Jelito cienkie – budowa
Jelito cienkie to najdłuższy odcinek przewodu pokarmowego łączący część odźwiernikową żołądka z jelitem grubym. Jego długość może być różna u każdego człowieka i zależy przede wszystkim od indywidualnych cech anatomicznych. Długość jelita cienkiego to od 4 do nawet 6 m długości.
Dwunastnica to najszerszy i najkrótszy fragment jelita cienkiego mierzący przeciętnie od 20 do 25 cm. Kształtem przypomina literę C lub podkowę. W części zstępującej jej błona śluzowa uwypukla się do wnętrza, tworząc brodawkę większą zwaną również brodawką Vatera, która stanowi ujście dla przewodu żółciowego wspólnego oraz przewodu trzustkowego
Środkowy odcinek jelita mierzący ok. 2,5 m – czyli jelito czcze, które znajduje się w centralnej części jamy brzusznej – rozpoczyna od zgięcia dwunastniczo-czczego i płynnie (bez wyraźnej granicy) przechodzi w końcowy odcinek zwany jelitem krętym mierzącym ok. 3 m, który łączy się z jelitem ślepym stanowiącym początek jelita grubego.
Różnice w budowie i funkcji jelita czczego i jelita krętego są niewielkie, dlatego często bywają one określane razem jako tak zwane jelito krezkowe.
Ściana jelita cienkiego na całej długości jest zbudowana z 3 warstw:
Błona surowicza pokrywająca jelito od zewnątrz odgradza je od innych narządów jamy brzusznej i łączy z: naczyniami krwionośnymi, chłonnymi i włóknami nerwowymi układu nerwowego.
Błona mięśniowa zbudowana jest z dwóch warstw mięśni gładkich – cienkiej warstwy podłużnej oraz grubszej warstwy okrężnej. Dzięki synchronicznej pracy tych dwóch warstw mięśni jelito może wykonywać ruchy m.in. ruchy perystaltyczne (robaczkowate) zapewniające pasaż treści jelitowej w stronę jelita grubego.
Błona śluzowa wyściełająca światło jelita od wewnątrz ma kształt fałdów okrężnych, na których powierzchni znajdują się kosmki jelitowe. Takie ukształtowanie błony śluzowej zwiększa powierzchnie wchłaniania składników pokarmowych o ponad 600 razy względem tego, gdyby jelito od wewnątrz było gładkie.
Przeczytaj również:
Wątroba – budowa, funkcje, choroby, dieta
Gdzie się znajduje jelito cienkie?
Jelito cienkie leży w jamie brzusznej pomiędzy odźwiernikiem – a dokładniej jego zastawką łączącą je z żołądkiem – a zastawką krętniczo-kątniczą łączącą je z jelitem grubym. Zastawki kurcząc się, zapobiegają niepożądanemu cofaniu się treści pokarmowej.
Dwunastnica położona jest w bliskim sąsiedztwie trzustki, swoim kształtem oplata jej głowę, co ma duże znaczenie kliniczne w przypadku niektórych chorób, np. kamicy żółciowej lub nowotworów tej okolicy. Dalej przechodzi ona w jelito krezkowe, które, aby zmieścić się w jamie brzusznej, jest pofałdowane w pętle. Jelita pokryte są od przodu siecią większą, czyli strukturą zbudowaną z otrzewnej, w której biegną naczynia krwionośne i chłonne, oraz włókna nerwowe odpowiedzialne za prawidłową pracę jelit.
Przeczytaj również:
Płuca – gdzie są? Budowa, funkcje, choroby
Jakie funkcje ma jelito cienkie?
Główną funkcją jest to, że w jelicie cienkim zachodzi trawienie i wchłanianie pokarmu.
Z jelita cienkiego wchłaniane są:
Makroskładniki – białka w postaci aminokwasów i małych peptydów, tłuszcze w formie kwasów tłuszczowych i monoglicerydów, a także węglowodany w postaci cukrów prostych, takich jak: glukoza, fruktoza i galaktoza.
Witaminy – zarówno rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K), jak i w wodzie (C, witaminy z grupy B).
Makroelementy – pierwiastki mineralne, takie jak: wapń, fosfor, magnez, sód, potas, chlor, siarka oraz mikroelementy zwane pierwiastkami śladowymi: żelazo, cynk, jod, miedź, selen, mangan, fluor.
Jelito cienkie produkuje także wiele hormonów niezbędnych w procesie trawienia i regulowania gospodarki cukrowej. Są to:
Sekretyna – produkowana głównie w dwunastnicy, pobudza trzustkę do wydzielania soku bogatego w wodorowęglany, które neutralizują kwaśną treść żołądkową. Dodatkowo hamuje wydzielanie kwasu solnego w żołądku.
Cholecystokinina (CCK) – uwalniana w odpowiedzi na obecność tłuszczów i białek w treści pokarmowej. Powoduje skurcz pęcherzyka żółciowego (uwalnianie żółci), stymuluje wydzielanie enzymów trzustkowych i daje mózgowi sygnał sytości.
Glukozozależny polipeptyd insulinotropowy (GIP) i glukagonopodobny peptyd-1 (GLP-1) – tzw. inkretyny. Wzmacniają poposiłkowe wydzielanie insuliny, przez co pomagają w regulacji poziomu glukozy we krwi.
Motylina – reguluje rytmiczne skurcze mięśni gładkich jelit (tzw. wędrujący kompleks mioelektryczny), co pozwala przesuwać treść pokarmową dalej.
Somatostatyna – działa hamująco – ogranicza wydzielanie wielu innych hormonów, w tym gastryny i CCK, a także zmniejsza przepływ krwi w ścianie jelit.
Jelito cienkie to również ważny organ odpornościowy w ciele człowieka. W jego błonie śluzowej pomiędzy fałdami okrężnymi ulokowane są tzw. kępki Peyera, czyli skupiska tkanki limfatycznej.
Są to miejsca, gdzie komórki układu odpornościowego – takie jak: limfocyty, makrofagi i komórki dendrytyczne – nieustannie monitorują to, co trafia do przewodu pokarmowego i w razie wykrycia zagrożenia obcym drobnoustrojem uruchamiają odpowiedź immunologiczną mającą za zadanie pozbycie się patogenu.
Dzięki temu organizm potrafi odróżnić niezbędne składniki odżywcze od szkodliwych: bakterii, wirusów czy toksyn.
Przeczytaj również:
Dwunastnica – gdzie się znajduje? Budowa, najczęstsze choroby
Czy jelito cienkie może boleć?
Jelito cienkie może boleć, ponieważ w jego ścianie znajdują się wolne zakończenia nerwowe, które przewodzą bodźce do ośrodkowego układu nerwowego odczuwane jako bóle. Ból w obrębie jelit można podzielić na ból trzewny i ból somatyczny, które mają różne mechanizmy powstawania i są inaczej odczuwane.
Ból trzewny pochodzi z wnętrza jelit, czyli z błony mięśniowej i śluzowej. Jest zwykle rozlany, pacjent ma problemy z jego dokładnym zlokalizowaniem, może promieniować do innych części brzucha lub pleców.
Ma charakter kolkowy – pojawia się w falach, zwykle przy skurczach mięśni gładkich jelita np. w przebiegu tymczasowej niedrożności. Towarzyszą mu często: wzdęcia, nudności, wymioty lub zmiany rytmu wypróżnień.
Ból somatyczny natomiast związany jest z podrażnieniem otrzewnej pokrywającej jelito od zewnątrz. Jest zwykle ostro zlokalizowany, silny i stały, powoduje odruchowe napięcie się powłok mięśni brzucha, a pacjent może dokładnie wskazać miejsce, w którym go odczuwa (np. w rzucie wyrostka robaczkowego). Może pojawiać się przy: stanach zapalnych obejmujących otrzewną, perforacji jelita czy zaawansowanych procesach nowotworowych.
W praktyce klinicznej ból jelit jest często trudny do jednoznacznego rozpoznania.
Dzieje się tak dlatego, ponieważ objawy są niespecyficzne i mogą przypominać dolegliwości ze strony innych narządów jamy brzusznej, takich jak: żołądek, trzustka, pęcherzyk żółciowy lub nerki dlatego przewlekły, lub nasilający się z czasem ból jamy brzusznej wymaga zachowania ostrożności i poszerzenia diagnostyki.
Przeczytaj również:
Niestrawność – jak się jej pozbyć?
Jak zbadać jelito cienkie?
Wstępna diagnostyka chorób i zaburzeń funkcji jelita cienkiego obejmuje: wywiad, badanie fizykalne i badania laboratoryjne.
Z badań laboratoryjnych bardzo przydatne będą podstawowe badania, takie jak np.: morfologia czy stężenie ferrytyny oraz ocena biochemiczna stolca, które mogą wykazać niedobór niektórych witamin lub żelaza oraz możliwe zaburzenia: trawienia, wchłaniania lub niewidoczne krwawienie.
W dalszych krokach diagnostycznych wykonać można badania obrazowe takie jak USG jamy brzusznej czy gastroskopię pozwalającą na pobranie wycinków z dwunastnicy do oceny budowy ściany jelita, która może być nieprawidłowa w chorobach przewlekłych takich jak np. celiakia. Jeśli jako źródło dolegliwości ze strony jelit podejrzewa się nietolerancję pokarmową, konieczne może być wykonanie badań specjalnych serologicznych oceniających liczbę i jakość przeciwciał we krwi lub testów oddechowych.
Przeczytaj również:
Oczyszczanie jelit ze złogów – jakie są sposoby na kałowe złogi w jelitach?
Najczęstsze choroby jelita cienkiego
Do najczęstszych chorób i zaburzeń w obrębie jelita cienkiego zaliczamy:
Ostry stan zapalny – takie zapalenie jelita cienkiego najczęściej spowodowany napromienianiem okolicy brzucha i miednicy oraz patogenami wirusowymi lub bakteryjnymi (np. norowirus, Clostridium difficile, E. coli).
Niedrożność – do mechanicznej blokady jelita cienkiego dochodzi najczęściej wskutek zrostów pooperacyjnych.
Chorobę wrzodową dwunastnicyf – spowodowana erozją błony śluzowej na skutek przedostawania się do niej kwasu żołądkowego
Zespół jelita drażliwego (IBS) – słabo poznany zespół chorobowy, który objawia się mieszanym obrazem klinicznym, na który mogą się składać: bóle brzucha, wzdęcia, biegunka i zaparcia.
Celiakię – choroba autoimmunologiczna – w której przebiegu organizm nieprawidłowo reaguje na spożycie glutenu, co skutkuje uszkadzaniem błony śluzowej jelita cienkiego i zanikiem kosmków jelitowych.
Chorobę Leśniowskiego-Crohna – tło autoimmunologiczne. Charakteryzuje się samoistnym powstawaniem stanu zapalnego mogącym prowadzić do powstawania przetok i zwężeń w przewodzie pokarmowym. U ok. 1/3 pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna zajęte jest jelito cienkie, zwykle w końcowym odcinku jelita krętego.
Zespół krótkiego jelita (SBS) – może wystąpić jako wrodzony defekt genetyczny lub po chirurgicznej resekcji dużego fragmentu jelita cienkiego. Charakteryzuje się niezdolnością do wchłaniania płynów i niezbędnych składników odżywczych.
Przerost bakteryjny jelita cienkiego (SIBO) – charakteryzuje się ogólnym wzrostem liczby bakterii w jelicie cienkim i zwykle występuje po operacji, gdy pasaż resztek pokarmowych przez przewód pokarmowy ulega spowolnieniu, co stwarza optymalne warunki do nadmiernego rozrostu bakterii.
Wgłobienie – stanowi chirurgiczny stan nagły. Dochodzi do niego, gdy proksymalna część jelita cienkiego wnika teleskopowo w część dystalną, co prowadzi do niedrożności i niedokrwienia jelita.
Rak jelita cienkiego – stanowi < 5% wszystkich nowotworów przewodu pokarmowego i obejmuje: gruczolakoraka, guzy neuroendokrynne, chłoniaka, guzy podścieliska przewodu pokarmowego, mięsaki gładkokomórkowe, mięsaki tłuszczowe i rzadkie ogniska przerzutowe.
Przeczytaj również:
Ból brzucha i biegunka – co może być przyczyną?
Problemy z jelitem – do jakiego lekarza się udać?
Dolegliwości ze strony jelit – takie jak przewlekłe bóle brzucha, biegunki, zaparcia, utrata masy ciała czy obecność krwi w stolcu – zawsze wymagają konsultacji lekarskiej. Pierwszym lekarzem, do którego należy się zgłosić, jest lekarz rodzinny. To on przeprowadzi wstępny wywiad, zleci podstawowe badania i w razie potrzeby skieruje do dalszej diagnostyki.
Najczęściej pacjent skierowany zostanie do gastroenterologa, czyli specjalisty zajmującego się chorobami przewodu pokarmowego. To gastroenterolog prowadzi diagnostykę i leczenie przewlekłych chorób jelita cienkiego, takich jak: choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia czy zespoły złego wchłaniania.
W przypadku silnych i nagłych dolegliwości bólowych, jeśli podejrzewa się ostry stan chirurgiczny wynikający z np. niedrożności jelit lub ich perforacji wymagających pilnej operacji, konieczne może być skonsultowanie się z chirurgiem np. w ramach Szpitalnego Oddziału Ratunkowego.
