Metformina – lek na cukrzycę i... odchudzanie? Efekty, dawkowanie, skutki uboczne

Jak działa metformina? Leczenie metforminą cukrzycy

Substancja ta należy do pochodnych biguanidu i jest stosowana w lecznictwie od ponad 50 lat. Pomimo szerokiego zastosowania mechanizm leku nadal nie jest w pełni wyjaśniony. Do działań metforminy – wpływających na obniżenie glukozy we krwi – należą między innymi to, że lek ten:

• zmniejsza jelitowe wchłanianie glukozy w jelicie cienkim,

• zwiększa transport cukru glukozy do komórek,

• powoduje spadek stężenia wolnych kwasów tłuszczowych w osoczu,

• zahamowuje proces glukoneogenezy.

Najnowsze badania wskazują również na możliwość działania: hipotensyjnego, przeciwmiażdżycowego (zmniejsza stężenie cholesterolu całkowitego i triglicerydów) oraz przeciwnowotworowego metforminy.

Metformina – wskazania do stosowania

Jakie są wskazania do stosowania metforminy? Metformina jest lekiem stosowanym w leczeniu pacjentów cierpiących na cukrzycę typu 2 („niezależną od insuliny”), wtedy gdy przy przestrzeganiu diety oraz regularnej aktywności fizycznej nie uzyskano prawidłowego stężenia glukozy we krwi. Metformina jest wskazana szczególnie u pacjentów z nadwagą.

U dorosłych pacjentów można stosować metforminę w monoterapii lub w skojarzeniu z innymi doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi lub insuliną. Dzieci powyżej 10. roku życia oraz młodzież mogą przyjmować preparaty z metforminą w monoterapii lub w skojarzeniu z insuliną.

Metforminę stosuje się także przy nieprawidłowej tolerancji glukozy, inaczej nazywanej stanem przedcukrzycowym, wtedy gdy za pomocą przestrzeganej diety oraz aktywności fizycznej stężenie glukozy nie unormowało się.

Wskazaniem do stosowania leku jest też zespół policystycznych jajników (PCOS).

Dawkowanie metforminy

Najczęściej dawka początkowa leku wynosi 500 mg chlorowodorku metforminy 2 lub 3 razy na dobę w trakcie lub po posiłku. Po upływie około 2 tygodni leczenia należy dostosować dawkę na podstawie pomiaru stężenia glukozy we krwi.

Powolne wprowadzanie większych dawek może poprawić tolerancję produktu leczniczego w przewodzie pokarmowym. Maksymalna zalecana dobowa dawka metforminy wynosi 3 g. Co istotne, nie można samodzielnie zmieniać przepisanej przez lekarza dawki leku.

Stosowanie metforminy – przeciwwskazania

Przeciwwskazaniami do stosowania leków z metforminą są:

• nadwrażliwość na substancję czynną – metforminę;

• ostre stany z ryzykiem zaburzeń zmiany czynności nerek, tj.: odwodnienie, ciężkie zakażenie, wstrząs czy donaczyniowe podanie środków kontrastowych z jodem;

• ostre i/lub przewlekłe choroby, na przykład: niewydolność serca, niewydolność oddechowa, niedawno przebyty zawał serca, wstrząs;

• niewydolność wątroby, ostre zatrucie alkoholem czy alkoholizm;

• karmienie piersią;

• ostra kwasica metaboliczna (np. kwasica mleczanowa, cukrzycowa kwasica ketonowa);

• ciężka niewydolność nerek.

Metformina – skutki uboczne

Podczas leczenia metforminą mogą wystąpić następujące skutki uboczne:

• Zaburzenia smaku.

• Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, takie jak: bóle brzucha, nudności, wymioty czy biegunka należą do bardzo częstych działań niepożądanych przy rozpoczęciu terapii lekiem i zazwyczaj ustępują samoistnie. Żeby zmniejszyć ryzyko ich występowania, można przyjmować dawkę leku w 2 lub 3 dawkach podzielonych w ciągu doby, w trakcie posiłku lub po nim.

Do bardzo rzadkich działań niepożądanych należą reakcje skórne, takie jak: pokrzywka, rumień czy świąd skóry. Metformina nie wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn.

Metformina a alkohol

Podczas terapii metforminą należy unikać spożywania alkoholu ze względu na możliwość wystąpienia interakcji i skutków ubocznych.

Metformina bez recepty

Leki, które zawierają w swoim składzie metforminę jako substancję czynną (np.: Glucophage, Metformax czy Siofor), są dostępne wyłącznie za okazaniem recepty. Przykładowo, lek Metformax jest objęty refundacją dla osób powyżej 75. roku życia. We wskazaniach refundacyjnych będzie on bezpłatny dla tych osób.

Czy metformina jest szkodliwa?

Substancja metformina to skuteczny lek stosowany w cukrzycy. Działa poprzez zmniejszenie oporności organizmu na insulinę. Przy stosowaniu standardowych dawek wpływa korzystnie nie tylko na poziom glukozy we krwi, ale również na: metabolizm lipidów, wagę pacjenta, profil czynników krzepnięcia krwi oraz układ sercowo-naczyniowy. Metformina nie pobudza wydzielania insuliny i tym samym nie powoduje hipoglikemii.

Jeśli chodzi o bezpieczeństwo stosowania oraz skuteczność leku, metformina bardzo często jest lekiem pierwszego rzutu w terapii cukrzycy.

Czy po metforminie się chudnie?

Obecnie w Polsce niewiele jest dostępnych preparatów, które są stosowane do leczenia farmakologicznego otyłości. Należą do nich np. Saxenda czy Mysimba. Jednak w przypadku chorego z otyłością ze współistniejącymi: cukrzycą, padaczką czy depresją, można stosować leki, które poza działaniem na chorobę główną, spowodują dodatkowo utratę masy ciała.

Stosowanie preparatów z metforminą ma wiele zalet – zwłaszcza u pacjentów z cukrzycą typu 2 dodatkowo cierpiących na nadwagę lub otyłość.

Utrata wagi pod wpływem metforminy następuje przez zmniejszenie łaknienia, a tym samym zredukowanie liczby przyjmowanych kalorii. Zmniejszenie masy ciała może się wiązać również ze zmniejszeniem hiperinsulinemii, co związane jest ze wzrostem wrażliwości na insulinę u pacjentów. W ciągu pierwszego roku leczenia metforminą wiele osób chorych na cukrzycę redukuje swoją masę ciała o ok. 2–3 proc.

Metformina a Ozempic

Metformina jest substancją czynną występującą w preparatach stosowanych w leczeniu cukrzycy typu 2, w formie tabletek doustnych. Lek Ozempic to również lek przeciwcukrzycowy, ale zawierający inną substancję czynną – semaglutyd. Ozempic występuje w postaci roztworu do wstrzykiwań i także jest dostępny jedynie na receptę.