Hipoglikemia – co to jest?
Stan niskiego poziomu cukru we krwi, fachowo określany mianem hipoglikemii jest definiowany jako stężenie glukozy w osoczu, które jest bezkomórkową frakcją krwi (poniżej 70 mg/dl). Pomimo spadku poziomu cukru poniżej tej granicy objawy niskiej glikemii mogą być utajone aż do jej obniżenia poniżej 55 mg/dl, czyli gdy wystąpi klinicznie istotna hipoglikemia z objawami zagrażającymi zdrowiu i życiu.
Hipoglikemię dzieli się na 2 rodzaje:
Łagodną, kiedy chory może jej samodzielnie przeciwdziałać, przyjmując pokarm lub płyn z łatwo przyswajalnymi węglowodanami, np. w postaci batona lub słodzonej herbaty czy soku owocowego.
Ciężką, gdy chory jest nieprzytomny lub przytomny, ale ma zaburzenia poznawcze – zachowuje się inaczej niż zwykle, dziwnie mówi, może nie być zorientowany co do miejsca i czasu, w którym się znajduje. Taki człowiek będzie wymagać pomocy drugiej osoby do wyjścia ze stanu hipoglikemii poprzez podanie pokarmu lub płynu albo farmaceutyków.
Przeczytaj również:
Cukrzyca typu 2 – przyczyny, objawy, badania i leczenie
Hipoglikemia u dzieci
Objawy hipoglikemii u dzieci są takie same jak u osób dorosłych. Rodziców powinny zaniepokoić: nadmierna senność dziecka, pocenie, niestandardowe zachowanie oraz wszystkie wymienione wyżej objawy.
Opiekunowie (w tym: przedszkolanki, nauczyciele zajmujący się dzieckiem) muszą być wyczuleni na objawy hipoglikemii u dzieci, ponieważ należy wtedy zmierzyć poziom glukozy we krwi i gdy jest on niski, natychmiast interweniować, aby nie doprowadzić do zagrożenia życia dziecka.
Hipoglikemia a hipoglikemia reaktywna
Hipoglikemia reaktywna to jeden z rodzajów hipoglikemii u osób niechorujących na cukrzycę. Jest to schorzenie, które objawia się spadkiem poziomu cukru we krwi po spożyciu posiłku, do którego dochodzi najczęściej między 2. a 4. godziną od zakończenia jedzenia. Wówczas pacjenci mogą odczuwać pełne spektrum objawów hipoglikemii, pomimo zjedzonego wcześniej pokarmu. Epizody takiego niedocukrzenia nie pojawiają się na czczo i podczas aktywności fizycznej. Czyli inaczej niż u chorych na cukrzycę. Dotychczas nie poznano dokładnie etiologii tego zaburzenia. W
Wiadomo jedynie tylko to, że taka reakcja organizmu spowodowana jest nadprodukcją hormonu insuliny (który obniża poziom glukozy we krwi) przez trzustkę po posiłku bogatym w węglowodany.
Aby rozpoznać hipogkliemię reaktywną, u chorego muszą wystąpić 3 charakterystyczne objawy tzw. triady Whipple'a.
Obniżenie stężenia glukozy w surowicy krwi < 55 mg/dl.
Pojawienie się objawów hipoglikemii.
Złagodzenie objawów niskiej glikemii po spożyciu węglowodanów (wzrost stężenia glukozy).
Przeczytaj również:
Jak obniżyć cukier? Co jeść, a czego unikać, kiedy poziom cukru we krwi jest wysoki?
Jakie są przyczyny hipoglikemii?
Większość przypadków hipoglikemii odnotowywanych jest u pacjentów z cukrzycą, którzy są w trakcie farmakoterapii z zastosowaniem: meglitynidów, sulfonylomocznika lub insuliny. Leki to najczęstsza przyczyna hipoglikemii.
Pacjenci zdrowi – bez cukrzycy i z nienaruszoną funkcją wątroby – rzadko doświadczają hipoglikemii na czczo ze względu na prawidłowo działające zapobiegawcze środki kontrregulacyjne w postaci glukoneogenezy i glikogenolizy.
Glukoneogeneza to wytwarzanie glukozy z innych makroelementów, takich jak białka i tłuszcze. Glikogenoliza to proces, w którym nasze ciało rozkłada zmagazynowany cukier w postaci zapasowej zwanej glikogenem i przekształca go w użyteczną dla komórek glukozę.
Epizod prawdziwej hipoglikemii u osoby bez cukrzycy może być spowodowany przyczyną jatrogenną, taką jak np. potajemne stosowanie insuliny. Inne potencjalne przyczyny hipoglikemii: to ciężka choroba, przewlekłe picie alkoholu, niedobór hormonów nadnerczy lub niedożywienie. Spożyty alkohol hamuje glukoneogenezę w organizmie, ale nie wpływa na glikogenolizę. Tak więc hipoglikemii doświadczą osoby spożywające alkohol przez kilka dni po tym, jak wyczerpaniu ulegną u nich zapasy glikogenu.
W przebiegu ciężkich chorób, np. w: schyłkowej niewydolności wątroby, sepsie, głodowaniu lub niewydolności nerek wykorzystanie glukozy przekracza jej spożycie. Niewydolne wówczas stają się także procesy glikogenolizy i glukoneogenezy.
Niedobory hormonów takich jak: kortyzol, adrenalina lub noradrenalina zwiększających poziom glukozy we krwi mogą wystąpić w przebiegu niewydolności lub braku nadnerczy. W diagnostyce etiologii hipoglikemii należy mieć również na uwadze choroby nowotworowe. Guzy mogą również powodować hipoglikemię poprzez zwiększone wydzielanie insulinopodobnego czynnika wzrostu 2 (IGF-2), który tak jak insulina zwiększa wykorzystanie glukozy przez tkanki. Ponadto istnieją takie nowotwory jak insulinoma. Są to nadczynne guzy komórek trzustki nadmiernie wydzielające insulinę. Objawiają się one przede wszystkim poranną hipoglikemią na czczo.
Przeczytaj również:
Stan przedcukrzycowy – dieta – jakie są zasady diety w stanie przedcukrzycowym?
Jakie są objawy hipoglikemii?
Objawy hipoglikemii można sklasyfikować jako wynikające z aktywacji układu autonomicznego (szczególnie adrenergicznego) oraz te wynikające z niedoboru glukozy w mózgu, czyli neuroglikopeniczne.
Symptomy wynikające z pobudzenia układu adrenergicznego pojawiają się we wczesnych stadiach obniżonego poziomu cukru we krwi i obejmują, m.in.: uczucie lęku, drżenie kończyn, nadmierne pocenie się, przyspieszone bicie serca, bladość skóry, nerwowość oraz podwyższenie ciśnienia tętniczego.
Ich wystąpienie związane jest z nasilonym uwalnianiem katecholamin, które jest reakcją organizmu na spadek glukozy w surowicy krwi poniżej poziomu 70 mg/dl. Z kolei objawy neuroglikopeniczne mają związek z niedostatecznym zaopatrzeniem mózgu w glukozę i ujawniają się, gdy spadek stężenia glukozy wynosi 50 mg/dl. Wśród nich wyróżnia się m.in.: zaburzenia koncentracji, zaburzenia mowy, pogorszenie widzenia, dezorientację, trudności z koncentracją i pamięcią, a w skrajnych przypadkach – utratę przytomności.
Osoby z hipoglikemią reaktywną często skarżą się także na objawy niespecyficzne, które nie zawsze muszą być bezpośrednio powiązane z niskim poziomem glukozy, takie jak: ciągłe zmęczenie, kłopoty z koncentracją, nadmierne pocenie się, uczucie osłabienia, zaburzenia widzenia, bóle głowy, drażliwość, stany lękowe czy objawy depresyjne.
Czy hipoglikemia jest niebezpieczna?
W przypadku ciężkiej hipoglikemii przebiegającej z utratą przytomności bez wątpienia należy stwierdzić, że jest ona bardzo niebezpieczna. Jeżeli osobie nieprzytomnej nie zostanie udzielona natychmiastowa pomoc, a stan niewystarczającego zaopatrzenia mózg w glukozę będzie się przedłużał, to u osoby chorej pojawić się mogą drgawki, osoba może zapaść w długotrwałą śpiączkę, ale może także dojść do uszkodzenia mózgowia skutkującego trwałymi deficytami neurologicznymi, a nawet zgonem.
Przeczytaj również:
Senność po jedzeniu (posiłku) – jakie mogą być przyczyny?
Czy hipoglikemię można wyleczyć? Jak zapobiegać hipoglikemii
Z hipoglikemii nie można się wyleczyć na stałe, ponieważ nie jest to choroba, ale wyleczyć można się z niektórych chorób, które powodują hipoglikemię.
Na przykład w niedoczynności kory nadnerczy należy suplementować glikokortykosteroidy, a w przypadku guza wydzielającego IGF-2 lub insulinę kluczem do wyzdrowienia będzie pozbycie się nowotworu z organizmu. W walce z napadami hipoglikemii – także tymi reaktywnymi – jeśli ich przyczyną nie jest potencjalnie wyleczalna choroba, najważniejsza jest profilaktyka polegająca na zmianie stylu życia obejmującą sposób odżywiania się oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Zmieniając swoje nawyki żywieniowe, należy pamiętać, aby:
Jeść warzywa i owoce oraz zdrowe tłuszcze, takie jak oliwa z oliwek, orzechy, nasiona, awokado czy tłuste ryby. Błonnik i wielonienasycone kwasy tłuszczowe spowalniają wchłanianie węglowodanów, zmniejszając ryzyko hipoglikemii reaktywnej.
Jeść regularnie – najlepiej 5–6 niewielkich posiłków dziennie. To pomaga utrzymać stabilny poziom cukru, zwłaszcza gdy jest się aktywnym fizycznie.
Unikać dużych porcji produktów skrobiowych, takich jak: ziemniaki, ryż, makaron czy pieczywo. Powinno się ich spożycie rozłożyć równomiernie w ciągu dnia.
Wybierać produkty o niskim indeksie glikemicznym – wolniej się trawią, co pomaga kontrolować poziom glukozy. Dobrym wyborem są: większość owoców, owsianka, mleko i jogurty, a także rośliny strączkowe, jak soczewica czy fasola.
W celu uniknięcia stanów hipoglikemii zwrócić uwagę należy także na zastosowane leczenie farmakologiczne. Konieczna może być zmiana źle tolerowanych leków bądź zmniejszenie ich dawek.
W zwalczaniu doraźnym niedocukrzenia w ciężkiej hipoglikemii osobie nieprzytomnej można podać dożylnie glukozę w dawce 0,2–0,5 g glukozy/kg m.c. lub domięśniowy zastrzyk z glukagonu, który jest hormonem działającym przeciwstawnie do insuliny.
U pacjentów przytomnych, którzy odczuwają objawy niedocukrzenia, oraz tych, którym powróciła przytomność, należy podać łatwo przyswajalne źródła węglowodanów do jedzenia lub wypicia w ilości co najmniej 15 g. Po takim epizodzie hipoglikemii powinno się często monitorować stężenie glukozy we krwi, aby wykluczyć dalsze spadki poziomu cukru w najbliższym czasie.
