Dwunastnica – gdzie się znajduje?
Dwunastnica jest pierwszym odcinkiem jelita cienkiego łączącym się z odźwiernikiem żołądka i prowadzącym dalej do następnej części jelita, czyli do tzw. jelita czczego. Ma kształt litery C i umiejscowiona jest w prawej górnej części jamy brzusznej. Razem z innymi narządami odpowiada za ciągłość przewodu pokarmowego, przez który przechodzi i jest trawiony pokarm.
Dwunastnica leży także w bliskim sąsiedztwie: wątroby, trzustki oraz pęcherzyka żółciowego. To położenie nie jest przypadkowe. Z wątroby i pęcherzyka żółciowego uchodzą przewody żółciowe transportujące żółć, łącząc się w przewód żółciowy wspólny, który następnie łączy się z przewodem trzustkowym (Wirsunga). Ostatecznie przewody te uchodzą do miejsca, którego nazwa brzmi: brodawka większa dwunastnicy (brodawka Vatera).
Przeczytaj również:
Serce człowieka – jak jest zbudowane, co mu szkodzi?
Budowa dwunastnicy
Dwunastnica charakteryzuje się rurowatym kształtem. Można ją podzielić na 4 części:
Część górna (opuszka dwunastnicy) – krótki początkowy fragment wychodzący z żołądka.
Część zstępująca (kierująca się ku dołowi) to do tej części w okolicy brodawki Vatera uchodzą drogi żółciowe i przewód trzustkowy.
Część pozioma.
Część wstępująca (kierująca się w górę) – to ostatnia część łącząca się jelitem czczym.
Jeśli chodzi o strukturę dwunastnicy, to tak jak pozostałe części jelita składa się z kilku warstw. Idąc od wewnątrz, wyróżniamy tu następujące elementy:
Błona śluzowa – wyścieła wnętrze dwunastnicy, produkuje śluz.
Błona podśluzowa – zawiera naczynia krwionośne i nerwy, odpowiadające za odżywienie ściany jelita.
Błona mięśniowa – zawiera dwie warstwy mięśni okrężnych i podłużnych odpowiadających za ruchy perystaltyczne jelita.
Błona surowicza – najbardziej zewnętrzna warstwa.
Błona śluzowa dwunastnicy ma pofałdowaną strukturę i tworzy wypustki zwane kosmkami jelitowymi. Zwiększają one powierzchnię błony śluzowej dwunastnicy oraz całego jelita cienkiego i umożliwiają efektywne, sprawne wchłanianie strawionych składników pokarmowych do krwi.
Przeczytaj również:
Wątroba – budowa, funkcje, choroby, dieta
Za co odpowiada dwunastnica?
Dwunastnica pełni kilka istotnych funkcji. Do najważniejszych z nich należy trawienie składników pokarmowych, czyli: węglowodanów, tłuszczów i białek. Jest to możliwe dzięki wydzielanym przez trzustkę enzymom trzustkowym oraz wydzielanej przez wątrobę żółci. Dzięki opisanym wcześniej przewodom trafiają one do dwunastnicy, gdzie odbywa się proces ich rozkładania na mniejsze elementy, które następnie w tym samym miejscu zostają wchłonięte przez ścianę jelita do krwi.
Proces wchłaniania pokarmu odbywa się nie tylko w dwunastnicy, ale także w pozostałych częściach jelita cienkiego. Jednak to dwunastnica odpowiada za stworzenie optymalnych warunków wchłaniania składników odżywczych.
Poza funkcją trawienną dwunastnica odpowiada również za wydzielanie kilku ważnych hormonów biorących udział w regulacji procesów trawiennych czy ruchach perystaltycznych. Zaliczamy do nich:
Sekretynę – pobudza trzustkę do wydzielania bogatego w enzymy soku trzustkowego.
Cholecystokininę – pobudza uwalnianie żółci z pęcherzyka żółciowego oraz enzymów trzustkowych.
Glukozopodobny peptyd insulinotropowy – pobudza uwalnianie insuliny, która reguluje poziom glukozy we krwi, wpływając na apetyt.
Motylinę – pobudza ruchy perystaltyczne jelit, co umożliwia przesuwanie się pokarmu do dalszych części przewodu pokarmowego.
Gdzie boli dwunastnica?
Ból mogący wskazywać na proces chorobowy toczący się w dwunastnicy zwykle lokalizuje się w nadbrzuszu, czyli w górnej części brzucha leżącej zaraz pod mostkiem. W przypadku, gdy chorobą objęte są inne narządy, ból może promieniować w kierunku prawej okolicy podżebrowej w przypadku wątroby oraz w kierunku pleców, gdy jest powiązany z trzustką.
Jeśli całe jelito cienkie razem z dwunastnicą jest objęte chorobą, wówczas może występować rozlany ból brzucha, najbardziej nasilony w okolicy pępka. Należy jednak podkreślić, że w przypadku brzucha trudno jednoznacznie określić, który narząd jest przyczyną bólu.
Unerwienie jamy brzusznej jest na tyle odmienne od unerwienia innych części ciała, że ból może być zupełnie niecharakterystyczny. Nie można zatem z całą pewnością stwierdzić, że ból nadbrzusza pochodzi z dwunastnicy. Zawsze niezbędne jest: zbadanie przez lekarza, zebranie dokładnego wywiadu oraz wykonanie dodatkowych badań laboratoryjnych i obrazowych, które pozwolą precyzyjniej określić źródło przykrych dolegliwości i wdrożyć odpowiednie leczenie.
Najczęstsze choroby dwunastnicy
Istnieje wiele chorób dotyczących dwunastnicy. Wyróżniamy tu zarówno łagodne, niegroźne schorzenia, jak i poważne, zagrażające życiu, trudno poddające się leczeniu. Do najpowszechniej spotykanych należą wrzody dwunastnicy (które często powodują zapalenie dwunastnicy). Mają też powiązanie z wrzodami żołądka. Jest to schorzenie, w którym dochodzi do powstania ubytków w błonie śluzowej, w wyniku działania różnych czynników drażniących. Zaliczamy do nich:
Stosowanie dostępnych bez recepty niesteroidowych leków przeciwzapalnych, szczególnie przez dłuższy czas (ibuprofen, diklofenak, ketoprofen).
Zakażenie bakterią Helicobacter pylori – wielu z nas jest jej nosicielem, szacuje się, że w Polsce ich odsetek może sięgać 70-80% dorosłej populacji.
Palenie tytoniu, spożywanie alkoholu.
Przewlekły stres – może przyspieszać tworzenie się wrzodów.
Choroba wrzodowa najczęściej objawia się tzw. bólami głodowymi, w przypadku pozostawania na czczo lub w nocy. Ból lokalizuje się w nadbrzuszu, pod mostkiem. Ulgę przynosi spożycie pokarmu. Może pojawić się zgaga, nudności.
Niektórzy chorzy mogą zauważyć oddawanie czarnych stolców świadczących o krwawieniu z wrzodu lub innego miejsca w przewodzie pokarmowym.
Podstawowe badanie mogące potwierdzić tę chorobę stanowi gastroskopia, dzięki której możliwe jest: bezpośrednie zobaczenie żołądka i dwunastnicy kamerą od środka, pobranie wycinków do badań oraz ewentualne zabezpieczenie krwawienia specjalnym klipsem. Pomocniczo wykonuje się też testy stwierdzające obecność Helicobacter pylori w pobranych wycinkach.
Leczenie choroby wrzodowej polega przede wszystkim na: zwalczeniu (eradykacji) Helicobacter pylori, unikaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych, stosowaniu inhibitorów pompy protonowej tzw. IPP (leków hamujących wydzielanie kwasu żołądkowego), spożywaniu lekkich, niezbyt obfitych posiłków oraz zaprzestaniu palenia tytoniu i picia alkoholu. Umożliwia to wygojenie się wrzodu i uchronienie się przed powstaniem następnych.
Kolejnym schorzeniem dotykającym dwunastnicę jest celiakia. Istotą tej choroby jest uszkodzenie błony śluzowej jelita cienkiego w wyniku spożywania glutenu u osób predysponowanych.
Gluten to mieszanka białek zawarta m.in. w pszenicy, życie i jęczmieniu.
W wyniku tego dochodzi do zaniku kosmków jelitowych, a przez to do zaburzenia funkcji trawienia i wchłaniania składników pokarmowych.
Chorzy zwykle skarżą się na: przewlekłe tłuszczowe biegunki, utratę masy ciała, bóle brzucha, wzdęcia, zmęczenie. W leczeniu stosuje się dietę bezglutenową, jednak nie należy wprowadzać jej samodzielnie, gdyż może to utrudnić i przedłużyć diagnostykę.
Do rzadszych chorób dwunastnicy zaliczamy:
Chorobę Leśniowskiego-Crohna – może zająć każdy odcinek przewodu pokarmowego, w tym dwunastnicę.
Raka dwunastnicy.
Zwężenie dwunastnicy.
Objawy raka dwunastnicy
Rak dwunastnicy jest na szczęście dość rzadko spotykany. Z tego powodu nie wykonuje się powszechnych badań przesiewowych w tym kierunku, jak w przypadku raka jelita grubego. Warto jednak znać jego objawy. Trzeba jednak podkreślić, że są one charakterystyczne dla wielu chorób –również łagodnych – więc zanim wpadniemy w panikę i zaczniemy snuć czarne scenariusze, należy najpierw skonsultować się lekarzem. Dopiero po przeprowadzeniu dodatkowych badań jest on w stanie potwierdzić lub wykluczyć obecność raka. Na liście takich objawów znajdują się:
niezamierzona utrata masy ciała;
ból w nadbrzuszu;
żółtaczka;
smoliste, czarne stolce;
utrata apetytu;
nudności, wymioty;
osłabienie, zmęczenie.
Czy można żyć bez dwunastnicy?
Dwunastnica pełni ważną rolę w naszym organizmie. Czasami – zwykle z powodów onkologicznych – konieczne jest usunięcie dwunastnicy. Bez niej efektywne trawienie i wchłanianie pokarmu jest znacznie utrudnione. Ujawniają się wówczas problemy z trawieniem i wchłanianiem pokarmu. Skutkiem tego mogą być: zespół złego wchłaniania, biegunki, niedobory witamin i mikroskładników. Aby zapobiec powikłaniom po usunięciu dwunastnicy, ważne jest przestrzeganie kilku zaleceń, do których zaliczamy:
stosowanie lekkostrawnej diety;
częste spożywanie mniejszych posiłków;
suplementacja: enzymów trawiennych, witamin i minerałów;
regularna kontrola w poradni gastroenterologicznej lub chirurgicznej.
Mimo swojej istotnej funkcji człowiek może bez dwunastnicy przeżyć. Dzięki stosowaniu się do wymienionych zaleceń możliwe jest prowadzenie względnie normalnego trybu życia.
