Cewnik urologiczny – co to jest?
Cewnik urologiczny to cienka rurka, którą wprowadza się do pęcherza moczowego przez cewkę moczową, aby umożliwić odpływ moczu z pęcherza w celu jego sprawniejszego odprowadzenia i pobierania.
Cewnik może być wykonany z różnorodnych tworzyw sztucznych, m.in. z silikonu, poliuretanu lub lateksu. Stosowany jest w przypadku, kiedy pacjent jest unieruchomiony w szpitalu (np. po zabiegach chirurgicznych), a naturalne oddawanie moczu jest utrudnione. Taka procedura znacznie ułatwia wykonanie np. dobowej zbiórki moczu i ocenę funkcji układu moczowego.
Założenie cewnika jest niezbędne w niektórych badaniach diagnostycznych, jak urodynamika lub cystografia, oceniająca nieprawidłowości w funkcjonowaniu pęcherza moczowego i moczowodów. Niekiedy, w leczeniu szpitalnym cewnik może być również stosowany do wstrzykiwania płynów stosowanych w leczeniu lub diagnostyce schorzeń układu moczowego. Zazwyczaj założenie cewnika urologicznego wykonuje lekarz klinicysta lub pielęgniarka. W zależności o typu badań i terapii danego pacjenta, cewnik może być założony jednorazowo, na stałe (np. na okres kilku tygodni) lub usuwany po każdym użyciu (cewnikowanie przerywane).
Typy cewników
Pod względem budowy i specjalistycznego przeznaczenia cewniki zakładane przez cewkę moczową występują w kilku podstawowych wersjach:
- Cewnik Foleya – jeden z najbardziej popularnych typów cewników, wykonanych z lateksu i zakładanych na stałe. Jest utrzymywany na właściwym miejscu za pomocą umieszczonego na końcu balonika (o średnicy większej niż średnica cewko moczowej), napełnianego sterylną wodą. Balony zazwyczaj występują w dwóch różnych objętościach: 5 cm³ i 30 cm³. Naczynia te wykonane są głownie z kauczuku silikonowego lub naturalnego.
- Cewnik Robinsona – nazywany też cewnikiem przerywanym, to elastyczny cewnik, który jest usuwany po każdym użyciu. W przeciwieństwie do cewnika Foleya, nie ma balonika na końcu i dlatego nie może pozostać na miejscu bez pomocy. Tego typu cewniki mogą być dodatkowo powlekane specjalną powłoką hydrofilową.
- Cewnik coudé (cewnik Tiemanna) – to charakterystyczny miękki cewnik z zakrzywioną końcówką która ułatwia przejście przez krzywiznę cewki sterczowej. Najczęściej jest zakładany u mężczyzn z przerostem prostaty lub u osób z wadami budowy cewki moczowej (np. zwężeniem cewki), gdy założenie cewnika prostego jest utrudnione z powodów anatomicznych.
- Cewnik do krwiomoczu – jest rodzajem cewnika Foleya stosowanego podczas zabiegu TURP (przezcewkowa elektroresekcja raka prostaty). Tego typu cewniki są szczególnie przydatne po endoskopowych zabiegach chirurgicznych gdzie istnieje ryzyko krwotoków. Mogą one być rozwidlone (dwukierunkowe), jak i trójdrożne.
Cewniki mogą być umieszczane w ciele pacjenta nie tylko standardowo przez cewkę moczową, ale również nadłonowo (gdzie cewnik zewnętrzny wprowadza się przez otwór w powłokach brzusznych) lub wprost do moczowodu (wprowadzane w zabiegu chirurgicznym w znieczuleniu ogólnym).
Jak dobrać cewnik urologiczny?
Cewnik urologiczny dobiera się ze ścisłym uwzględnieniem anatomii pacjenta oraz jego schorzenia i potrzeb zabiegowych.
Cewniki produkowane są w różnych rozmiarach, określanych według francuskiej skali cewników (oznaczanych literą F). Najpopularniejsze rozmiary to od 10 F (co odpowiada średnicy 3,3 mm) do 28 F (o średnicy 9,3 mm). Ze względu na wielkość i długość cewki moczowej u mężczyzn zwykle stosuje się cewnik Foleya w rozmiarze 18 F. U kobiet – gdzie cewka moczowa jest znacznie krótsza – wykorzystuje się mniejszy rozmiar cewników, np. 16 F.
Lekarz specjalista wybiera rozmiar na tyle duży, aby umożliwić swobodny przepływ moczu, a także aby kontrolować wyciek moczu wokół cewnika. Większy rozmiar jest niezbędny, gdy mocz jest gęsty, krwawy lub zawiera duże ilości osadu. Należy jednak ostrożnie zwiększać rozmiar cewnika, ponieważ szersze rurki mogą wywołać podrażnienia a nawet spowodować uszkodzenie cewki moczowej. U niektórych osób uczulonych na lateks zdecydowanie lepiej od początku leczenia zastosować cewniki wykonane z silikonu lub teflonu, aby uniknąć reakcji nadwrażliwości. Każdy cewnik, niezależnie od długości trwania leczenia, stosowany jest wyłącznie jednorazowo.
Cewniki urologiczne a powikłania
Cewnikowanie pacjenta jest związane z różnego rodzaju powikłaniami. Szczególnie długotrwałe cewnikowanie niesie ze sobą podwyższone ryzyko infekcji w dróg moczowych . Inne rodzaje możliwych skutków ubocznych przy cewnikowaniu to również:
- infekcje krwi (posocznica);
- mechaniczne uszkodzenie cewki moczowej;
- uszkodzenia skóry;
- kamica pęcherza moczowego;
- krwiomocz.
Po wielu latach używania może również rozwinąć się rak pęcherza .
Subiektywnymi odczuciami pacjentów z założonym cewnikiem urologicznym mogą być też nieprzyjemne skurcze pęcherza, parcie na pęcherz lub częstomocz. Samo zakładanie cewnika, jeśli jest wykonywane prawidłowo z zastosowaniem środka znieczulającego, nie powinno sprawiać bólu.
Jak długo można chodzić z cewnikiem? Generalnie zależy to od materiałów z jakich został on wykonany. Rurki lateksowe powinny być wymieniane po około 10 dniach, z kolei nowoczesne silikony stwarzają możliwość dłuższego użytkowania.
Cewnik urologiczny a zapobieganie infekcjom
Każdy cewnik umieszczony w ciele pacjenta wymaga zachowania szczególnej, codziennej higieny, aby nie doprowadzić do rozwoju groźnych infekcji.
Już od początku użytkowania cewnika, podczas jego zakładania, należy zadbać o zachowanie sterylnych warunków aseptycznych. Każdego dnia, należy dokładnie oczyszczać roztworem soli fizjologicznej nie tylko obszar cewki moczowej, ale i samą rurkę cewnika. Nie powinno się również zbyt często odpinać worka drenażowego ze zgromadzonym moczem. W trakcie terapii wykorzystującej cewnik urologiczny należy zwracać uwagę na wypijanie odpowiednio dużej ilości płynów, tak aby powstający mocz mógł wypłukać ewentualne bakterie z przewodów moczowych.
