Laktaza – co to za enzym? Niedobór laktazy

Enzym laktaza – jak działa?

Laktaza katalizuję hydrolizę disacharydu laktozy do glukozy i galaktozy, które organizm przyswaja i używa do swoich funkcji życiowych. Laktazę wytwarzają nie tylko ludzie, ale i zwierzęta (przede wszystkim ssaki), a także rośliny, grzyby, bakterie i drożdże. Laktaza ssaków nazywa się fachowo β-D-galaktozydaza wytwarzana jest w nabłonku jelita cienkiego. W skrócie: laktaza rozkłada cukier mleczny do cukrów prostych glukozy i galaktozy, które mogą zostać przyswojone przez organizm.

Czytaj również: Dieta bez laktozy

Laktaza – trawienie cukru mlecznego

Laktaza jest niezbędna do trawienia laktozy zawartej w mleku (ludzkim, krowim czy kozim). Chociaż powszechnie uważa się, że niemowlęta i małe dzieci najlepiej trawią mleko – nie jest to wcale regułą. U niemowląt rozwijający się układ trawienny dopiero “uczy” się wytwarzania poszczególnych enzymów trawiennych. Chwilowe niedobory laktazy mogą powodować dolegliwości nazywane kolką.

Niedobór laktazy

Wielu lekarzy pediatrów oraz położnych uważa, że niedobór laktazy i idąca za tym nietolerancja laktozy może powodować trudności z trawieniem mleka (zarówno kobiecego jak i modyfikowanego) i podawanie dodatkowej porcji laktazy np. w formie kropli może pomóc trawić mleko do czasu aż układ trawienny dziecka rozwinie się na tyle, aby produkować odpowiednie ilości laktazy. Na niedobór laktazy cierpi ok. 1,5-2 proc. niemowląt.

Laktaza u dorosłych a nietolerancja laktozy

Kiedy organizm nie jest zdolny do trawienia laktozy lub może to robić tylko w ograniczonym stopniu mówimy o nietolerancji laktozy. Dotyka ona nawet jednej czwartej populacji w Polsce. Może to być związane z całkowitym brakiem wytwarzania laktazy lub jego ograniczonym wydzielaniem. Przy nietolerancji laktozy pojawiają się nieprzyjemne dolegliwości ze strony układu trawiennego. Zalegające w jelitach nierozłożone cukry fermentują powodując nasilenie perystaltyki jelit. Dolegliwości pojawiają się po spożyciu większej ilości nabiału (ale nie każdego jego rodzaju, niektóre produkty zawierają mniej laktozy np. ser żółty).

Objawy nietolerancji laktozy:

• bóle brzucha;
• wzdęcia;
• biegunka;
• gazy.

W których produktach występuje laktoza?

Nie wszystkie produkty mleczne powodują jednakowe dolegliwości trawienne. Produkty fermentowane, takie jak maślanka, kefir czy jogurt zawierają stosunkowo dużo laktozy, ale dzięki kulturom żywych bakterii, które wspierają rozkład laktozy są o wiele lepiej tolerowane. Ważne jednak, aby wspomniane produkty zawierały żywe kultury bakterii, bo to ich zawartość jest kluczem do lepszego samopoczucia po ich spożyciu.

To dobra wiadomość dla osób z nietolerancją laktozy, gdyż całkowite wyeliminowanie produktów mlecznych z diety nie jest korzystne. Chodzi nie tylko o zawartość wapnia i witaminy D, ale również o zawartość bakterii, które wspierają naturalny mikrobiom naszego układu trawiennego.

Zdrowy mikrobiom uczestniczy w wytwarzaniu niektórych witamin, wspiera układ odpornościowy, a nawet na wpływ na zmniejszenie ryzyka występowania stanów depresyjnych.

Do produktów niezawierających laktozy zaliczają się:

• masło;
• sery żółte;
• sery gorgonzola;
• parmezan;
• cheddar;
• sery topione.

Laktoza ukryta w produktach niemlecznych

Bogatym źródłem laktozy jest serwatka, która powstaje przy okazji produkcji serów lub kazeiny. Serwatka dodawana jest do wielu przetworzonych produktów spożywczych m.in. w celu stabilizacji ich konsystencji. Znajdziemy ją w gotowych sosach, zupach, deserach, ciastkach. Producenci żywności mają obowiązek do podania na etykiecie produktu spożywczego informacji, że jest obecna w nim laktoza.

Co decyduje o zaprzestaniu produkcji laktazy w dorosłym życiu?

O tym, czy człowiek będzie produkował laktazę i dobrze tolerował mleko w wieku dojrzałym decyduje genetyka. U niektórych populacji utrzymanie wydzielania laktazy występuje częściej i dotyczy to głównie mieszkańców północnej Europy i nomadów, którzy od pokoleń maja w jadłospisie niefermentowane mleko.

Badacze twierdzą, że mutacje utrzymujące u dorosłych zdolność trawienia laktozy rozpowszechniły się w populacji dopiero w czasie, gdy człowiek udomowił bydło i zaczął korzystać z jego mleka i przetwarzać je. Próbki DNA z wydobytych wcześniej szczątków ludzkich dają podstawy twierdzić, że w okresie neolitu mutacja utrzymująca trawienie laktozy nie występowała.

Czy nasi przodkowie wydzielali laktazę i spożywali mleko?

Badania nad tym, czy nasi przodkowie wytwarzali laktazę w wieku dojrzałym przeprowadził Joachim Burger z University of Mainz (Niemcy). Przeanalizował 55 próby DNA z ośmiu szkieletów z lat 5840-5000 p.n.e. Szkielety pochodziły z wykopalisk w Niemczech, Polsce, Litwie i Węgrzech. DNA pobierano z kości i zębów. Poszukiwano genów odpowiedzialnych za produkcję enzymu laktazy.

Okazało się, że żadna nie zawierała formy genu pozwalającej trawić laktozę w wieku dorosłym. Oznacza to z dużym prawdopodobieństwem, że w czasach przed udomowieniem bydła geny odpowiedzialne za utrzymanie wydzielania laktazy praktycznie nie występowały w populacji.

Europejczycy częściej utrzymują wydzielanie laktazy

Cecha determinująca zdolność trawienia laktozy związana jest z allelem dominującym. Według badaczy mutacja powstała 20 tysięcy lat temu i szybko zaczęła rozprzestrzeniać się wśród ludów Europy, najsilniejszy okres ekspansji tej mutacji przypada na okres datowany na ok. 7000 lat temu. Na ten okres datuje się także rozwój rolnictwa w Europie.

Mleko wówczas było łatwo dostępne przez cały rok i stanowiło wartościowe źródło pożywienia. Nauczono się zatem przetwarzania mleka i spożywania go na co dzień. Dla ludzi zamieszkujących północną część Europy dało to dodatkowe korzyści. To dodatkowe porcje wapnia, co przy mniejszych ilościach słońca i mniejszej produkcji witaminy D (odpowiedzialnej za gospodarkę wapnia i fosforu w naszym organizmie), jest szczególnie cenne zwłaszcza w okresie zimowym.

Enzym laktaza: krople czy tabletki

Laktaza to naturalnie występujący w organizmie człowieka enzym i w przypadku nietolerancji laktozy może być uzupełniania poprzez suplementy diety z laktazą. Dla dorosłych przeznaczone są tabletki z laktazą a dla dzieci krople z laktazą. Jak stosować enzym laktazę w tabletkach?

Dorośli i dzieci powyżej 6. roku życia powinni stosować zalecaną w ulotce dawkę z każdym posiłkiem zawierającym laktozę. Spożycie laktazy w zbyt dużych ilościach może mieć efekt przeczyszczający.

Suplementy z laktazą: skład

Co zawierają tabletki na nietolerację laktozy? Większość produktów ma w składzie (poza laktazą): sorbitole i celulozę; substancję przeciwzbrylającą: sole magnezowe kwasów tłuszczowych; otoczkę (substancje zagęszczające: hydroksypropylometyloceluloza i hydroksypropyloceluloza, substancję wiążącę: talk, barwnik E171). Natomiast krople dla dzieci zawierają: maltoza, woda, sacharoza, maltodekstryna, chlorek sodu i oczywiście laktazę.

Laktaza dla niemowląt: niedobór laktazy a kolki

Nietolerancja laktozy może występować również u niemowląt. Układ pokarmowy niemowlęcia nie zawsze produkuje wystarczające ilości enzymu laktaza. Laktoza, czyli dwucukier mleczny występuje zarówno w mleku kobiecym jak i w mieszankach mleko zastępczych, czyli mleku modyfikowanym.

Kiedy enzymu trawiącego cukier mleczny jest za mało zaczyna on zalegać w jelitach i fermentować powodując wytwarzanie się gazów, które są przyczyną bolesnych wzdęć i ucisku na jelita. Niemowlęta płaczą, prężą się, ich brzuszki są twarde i napięte.

Czytaj również: Nietolerancja laktozy u dzieci

Podawanie laktazy w kroplach może zniwelować te dolegliwości do czasu, gdy organizm zacznie produkować odpowiednie ilości laktazy. Krople dodaje się do butelki z mlekiem lub zakrapla bezpośrednio do ust w przypadku karmienia piersią.

Czy warto wykluczyć mleko z diety?

Chociaż można często spotkać się z tezą, że człowiek nie jest genetycznie przystosowywany do trawienia mleka i jest jedynym stworzeniem, które spożywa mleko innego gatunku. Niektórzy twierdzą, że nabiał szkodzi, powoduje stany zapalne czy nawet wpływa na na zwiększenie ryzyka występowania nowotworów.

Spożywanie 2-3 porcji produktów mlecznych dziennie wpływa pozytywnie na zdrowie. Mleko i produkty mleczne to cenne źródło pełnowartościowego białka, wapnia, potasu, fosforu, witaminy A, niektórych witamin z grupy B oraz probiotyków w przypadku produktów fermentowanych, dlatego najczęściej zaleca się ich codzienne spożycie w ilości 2–3 porcji.

Produkty mleczne spożywane w rozsądnych ilościach w ciągu dnia są bezsprzecznie bardzo dobrym elementem prawidłowo zbilansowanej diety zdrowej osoby dorosłej i dziecka, nie są jednak niezbędne.

Spożywanie mleka a nowotwory

Spożywanie nabiału powoduje raka – fakt czy mit? Według danych brytyjskiego Cancer Research nie wykazano jak dotąd jednoznacznego związku pomiędzy mlekiem a zachorowaniami na nowotwory. Spożycie produktów mlecznych wydaje się zmniejszać ryzyko zachorowania na raka jelita grubego i nieznacznie przyczyniać się do wzrostu ryzyka wystąpienia raka prostaty. Wspomina się również o pewnych doniesieniach na temat wpływu diety wysokowapniowej na obniżenie ryzyka wystąpienia raka pęcherza.

Badania jednak nadal trwają i wnioski nie są jednoznaczne. Jest o wiele więcej dowodów na pozytywny wpływ spożywania produktów mlecznych na zdrowie, szczególnie wśród dzieci. Warto jednak dodać, że mleko nie jest koniecznym składnikiem zdrowej i zbilansowanej diety.

Czy dzieci powinny spożywać nabiał?

Kontrowersje związane ze spożyciem przetworów mlecznym mogą być skutkiem masowej produkcji słodzonych przetworów dla dzieci.

Słodkie desery mleczne mogą zawierać nawet kilkanaście łyżeczek cukru w porcji. Warto wiedzieć, że dzieci powinny spożywać 2-3 porcje nabiału dziennie, ale powinien być to nabiał możliwie najmniej przetworzony.

Najzdrowsze produkty to maślanka, kefir, jogurt naturalny, biały ser, żółty ser, twarde sery typu parmezan. Zawierają wapń, witaminę B12, białko.