Dlaczego boli brzuch i pojawia się biegunka?
Ból brzucha i biegunka to para nieswoistych objawów, które często ze sobą współwystępują, będąc sygnałem alarmowym o toczącym się procesie chorobowym w obrębie układu pokarmowego. Jest bardzo duża liczba przyczyn, które mogą powodować kurczowy ból brzucha z towarzyszącą biegunką. Większość z nich nie jest zbyt poważna, a wiele z nich nie wymaga nawet wizyty u lekarza.
Biegunka definiowana jest jako 3 lub więcej luźnych stolców dziennie. Powstaje na skutek wzrostu stopnia uwodnienia stolca z powodu braku równowagi w funkcjonowaniu procesów fizjologicznych jelita cienkiego i grubego, odpowiedzialnych za wchłanianie różnych jonów i substancji osmotycznie czynnych, za którymi podąża czysta woda. Objawy biegunki najczęściej będą miały charakter ostry, ustępujący do 14 dni, a ich przyczyną zwykle są infekcje wirusowe. Znacznie rzadziej występujące biegunki, czyli biegunki przetrwałe (trwające >14 dni) i biegunki przewlekłe (>30 dni), mają tendencje do bycia niezakaźnymi.
Przeczytaj również:
Ból brzucha po prawej stronie – przyczyny, objawy, leczenie
Najczęstsze choroby powodujące ból brzucha i biegunkę
Jakie mogą być przyczyny biegunki ostrej?
Zakażenia przewodu pokarmowego lub spożycie toksyn bakteryjnych odpowiadają za ponad 90% przypadków ostrej biegunki. Najczęstszymi czynnikami chorobotwórczymi są wirusy. Obok biegunki i/lub wymiotów występuje wtedy zazwyczaj ostry ból brzucha.
Działania niepożądane leków są najczęściej odpowiedzialne za występowanie biegunki nieinfekcyjnej. Wśród chemioterapeutyków mogących działać przeczyszczająco wymienia się m.in.: antybiotyki o szerokim spektrum bakteriobójczym, leki obniżające ciśnienie (np. ACEi, diuretyki, β-blokery), niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki przeciwdepresyjne (SSRI), leki stosowane w leczeniu refluksu żołądkowo-jelitowego (H2-blokery, leki zobojętniające kwas solny w żołądku), metformina lub syntetyczne hormony tarczycy.
Zatrucie egzogennymi toksynami, takimi jak α-amanityna zawarta w muchomorze sromotnikowym czy fosforanami obecnymi w środkach owadobójczych.
Przeczytaj również:
Ból brzucha po lewej stronie – przyczyny, objawy, leczenie
Alergie i nietolerancje pokarmowe oraz popełnione błędy dietetyczne, np.: nadmierne spożycie kapsaicyny z pikantnych potraw bądź wypicie alkoholu etylowego lub kawy bogatej w kofeinę. Substancje te są odbierane przez komórki układu pokarmowego jako niebezpieczne. Wówczas pasaż jelitowy przyśpiesza, aby jak najszybciej się ich pozbyć, co skutkuje bólem brzucha i krótkotrwałą biegunką.
Diagnostyka różnicowa przewlekłej biegunki jest niezwykle szeroka. Lista przyczyn dających takie objawy, jak silny ból brzucha i długotrwała biegunka, mogłaby być dłuższa, jednak niżej wymienione jednostki chorobowe są tymi najważniejszymi, o których trzeba pamiętać w pierwszej kolejności.
Objawy zespołu jelita drażliwego (IBS) zwykle nasilają się pod wpływem stresu i są zazwyczaj opisywane jako skurczowy ból w dolnej części brzucha z towarzyszącą biegunką, zaparciami lub naprzemiennie biegunką i zaparciami. Objawy są często łagodzone przez defekację.
Obecnie istnieje ponad 700 leków, które mogą powodować bóle brzucha z biegunką. Po odstawieniu środka wywołującego biegunkę biegunka może ustać w ciągu kilku godzin (biegunka ostra), ale może to potrwać dłużej np. jeśli doszło do uszkodzenia błony śluzowej jelita (przewlekła biegunka).
Choroba Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego to choroby autoimmunologiczne, zajmujące przewód pokarmowy. Typowe objawy obejmują biegunkę (często związaną z krwią lub śluzem) i ból na dużym obszarze jamy brzusznej. Choroby zapalne jelit przebiegające z utratą wagi i anemią należy różnicować z chorobą nowotworową!
Celiakia występuje u osób, u których rozwija się reakcja immunologiczna wywołana spożyciem glutenu. Objawy obejmują skurcze brzucha, biegunkę i utratę wagi. Diagnoza u dorosłych wymaga biopsji jelita wykazującej zanik kosmków jelitowych. U dzieci nie trzeba robić biopsji, wystarczą same badania krwi wykrywające dużą ilość specyficznych dla celiakii przeciwciał.
Enzymy trzustkowe i żółć są niezbędne do prawidłowego trawienia tłuszczów, białek i węglowodanów. U pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki bądź kamicą/rakiem dróg żółciowych występują nawracające ataki silnego bólu nadbrzusza środkowego lub pod prawym łukiem żebrowym. Brakowi enzymów trzustkowych lub żółci towarzyszy biegunka tłuszczowa i utrata wagi.
Zdolność trawienia laktozy umożliwia enzym obecny w jelicie, zwany laktazą. Pozwala on na rozbicie laktozy na cukier prosty, który organizm ludzki może wchłonąć. Gdy ten enzym jest nieobecny, laktoza nie może być trawiona przez jelito. Zwiększa to osmolalność w świetle jelita, powodując wodnistą biegunkę wkrótce po spożyciu pokarmów zawierających laktozę.
Biegunka po cholecystektomii występuje u 12% pacjentów bez pęcherzyka żółciowego. Ponieważ pęcherzyk żółciowy zostaje usunięty, żółć produkowana przez wątrobę trafia bezpośrednio do okrężnicy, zamiast być magazynowana. Zwiększona ilość kwasów żółciowych w okrężnicy powoduje biegunkę. Z czasem od operacji objawy ustępują samoistnie.
Zakaźne biegunki przewlekłe w przebiegu infekcji przewodu pokarmowego wywołane są najczęściej bakteriami lub pasożytami. Są to drobnoustroje, takie jak: Shigella, E. coli, Vibrio cholerae, Salmonella, Yersinia, Campylobacter, Entamoeba histolytica, Giardia, Cryptosporidium. Czynniki ryzyka obejmują podróże i leczenie immunomodulujące.
Ból brzucha i biegunka u biegaczy
Biegunka i ból brzucha po lub w trakcie biegu to dość częsta przypadłość miłośników biegania. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy może być redystrybucja przepływu krwi z narządów mniej potrzebnych organizmowi w trakcie wysiłku, czyli z układu pokarmowego do pracujących mięśni szkieletowych odpowiedzialnych za ruch. Z powodu odpłynięcia krwi z jelit dochodzi do ich niedotlenienia, co podrażnia receptory czuciowe odbierające sygnały z enterocytów.
Do podrażnienia jelit dochodzi także w wyniku ich regularnych wstrząsów w trakcie biegu.
W rezultacie tych dwóch niezależnych procesów biegacz może odczuwać ból w obrębie brzucha i silne parcie na stolec (rozwolnienie).
Czy można tego uniknąć? Przed aktywnością fizyczną należy nie jeść tłustych i ciężkostrawnych posiłków, aby niepotrzebnie nie obciążać układu pokarmowego koniecznością trawienia, w czasie kiedy powinien on skupić się na wysiłku fizycznym. Należy postawić na produkty lekkostrawne, bogate w węglowodany proste, zjedzone najpóźniej 2 godziny przed biegiem. Przed i w trakcie biegu nie należy nadużywać nadmiernie kofeiny, gdyż działa ona podrażniająco na śluzówkę jelit. Nieoczywiste jest także to, że przyczyną biegunki może być także zbyt intensywne nawadnianie się w trakcie biegu. Przyjęcie zbyt dużej ilości płynów skutkuje rozcieńczeniem zawartości jelit, a tym samym wodnistym, luźnym stolcem. Akceptowalne dawki kofeiny i ilość wypitych płynów osoba biegająca powinna dobrać indywidualnie pod swoją osobę.
Leczenie i profilaktyka bólu brzucha i biegunki
Podstawą leczenia objawowego każdej biegunki jest nawadnianie doustne lub w cięższych przypadkach dożylne.
W leczeniu biegunki młodszych osób zwykle wystarczające będzie picie roztworu glukozowo-elektrolitowego własnej produkcji. Taki płyn powinien składać się z wody mineralnej i soku owocowego w proporcji 1:1 ze szczyptą soli kuchennej. Skutecznie nawadniające okażą się także dostępne w sklepach spożywczych napoje izotoniczne dla sportowców oraz wszelkiego rodzaju zupy.
Do nawadniania seniorów i dzieci z ciężką biegunką zaleca się stosowanie profesjonalnych odpowiednio zbilansowanych produktów zwanych „elektrolitami”, które są do kupienia w aptekach, a ich skład jest odpowiednio dobrany do nawadniania osób bardziej wrażliwych na wahania stężenia jonów we krwi.
Po zadbaniu o odpowiednie nawodnienie w celu złagodzenia dolegliwości żołądkowych powinno zadbać się o odpowiednio dobraną dietę. Lekkostrawna dieta BRAT (nazwa pochodzi od angielskich słów – bananas, rice, applesauce, toast) obejmująca banany, tosty, biały ryż, mus jabłkowy i zupy, jest dobrze tolerowana i może łagodzić objawy. Warto zadbać o to, by spożywane pokarmy były ubogie w błonnik pokarmowy. Niska zawartość błonnika pokarmowego w diecie na czas biegunki polepszy proces formowania stolca.
Osoby dorosłe bez gorączki i krwi w stolcu z wodnistą biegunką mogą sięgnąć doraźnie po leki przeciwbiegunkowe (loperamid). Leki te zwalniają perystaltykę jelit, zwiększają wchłanianie wody, co ostatecznie zmniejsza liczbę wypróżnień. W profilaktyce zapobiegającej biegunkom ostrym można stosować suplementację probiotykami. Badania naukowe wykazały, że zmniejszają one nasilenie i czas trwania objawów wśród pacjentów. W celu uniknięcia zakażenia należy pamiętać o odpowiedniej higienie i częstym myciu rąk. Nie powinno się także spożywać surowych półproduktów nieznanego pochodzenia oraz niemytych warzyw i owoców.
Leczenie przyczynowe przewlekłej biegunki będzie zależało od jej etiologii. W tym celu należy, oprócz leczenia w postaci dbania o odpowiednie nawodnienie, skontaktować się z lekarzem. W większości przypadków diagnostyka i leczenie będzie wymagało dodatkowych badań kału, badań laboratoryjnych krwi lub obrazowych jamy brzusznej (np. USG jamy brzusznej). W celu zdefiniowania przyczyny np.: zapalenia autoimmunologicznego jelit lekarz może skierować pacjenta na bardziej inwazyjne procedury, takie jak kolonoskopia lub panendoskopia.
O co może zapytać lekarz?
Jeśli osoba cierpiąca z powodu bólu brzucha i biegunki zdecyduje skontaktować się z lekarzem, powinna wcześniej przygotować sobie odpowiedzi na niżej wymienione pytania, aby usprawnić przebieg wizyty i zwiększyć szanse na sukces terapeutyczny.
Jaki jest stolec – jego kolor, konsystencja i częstotliwość oddawania.
Czy obecne są dodatkowe dolegliwości takie jak nudności, wymioty lub gorączka?
Czy był kontakt z dziećmi uczęszczającymi do żłobka?
Czy dolegliwości mogą wynikać z błędu dietetycznego, polegającego na spożyciu surowej (częstą przyczyną uporczywych biegunek są zatrucia Salmonellą po zjedzeniu zakażonych jaj po nieodpowiedniej obróbce termicznej) bądź zepsutej żywności, albo zawierającej uczulające alergeny czy też substancje nietolerowane?
Czy osoba była narażona na kontakt z wodą pochodzącą z kąpielisk wodnych, basenu, kałuży lub powodzi?
Czy osoba miała niedawny kontakt z dzikimi psami, kotami, żółwiami lub innymi zwierzętami?
Czy była podróż do egzotycznych krajów takich jak np. Egipt, Tunezja, Turcja?
Czy stosowane są leki takie jak antybiotyki lub glikokortykosteroidy, lub niedawno zakończony został pobyt w szpitalu?
