Układ rozrodczy – męski i żeński. Budowa, funkcje, choroby

Narządy płciowe męskie i męski układ rozrodczy

Do wewnętrznych narządów płciowych męskich zalicza się:

• jądra,
• najądrza,
• nasieniowody,
• pęcherzyki nasienne,
• gruczoł krokowy (prostata).

Do zewnętrznych narządów płciowych męskich zalicza się:

• mosznę,
• prącie.

Jądra są parzystym gruczołem płciowym położonym w mosznie. Są zbudowane ze specjalnych cewek nasiennych, w których zachodzi proces spermatogenezy, czyli produkcji plemników. Plemniki to męskie komórki rozrodcze, służące do zapłodnienia komórki jajowej. Powstają w nich również testosteron i androstendion – hormony odpowiadające za dojrzewanie płciowe, seksualność i męski wygląd.

Do jąder przylegają najądrza, a ich rolą jest magazynowanie powstałego nasienia.

Za pomocą nasieniowodów nasienie kierowane jest z najądrza do cewki moczowej. Te dwa przewody łączą się z przewodami wydalającymi, odchodzącymi z pęcherzyków nasiennych i tworzą przewód wytryskowy. Przechodzi on następnie przez gruczoł krokowy i łączy się z cewką moczową.

Pęcherzyki nasienne odpowiadają za produkcję gęstego płynu wchodzącego w skład nasienia, którego rolą jest pobudzanie ruchów plemników.

Gruczoł krokowy (prostata, stercz) jest narządem pojedynczym. Leży pod pęcherzem moczowym i przed odbytnicą. Przechodzi przez niego cewka moczowa. Funkcją gruczołu krokowego jest produkcja wydzieliny wchodzącej w skład nasienia. Zawarte w niej substancje to m.in: fruktoza – materiał energetyczny dla plemników oraz związki odpowiadające za obniżenie pH nasienia i jego upłynnianie.

Moszna to worek skórny, który mieści się na kroczu i zawiera jądra.

Prącie to narząd kopulacyjny zbudowany z trzonu i żołędzi, który dodatkowo osłonięty jest fałdem skórnym, czyli napletkiem. Wewnątrz prącia znajdują się ciała jamiste, które podczas podniecenia seksualnego wypełniają się krwią, powodując erekcję. W czasie stosunku płciowego, w odruchowym akcie ejakulacji, nasienie przemieszcza się do cewki moczowej i wydostaje się na zewnątrz przez jej ujście.

Najczęstsze choroby męskich narządów płciowych

Do najczęstszych chorób męskich narządów płciowych zaliczamy: zapalenie żołędzi i napletka, łagodny rozrost prostaty (BPH), raka prostaty, nowotwory jąder.

Zapalenie żołędzi i napletka

Może wystąpić w każdym wieku. Przyczynami mogą być:

• niedostateczna higiena,
• podrażnienie i urazy,
• zakażenia przenoszone drogą płciową,
• grzybica,
• cukrzyca.

Najczęstszymi objawami zapalenia żołędzi i napletka są: ból, obrzęk i zaczerwienienie okolic intymnych, a także nieprawidłowa wydzielina z cewki moczowej. Nieleczone zakażenie może prowadzić do poważnych powikłań, np. obniżenia płodności, dlatego w przypadku wystąpienia wyżej wymienionych objawów należy zasięgnąć porady medycznej.

Łagodny rozrost prostaty (BPH)

To jedna z najczęstszych przypadłości występujących u mężczyzn. Szacuje się, że dotyczy ona 50% mężczyzn w wieku do 60 lat i aż 90% do 85. roku życia. Często jest błędnie nazywana „przerostem prostaty”. Pod wpływem męskich hormonów dochodzi do rozrostu gruczołu. Stercz powiększa się wraz z wiekiem, co prowadzi do nasilania się dolegliwości.
Należy pamiętać, że łagodny rozrost prostaty nie predysponuje do rozwoju nowotworu, jednak może wiązać się z wieloma uciążliwymi dolegliwościami. Objawy te wynikają z ucisku rozrośniętego gruczołu na cewkę moczową.

Najczęstszymi objawami łagodnego rozrostu prostaty są:

• potrzeba częstego oddawania moczu, zwłaszcza w nocy,
• uczucie parcia na mocz,
• słaby strumień podczas mikcji, oddawanie moczu kroplami, ból,
• nietrzymanie moczu,
• bolesność w podbrzuszu.

Wskazania do leczenia występują tylko u części chorych. W leczeniu stosowane są przede wszystkim leki działające relaksująco na mięśnie okolic pęcherza moczowego. W przypadku silnych dolegliwości rozważane jest leczenie zabiegowe.

Rak prostaty

Rak gruczołu krokowego to najczęstszy nowotwór złośliwy występujący u mężczyzn. Zapadalność na niego rośnie wraz z wiekiem. Do czynników ryzyka zachorowania zalicza się:

• starszy wiek,
• występowanie tego nowotworu u krewnych,
• rasę czarną,
• otyłość,
• dietę bogatą w mięso,
• palenie papierosów.

Wczesny rak gruczołu krokowego nie daje żadnych objawów. Dlatego też ważna jest profilaktyka i systematyczne badanie się. Akcja „Movember”, odbywająca się co rok w listopadzie, ma na celu m.in. promowanie profilaktyki tego nowotworu.

Podstawowe badanie prostaty, jakie przeprowadza lekarz, to zbadanie jej wielkości palpacyjnie przez odbytnicę. Kolejnym krokiem jest ocena poziomu swoistego antygenu sterczowego (PSA) we krwi, którego podwyższone stężenie jest wskazaniem do biopsji. Wczesne wykrycie i szybkie rozpoczęcie leczenia to najważniejsze czynniki wpływające na rokowanie.

Objawy zaawansowanego nowotworu są podobne do tych występujących w łagodnym rozroście prostaty. W tym przypadku może pojawić się również krew w moczu.

Nowotwory jąder

Te rzadkie, złośliwe nowotwory, najczęściej dotyczą młodych mężczyzn. Charakteryzują się dość dobrym rokowaniem, pod warunkiem wczesnego rozpoznania i leczenia. Niestety, wciąż wielu mężczyzn nie wykonuje samobadania jąder i bagatelizuje obecność takich objawów, jak: zmiana wielkości jądra, ból, uczucie ciężkości moszny.

Do czynników ryzyka zalicza się: wnętrostwo, spodziectwo i predyspozycje rodzinne.

Podstawowym badaniem diagnostycznym jest USG. Zaleca się, aby każdy mężczyzna powtarzał je co 2-3 lata. Najważniejsze w profilaktyce jest jednak samobadanie jąder, które każdy mężczyzna powinien przeprowadzać przynajmniej raz w miesiącu. Pozwala ono na wczesne wykrycie nieprawidłowych zmian.

Badanie najlepiej jest przeprowadzić po lub w trakcie ciepłej kąpieli. Obiema dłońmi należy złapać jedno jądro i sprawdzić jego powierzchnię, delikatnie przesuwając je między palcami. Badanie nie powinno być bolesne. Jeśli powierzchnia jądra nie jest gładka i wyczuwalne są niepokojące zmiany, należy pilnie zgłosić się do lekarza.

Narządy płciowe żeńskie i żeński układ rozrodczy

Żeński układ rozrodczy składa się z zewnętrznych i wewnętrznych narządów rozrodczych.

Do wewnętrznych narządów płciowych żeńskich zaliczamy:

• jajniki,
• jajowody,
• macicę,
• pochwę.

Zewnętrzne narządy układu rozrodczego płciowego to:

• wzgórek łonowy,
• srom, w skład którego wchodzą: wargi sromowe większe i mniejsze, łechtaczka, przedsionek pochwy.

Jajniki to parzyste narządy wielkości śliwek. Są przymocowane od tyłu do więzadła szerokiego macicy. We wnętrzu jajników znajdują się pęcherzyki jajnikowe zawierające komórki jajowe. U kobiety w okresie rozrodczym co mniej więcej 28 dni dochodzi do owulacji, czyli procesu uwolnienia jednej dojrzałej komórki jajowej. Jajniki produkują hormony płciowe – estrogeny i progesteron.

Jajowody to dwa przewody, które łączą jajniki z macicą. Ich główną funkcją jest transport komórki jajowej do macicy.

Macica to nieparzysty narząd, który przypomina kształtem odwróconą gruszkę. Ściana trzonu macicy zbudowana jest z mięśni gładkich i wyścielona od wewnątrz błoną śluzową, czyli endometrium. Dolna część macicy – szyjka – łączy się z pochwą kanałem o długości 8-10 cm. Pochwa rozpoczyna się przedsionkiem pochwy, otoczonym wargami sromowymi.

Wyróżnia się dwie pary warg sromowych:

• większe – położone na zewnątrz i zamykające przedsionek pochwy, pokryte naskórkiem,
• mniejsze – zbudowane są z cienkiej, nieowłosionej skóry, kończącej się przy podstawie łechtaczki.

Łechtaczka to nieduża wyniosłość leżąca w przedniej części szpary sromowej i zawierająca liczne zakończenia nerwowe. Znajdują się w niej dwa ciała jamiste, których budowa przypomina te obecne w penisie, dlatego też może nastąpić jej erekcja.

Najczęstsze choroby żeńskich narządów płciowych

Do najczęstszych chorób żeńskich narządów płciowych zaliczamy: infekcje żeńskich narządów płciowych, endometriozę, raka szyjki macicy.

Infekcje żeńskich narządów płciowych

Infekcje żeńskich narządów płciowych to jeden z najczęstszych problemów, z jakim kobiety zgłaszają się do ginekologa.

Prawidłowa flora bakteryjna pochwy i szyjki macicy zabezpiecza przed infekcjami. Dlatego też zaburzenie jej składu może predysponować do zakażenia. Zmiany flory bakteryjnej mogą być spowodowane rozmaitymi czynnikami: ciążą, zmianą partnera seksualnego, cukrzycą, doustnymi środkami antykoncepcyjnymi, menopauzą, operacjami ginekologicznymi.

Objawy, które mogą sugerować infekcję intymną, to:

• ból, świąd, pieczenie okolic intymnych,
• obrzęk i zaczerwienienie sromu,
• pieczenie podczas mikcji, częste oddawanie moczu, parcie na pęcherz,
• zmiana koloru upławów, np. biały, żółtozielony, podbarwiony krwią,
• nieprzyjemny zapach,
• nieprawidłowa konsystencja upławów, np. serowata lub pienista.

Ważne, aby dokładnie opowiedzieć swojemu lekarzowi o niepokojących objawach. Do postawienia diagnozy niezbędne jest jednak przeprowadzenie badania ginekologicznego i pobranie wymazów.

Endometrioza

Endometrioza to choroba, z którą najczęściej borykają się młode kobiety. Jej etiologia jest nieznana. W chorobie tej endometrium, czyli błona śluzowa macicy, znajduje się w nieprawidłowych miejscach, np. w jajnikach, otrzewnej czy w jelicie grubym, co prowadzi do szeregu dolegliwości.

Objawy endometriozy są niezwykle uciążliwe. Dominuje silny ból, który u części kobiet trwa przez cały cykl miesiączkowy, ale może też występować tylko w trakcie miesiączki lub podczas stosunku. Kobiety skarżą się też na obfite i długie krwawienia miesiączkowe i plamienia w trakcie cyklu. Spora część pacjentek ma problemy z zajściem w ciąże, a u około 30% chorych występuje niepłodność. U części kobiet choroba może być bezobjawowa.

Podstawą leczenia endometriozy jest leczenie operacyjne, w którym usuwa się nieprawidłowo położone endometrium. Kolejnym krokiem jest odpowiednia farmakoterapia.

Rak szyjki macicy

To najczęstszy nowotwór narządów płciowych na świecie. Dotyka najczęściej kobiet między 55. a 59. rokiem życia. Jest to złośliwy nowotwór, wywodzący się z nabłonka szyjki macicy. Jego przyczyną jest przewlekłe zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), który przenosi się na drodze kontaktów seksualnych. Od zakażenia do rozwoju nowotworu upływa około 15 lat. W tym czasie mogą zajść nieprawidłowe zmiany w obrębie nabłonka szyjki macicy. Te zaburzenia, określane stanami przedrakowymi, są łatwo rozpoznawane w badaniu cytologicznym, dzięki czemu wcześnie można rozpocząć leczenie i zapobiec chorobie.

Objawy nowotworu pojawiają wraz z jego rozwojem. Są to:

• ból w okolicy podbrzusza,
• nawracające infekcje intymne, zakażenia układu moczowego,
• nieprawidłowe krwawienia – po stosunku, międzymiesiączkowe, po menopauzie,
• upławy o nieprzyjemnym zapachu i podbarwione krwią.

Najskuteczniejszym sposobem ochrony przed zakażeniem wirusem HPV są szczepienia, które zalecane są już od ukończenia 9. roku życia. W Polsce obecnie są dostępne trzy rodzaje szczepionek.