Przedawkowanie insuliny – objawy, skutki, co robić?

Rodzaje insulin

Podstawową rzeczą, jaką należy wiedzieć o insulinach obecnych aktualnie na rynku jest to, że dostępnych jest wiele ich rodzajów. Preparaty różnią się pod względem pochodzenia oraz sposobu działania – co ma znaczenie przy rozpatrywaniu ich potencjalnych efektów ubocznych.

Aktualnie bardzo rzadko spotyka się insuliny odzwierzęce starszej generacji – uzyskiwane z trzustek wołowych lub wieprzowych – choć nadal niektóre firmy posiadają je w swojej ofercie. Zdecydowana większość obecnie spotykanych preparatów to efekt inżynierii genetycznej – czyli „ludzkie“ cząsteczki insuliny, uzyskane poprzez wszczepienie genów kodujących hormon do genomu drożdży lub bakterii. Tak „przeniesione“ geny mogą ulegać także pewnym celowym modyfikacjom, co nieco zmienia ich działanie, dostosowując lek do potrzeb chorych w konkretnych sytuacjach (insuliny rekombinowane).

Przeczytaj: Strzelające stawy – czy wymagają leczenia?

Poza kryterium pochodzenia („ludzkie“ lub „odzwierzęce“), insuliny dzieli się ze względu na kinetykę działania:

• analogi szybko działające,
• insuliny krótko działające,
• insuliny o pośrednim czasie działania,
• analogi długo działające.

Wszystkie powyższe kryteria podziału są ważne, gdyż różne rodzaje insulin mogą dawać różne działania niepożądane z różną częstością.

To też może Cię zainteresować: Drżenie ciała – jakie mogą być przyczyny drżenia mięśni ciała?

Insulina – działania niepożądane

Pierwsza rzecz, jaką należy powiedzieć o insulinie, to: jest to lek wyjątkowo dobrze znoszony przez pacjentów. W przeciwieństwie do większości środków farmakologicznych, insulina nie jest dla naszego organizmu cząsteczką „obcą“, a naturalnie występującym hormonem – co przekłada się na bardzo wysoką tolerancję wśród chorych.

Ogólnie efekty uboczne insuliny można podzielić na:

• reakcje miejscowe związane z zastrzykami,
• reakcje alergiczne,
• wzrost masy ciała,
• insulinooporność.

Reakcje miejscowe

Insulina jest aktualnie podawana w formie zastrzyków podskórnych – mimo intensywnych badań nad znalezieniem alternatywnych metod aplikacji. Ponadto, liczba miejsc, w które można skutecznie (i wygodnie) podawać iniekcje, jest ograniczona – zazwyczaj „kłuje się“ skórę brzucha w okolicach pępka, przednią powierzchnię ud, zewnętrzną powierzchnię ramienia, skórę pod łopatką oraz pośladki. Oczywiście, jak widać – nie każda z tych lokalizacji jest dostępna, jeżeli podaje się zastrzyk samodzielnie.

Niestety, powtarzane iniekcje w tych samych lub bardzo zbliżonych lokalizacjach prowadzą do uszkodzenia tkanki podskórnej – stan ten określa się jako lipodystrofię. Zmiany mogą mieć charakter zgrubień i zniekształceń, a w poważniejszych postaciach – zaników tkanek.

Wystąpienie lipodystrofii zależy w pewnym stopniu od fizjologii konkretnego pacjenta – u jednych pojawi się ona łatwiej, u innych trudniej. Jednak podstawową metodą profilaktyki, zalecaną rutynowo przy każdym wdrożeniu terapii insuliną, jest regularne zmienianie miejsc wkłucia tak, aby dać tkance podskórnej czas na regenerację, zanim ulegnie ona ponownemu urazowi. W większości przypadków, ta metoda jest wystarczająca, aby uniknąć uszkodzeń.

Reakcje alergiczne

Nadwrażliwość na insulinę jest w obecnych czasach rzadkością – było to częste powikłanie insulin zwierzęcych, które (w oczywisty sposób) były dla ludzkiego organizmu bardziej „obce“ niż białka produkowane metodami inżynierii genetycznej. Tego rodzaju efekty uboczne mogą mieć najczęściej charakter wysypki – cięższe reakcje alergiczne są w tym wypadku w zasadzie niespotykane.

W przypadku wystąpienia objawów nadwrażliwości na insulinę, z reguły pomaga zmiana preparatu na inny – biorąc pod uwagę mnogość dostępnych produktów, takie zmiany mogą być robione wielokrotnie, do ustąpienia wszelkich niedogodności.

Wzrost masy ciała

Wzrost wagi po rozpoczęciu terapii insuliną jest efektem, który wynika bezpośrednio z fizjologicznego działania hormonu, które polega na przekształcaniu glukozy w glikogen oraz tkankę tłuszczową.

W wielu przypadkach pewien wzrost masy ciała po rozpoczęciu terapii jest objawem pozytywnym, gdyż oznacza, że organizm powraca do równowagi metabolicznej, która była zaburzona w obliczu niedoboru insuliny w organizmie. Patologiczny, znaczny przybór dodatkowych kilogramów jest rzadko spotykany przy stosowaniu nowoczesnych preparatów analogowych – i jest możliwy do opanowania poprzez zastosowanie odpowiedniej diety oraz dopasowanie dawkowania leku.

Insulinooporność

Insulinooporność jest to stan, w którym organizm „przyzwyczaja się“ do insuliny i przestaje na nią reagować – co zmusza pacjenta do przyjmowania coraz większych dawek dla utrzymania tego samego poziomu cukru we krwi. To zaburzenie może wynikać zarówno z nieprawidłowo prowadzonej terapii, jak i z powstawania przeciwciał przeciwko insulinie.

Nieprawidłowa terapia polega zazwyczaj na braku zmiany trybu życia – głównie chodzi o ilość przyjmowanych kalorii. Zawsze należy pamiętać, że leczenie cukrzycy zaczyna się od wdrożenia tzw. zdrowego trybu życia, a samo przyjmowanie leków nie wystarczy. Jeżeli ilość i/lub obfitość spożywanych posiłków jest zbyt wysoka – dla opanowania poziomu cukru konieczne jest przyjmowanie dużych dawek insuliny, co prowadzi do rozwoju insulinooporności.

Czasami jednak oporność na insulinę nie wynika z błędów terapeutycznych – zdarza się, że organizm zaczyna traktować lek jako „coś obcego“ i wytwarza niszczące go przeciwciała. Taki efekt jest trudny do przewidzenia, jednak – szczęśliwie – zazwyczaj problem rozwiązuje w tej sytuacji zmiana preparatu na inny.

Na czym polega przedawkowanie insuliny?

Jak większość leków, insulinę można przedawkować – co może prowadzić do poważnego zagrożenia dla chorego, ale w większości przypadków daje się opanować bez większych problemów.

Przedawkowanie insuliny nasila jej spodziewane działanie, polegające na obniżeniu poziomu cukru – co prowadzi do spadku glikemii poniżej minimalnego akceptowanego poziomu. Stan ten nazywa się hipoglikemią i wymaga pilnej interwencji.

Na szczęście większość cukrzyków doskonale zna objawy hipoglikemii i potrafi szybko wyczuć, że dzieje się coś nieprawidłowego. Większy problem pojawia się z reguły, jeśli chory ma zaburzoną świadomość (np. w stanie upojenia alkoholowego), doznaje hipoglikemii podczas snu lub ma zaburzone odczuwanie objawów niskiej glikemii.

U większości pacjentów, hipoglikemia objawia się w postaci:

• niepokoju, poddenerwowania – do agresji włącznie,
• drżenia rąk,
• trudności w koncentracji,
• głodu (czasami bardzo nasilonego – tzw. „wilczy głód“),
• zaburzeń widzenia,
• przyspieszonego bicia serca,
• uczucia osłabienia,
• zaburzeń świadomości – ostatecznie śpiączki.

Przedawkowanie insuliny – postępowanie

Jeżeli chory jest w stanie przyjmować pokarmy, stosuje się zazwyczaj zasadę „15+15“ – czyli przyjmuje on 15 g węglowodanów prostych (np. 2-3 kostki cukru, kilka twardych cukierków, szklanka soku lub słodzonego cukrem napoju, itp.) i mierzy swój poziom cukru we krwi za 15 minut. Jeżeli zmierzony cukier jest niższy niż wcześniejszy pomiar – ponownie przyjmuje się węglowodany. Te działania powtarza się do stabilizacji lub wzrostu poziomu cukru. W tym momencie powinno się przyjąć lekki posiłek, zawierający węglowodany złożone (np. kanapka, batonik).

Jeśli przez kilka pomiarów nie udaje się zahamować spadku poziomu cukru, powinno się rozważyć wezwanie pogotowia ratunkowego lub skorzystanie z pilnej pomocy lekarskiej.

Jeśli osoba w stanie hipoglikemii ma zaburzoną świadomość lub nie jest w stanie przyjmować pokarmów – należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe, gdyż najprawdopodobniej konieczne będzie podanie glukozy dożylnie.

Wielu cukrzyków posiada także przy sobie jednorazowe strzykawki z glukagonem, który w takiej sytuacji można podać domięśniowo (w udo), aby zabezpieczyć chorego do czasu przyjazdu pomocy – strzykawka jest zazwyczaj umieszczona w jaskrawopomarańczowym plastikowym pudełku, a w środku znajduje się ilustrowana instrukcja, jak zastosować lek.