakteriologicznego moczu są podstawą do poszerzenia diagnostyki o stosowne badania obrazowe celem wykluczenia istnienia raka.

Podstawowym narzędziem diagnostycznym jest USG jamy brzusznej. Oprócz samego guza pozwala ono szybko wykryć wodonercze, czyli poszerzoną nerkę w wyniku zastoju moczu, które może być powikłaniem zajęcia moczowodu. Jeśli USG nie wyjaśni przyczyny dolegliwości (albo gdy jest taka możliwość) to – zamiast ultrasonografii – u chorego powinno zostać jak najszybciej wykonane badanie TK jamy brzusznej i miednicy.

W celu pewnego potwierdzenia lub wykluczenia raka jako złoty standard diagnostyczny lekarz wykona u chorego cystoskopię pęcherza moczowego. Przez cewkę moczową specjalnym aparatem składającym się z kamery, źródła światła i szczypiec, lekarz pobierze wycinki zmiany do badania histopatologicznego.

Jak się leczy raka pęcherza moczowego?

Leczenie raka pęcherza moczowego zależy od jego stopnia zaawansowania oraz rodzaju komórek, z których jest zbudowany, a także od tego, czy zlokalizowany jest on w jednym miejscu w pęcherzu, czy ma charakter wieloogniskowy.

Nowotwory mało zaawansowane lub CIS, nienaciekające mięśni pęcherza, usuwa się poprzez elektroresekcję przezcewkową. Zabieg wygląda podobnie jak pobranie materiału histopatologicznego, tylko zamiast ze szczypiec lekarz korzysta z niewielkiej pętli elektrycznej tnącej guz.

Jako leczenie uzupełniające wykorzystuje się dopęcherzowe: wlewki cytostatyku (mitomycyny), szczepionki BCG przeciwko wściekliźnie bądź chemioterapię.

Po zastosowanym leczeniu (celem oceny potencjalnej wznowy guza) chorzy – w zależności od stopnia zaawansowania choroby wyjściowej – co określony interwał czasu są poddawani: kontrolnej cystoskopii, badaniom laboratoryjnym krwi oraz badaniom obrazowym z wykorzystaniem tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego.

W zaawansowanym stadium choroby, u chorych, u których rak już nacieka ścianę miednicy lub powłoki brzuszne, a także u tych, którzy mają przyrzuty odległe w innych narządach, stosuje się wyłącznie leczenie paliatywne z wykorzystaniem chemio- i immunoterapii.

Przeczytaj również:

Badanie prostaty – na czym polega, jak często wykonywać i co wykrywa?

Rak pęcherza moczowego – rokowania

Czy rak pęcherza moczowego jest wyleczalny? Jeśli wycięty rak był powierzchowny, to jego wznowa będzie obecna u ok. 70% pacjentów. W ok. 15%  przypadków wznowi się on jako MIBC. Pomimo cystektomii u ok. 50% chorych dojdzie do nawrotu choroby, zwykle w postaci przerzutów odległych. Jeśli doszło do zajęcia węzłów chłonnych, ryzyko wznowy wynosi blisko 100%.

Odsetek 5-letnich przeżyć po cystektomii i leczeniu oszczędzającym pęcherz jest porównywalny i wynosi ok. 55%. W zaawansowanej chorobie pacjenci poddawani paliatywnej chemioterapii żyją zwykle 13 miesięcy od momentu postawienia rozpoznania. 

Wypowiedź urologa na temat nowotworu pęcherza moczowego