Cukrzyca typu 1 – co to za choroba?
Wydawać by się mogło, że to, na jaki typ cukrzycy pacjent choruje, nie ma dla niego większego znaczenia. Nic bardziej mylnego. Zupełnie różne przyczyny tych chorób sprawiają, że na wystąpienie cukrzycy typu 2 mamy bardzo duży wpływ poprzez utrzymywanie prawidłowej masy ciała czy zdrowej diety.
Natomiast cukrzyca typu 1 rozwija się w wyniku procesów autoimmunologicznych i jest to choroba kojarzona głównie z osobami młodymi i dziećmi. Występuje w niej niedobór insuliny. Jest to hormon odpowiadający za transport cukru (glukozy) z krwi do komórek ciała, co umożliwia jego wykorzystanie do wytwarzania energii. Za produkcję insuliny odpowiedzialne są komórki trzustki Gdy insuliny zaczyna brakować, poziom glukozy we krwi wzrasta. Podwyższone stężenie glukozy może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych i wystąpienia groźnych dla zdrowia i życia powikłań – szczególnie jeśli taki stan pozostaje nieleczony.
Przeczytaj również:
Ozempic – skutki uboczne, co uszkadza
Przyczyny zachorowania na cukrzycę typu 1
W cukrzycy typu 2 główną przyczynę stanowi tzw. insulinooporność, czyli stan, w którym insulina nie jest w stanie działać prawidłowo. Dzieje się tak najczęściej z powodu nadwagi lub otyłości. Cukrzyca typu 2 znacznie rzadziej dotyka osoby szczupłe, odżywiające się zdrowo, a do jej wystąpienia zwykle nie predysponują czynniki genetyczne.
Zupełnie inaczej to wygląda w cukrzycy typu 1. Ten typ cukrzycy w większości przypadków należy do tzw. chorób autoimmunologicznych, czyli takich, w których dochodzi do niszczenia zdrowych komórek przez układ odpornościowy człowieka. W przypadku cukrzycy typu 1 u pewnych predysponowanych osób w wyniku nieznanych jeszcze mechanizmów powstają przeciwciała atakujące komórki beta w trzustce, które produkują insulinę. W ten sposób komórki są niszczone, a hormonu zaczyna brakować. Podejrzewa się, że wpływ na rozwój tej choroby mogą mieć infekcje wirusowe i genetyczne, jednak wciąż prowadzi się liczne badania na ten temat.
Objawy cukrzycy typu 1
Cukrzyca typu 1 – w przeciwieństwie do cukrzycy typu 2 – zwykle rozwija się dość szybko. Zazwyczaj trwa to około kilka tygodni. U chorego można zaobserwować:
wzmożone pragnienie (zdarza się, że chory wypija nawet kilkanaście litrów płynów w ciągu dnia),
obfite i częste oddawanie moczu,
osłabienie,
odwodnienie,
zaburzenia widzenia
senność.
U chorego następuje też utrata masy ciała. Mogą się także pojawić nawracające infekcje – szczególnie zapalenie pęcherza lub ropne zmiany na skórze. Czasami jednak cukrzyca może się ujawnić w gwałtowny i niebezpieczny sposób w postaci rozwoju kwasicy ketonowej lub śpiączki cukrzycowej. Objawiają się wymienionymi wcześniej symptomami, ale o zdecydowanie większym nasileniu. Dodatkowo chory może się skarżyć na: silne bóle brzucha, wymioty lub nudności.
Bardzo charakterystycznym elementem dla kwasicy ketonowej jest występowanie zapachu acetonu z ust (inaczej mówiąc: zmywacza do paznokci). Dzieje się tak, ponieważ w wyniku niedoboru insuliny organizm zamiast niedostępnej glukozy musi wykorzystywać inne źródła energii, a to z kolei prowadzi do uwalniania tzw. ciał ketonowych (m.in. acetonu).
Przeczytaj również:
CagriSema – wskazania. Jak działa, kiedy będzie w Polsce? Cena
Jak zdiagnozować cukrzycę typu 1?
Postawienie diagnozy cukrzycy typu 1 polega przede wszystkim na stwierdzeniu, że mamy do czynienia z cukrzycą. Gdy chory nie ma objawów, lekarz może rozpoznać cukrzycę poprzez dwukrotny pomiar poziomu glukozy po pobraniu krwi z żyły na czczo (w różne dni). Jeśli kontrola stężenia glukozy da wynik niejednoznaczny, konieczne będzie wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT), który rozwieje wątpliwości. Pomocniczo wykonuje się też badanie poziomu hemoglobiny glikowanej (w skrócie HbA1c).
Jeśli występują objawy, wystarczy pobrać krew niezależnie od posiłku i stwierdzić podwyższony poziom glukozy powyżej 200 mg/dl. Te badania potwierdzają, że w ogóle mamy do czynienia z cukrzycą. Aby dodatkowo dowiedzieć się, czy mamy do czynienia z typem 1, należy stwierdzić we krwi obecność charakterystycznych dla cukrzycy przeciwciał tzw. przeciwciał przeciwwyspowych (nazwa pochodzi od wysp trzustki). Należą do nich przeciwciała: anty-GAD 65, IA2 oraz ZnT8. Należy wspomnieć, że cukrzyca może przebiegać zupełnie bezobjawowo, dlatego ważne jest, aby regularnie odwiedzać lekarza i przynajmniej raz w roku wykonać podstawowe badania krwi – w tym poziom glukozy – aby wykryć ją na wczesnym etapie.
Przeczytaj również:
Zepbound – nowy lek na odchudzanie. Jak działa? Ile kosztuje? Czy jest skuteczny?
Cukrzyca typu 1 u dzieci
Cukrzyca typu 1 najczęściej ujawnia się w wieku dziecięcym. Niestety pierwsza diagnoza często stawiana jest dopiero gdy dziecko znajdzie się w stanie zagrożenia życia i trafi do szpitala w kwasicy ketonowej. Z tego powodu trzeba zwracać szczególną uwagę na niepokojące objawy pojawiające się na początku choroby.
Każdy spadek masy ciała u dziecka powinien zaniepokoić rodzica i zostać sprawdzony przez specjalistę. Również znacznie zwiększona ilość snu, zmniejszona energia do zabawy i częste zakażenia narządów moczowo-płciowych powinny skłonić opiekunów do wizyty u lekarza.
Cukrzyca dziecięca musi być od samego początku leczona insuliną (cukrzyca insulinozależna). Można ją stosować w postaci regularnych wstrzyknięć podskórnych penem insulinowym (specjalną „strzykawką”), u dzieci jednak lepsze i dużo bardziej popularne jest stosowanie pomp insulinowych. Pompy insulinowe są stale zamocowane na pasku i noszone cały czas przez chorego. Pozwalają one na ciągłe utrzymywanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi.
Prawidłowa kontrola cukrzycy typu 1 u dzieci jest ważna nie tylko ze względu na bezpośrednie zagrożenie życia spowodowane znacznym niedoborem insuliny, ale również z powodu zapobiegania późnym powikłaniom.
Cukrzyca dziecięca niestety ma przebieg wieloletni i może powodować powikłania w postaci zmian w naczyniach krwionośnych, szczególnie, gdy jest źle kontrolowana. W kolejnych latach trwania cukrzycy mogą one objawić się na przykład zawałem serca, udarem mózgu, zmianami niedokrwiennymi w kończynach dolnych czy upośledzeniem widzenia (uszkodzeniem siatkówki oka – retinopatią cukrzycową).
Cukrzyca typu 1 a ciąża
Cukrzyca typu pierwszego występuje u ludzi młodych, dlatego nierzadko zdarza się, że kobiety dotknięte tą chorobą planują ciążę. Zajście w ciążę i urodzenie zdrowego dziecka jest w tym wypadku możliwe, jednak jest to ciąża podwyższonego ryzyka. Kobieta chorująca na typ 1 cukrzycy musi przed planowanym zajściem w ciążę oraz w trakcie ciąży dobrze pilnować poziomu glukozy we krwi, aby zmniejszyć ryzyko powikłań. Cukrzyca w ciąży jest trudniejsza do kontroli, ponieważ łożysko produkuje wiele hormonów o działaniu przeciwnym do działania insuliny.
Przeczytaj również:
Retatrutyd – rewolucja w odchudzaniu?
Leczenie cukrzycy typu 1
Mimo znacznego rozwoju, który uczyniła medycyna w ciągu ostatnich lat, cukrzyca typu 1 wciąż pozostaje nieuleczalna. Podejmowane są próby stworzenia specjalnych leków działających przyczynowo na tę chorobę, jednak niestety bezskutecznie. Dlatego najważniejszym elementem leczenia choroby jest unikanie jej krótko- i długoterminowych powikłań poprzez dobrą kontrolę poziomu glukozy we krwi. Aby tego dokonać, niezbędne jest regularne podawanie insuliny, zwykle do końca życia. Można stosować wstrzyknięcia insuliny za pomocą zastrzyków podskórnych lub za pomocą pompy insulinowej, która automatycznie dozuje lek.
Wyróżniamy insuliny krótko-, średnio- i długodziałające (tzw. insuliny bazowe). Insuliny bazowe stosuje się, aby zapewnić stały poziom glukozy w dłuższym okresie, natomiast insuliny krótko działające wstrzykiwane są przed posiłkami, aby zapobiec jego gwałtownym wahaniom.
Insulina podawana jest w dawkach ustalanych przez lekarza indywidualnie, a po odpowiednim przeszkoleniu to pacjent jest odpowiedzialny za jej podawanie w zależności od poziomu glukozy zmierzonego za pomocą glukometru lub pompy. Dawki różnią się w zależności od: nasilenia cukrzycy, wieku, poziomu aktywności fizycznej, diety chorego oraz innych chorób współistniejących. Poza podawaniem insuliny konieczne jest przestrzeganie zdrowej diety, potocznie określanej jako dieta cukrzycowa. Polega ona na ograniczeniu spożycia cukrów prostych i nasyconych kwasów tłuszczowych oraz zwiększeniu ilości: węglowodanów złożonych, produktów pełnoziarnistych, błonnika, a także dbaniu o odpowiednią ilości warzyw i owoców.
Aby chory oszacował, ile insuliny należy przyjąć, musi obliczyć, ile węglowodanów zawiera dany posiłek. Pomaga w tym stosowanie pojęcia tzw. wymienników węglowodanowych. Jeden wymiennik węglowodanowy (WW) to 10 g węglowodanów przyswajalnych. Dla uproszczenia można przyjąć, że na jeden wymiennik węglowodanowy powinno się podać 1 jednostkę insuliny, ale zależy to od indywidualnej wrażliwości. Istnieją specjalne aplikacje i tabele, które ułatwiają chorym tę czynność. Żeby odpowiednio kontrolować chorobę i nie dopuścić do wystąpienia powikłań, pacjent musi opanować tę umiejętność do perfekcji, aby po jakimś czasie móc swobodnie funkcjonować.
Ważnym aspektem jest też uprawianie sportu, ponieważ wpływa on na poziom glukozy. Ogólnie rzecz biorąc, u osób chorych na cukrzycę typu 1 aktywność fizyczna jest zalecana, ponieważ pomaga utrzymać prawidłową masę ciała i lepiej kontrolować chorobę. Jednak, aby robić to w bezpieczny sposób, chory musi wcześniej zmniejszyć dawkę podawanej insuliny lub zjeść więcej węglowodanów, aby zapobiec zbyt niskiemu poziomowi glukozy – zwanemu fachowo hipoglikemią.
Może ona doprowadzić do: osłabienia, zawrotów głowy, utraty przytomności, upadku, a nawet śmierci. Z tego powodu zalecane jest, aby osoba chora na cukrzycę zawsze miała przy sobie łatwo przyswajalne węglowodany, np. w postaci: soku owocowego, kostek cukru czy słodyczy. W razie wystąpienia objawów hipoglikemii będzie mogła takie produkty jak najszybciej spożyć. W hipoglikemii pomóc może także zastrzyk z glukagonem. Jest to lek działający w sposób odwrotny do insuliny – zwiększa poziom glukozy we krwi. Wszystkie wymienione aspekty sprawiają, że leczenie cukrzycy jest bardzo trudne i wymaga ścisłej współpracy pacjenta z lekarzem, edukacji i motywacji chorego. Bez tego kontrola choroby będzie niemożliwa.
Przeczytaj również:
Test z glukagonem
Cukrzyca typu 1 – rokowania
Cukrzyca, jak wcześniej wspomniano, jest chorobą nieuleczalną, która będzie towarzyszyć choremu do końca życia. Jednak dzięki odpowiedniej edukacji na temat choroby, zmianie stylu życia, regularnemu mierzeniu glikemii i prawidłowemu dawkowaniu insuliny możliwe jest prowadzenie normalnego trybu życia, a nawet wyczynowe uprawianie sportu. Dzięki rozwojowi metod samokontroli i leczenia chorzy na cukrzycę osiągają podobną lub nieznacznie krótszą długość życia w porównaniu do osób zdrowych.
W przypadku nieprawidłowego leczenia i utrzymywania się zbyt wysokich poziomów glukozy mogą jednak rozwinąć się powikłania, do których zaliczamy:
uszkodzenie siatkówki oka (retinopatia) – mogące prowadzić do utraty wzroku,
uszkodzenie nerek (nefropatia),
uszkodzenie nerwów (neuropatia),
zespół stopy cukrzycowej,
choroby sercowo-naczyniowe, np.: zawał serca, miażdżyca, udar mózgu.
Należy mieć świadomość, że leczenie cukrzycy to proces, w którym nie można pominąć sfery psychicznej pacjenta. Zaakceptowanie choroby, oswojenie się z samodzielnymi pomiarami glukozy, dawkowaniem insuliny, ewentualna pomoc psychologiczna oraz wsparcie rodziny i środowiska są niezbędne do efektywnego leczenia.
współpraca: Andrzej Mystowski
