Tarczyca – budowa
Tarczyca to gruczoł dokrewny, czyli taki, który ma funkcję wydzielania hormonów do krwi. Organ ten znajduje się w przedniej części szyi, zaraz pod jabłkiem Adama (częścią krtani). Waży zaledwie od 20 do 60 g.
Zbudowana jest z dwóch płatów – prawego i lewego – które leżą po dwóch stronach tchawicy, a z przodu są one połączone wąskim pasmem tkanki zwanym: cieśnią tarczycy. Jeżeli przyjrzymy się tarczycy, może ona kształtem przypominać motyla.
Tarczyca otoczona jest torebką, wewnątrz której znajduje się faktyczny „miąższ” gruczołu zbudowany z wielu pojedynczych płatków. Płatki te są wypełnione ogromem woreczków, które są magazynem hormonów tarczycowych.
Przeczytaj również:
Niedoczynność tarczycy – przyczyny, objawy, rodzaje, leczenie
Jakie funkcje pełni tarczyca?
Tarczyca – mimo że jest tak małym organem – pełni ogromnie ważną funkcję w organizmie, a dokładniej produkowane przez nią hormony. Działają one na pracę praktycznie wszystkich naszych narządów, m.in.: serca, mózgu, wątroby, nerek i skóry. Wytwarza ona dwa hormony – trójjodotyroninę (w skrócie T3) oraz tyroksynę (T4), które bezpośrednio wpływają na metabolizm ciała. Innymi słowy, regulują one szybkość, z którą pracują komórki. Ich działanie ma na przykład poniższe skutki:
wzrost temperatury ciała;
przyspieszenie pracy serca;
przyspieszenie trawienia i zużywania energii dostarczonej z pokarmów – wzrost metabolizmu;
promowanie wzrostu ciała i rozwoju mózgu u dzieci;
aktywacja układu nerwowego, co zwiększa poziom uwagi i zapewnia szybsze reakcje.
Przeczytaj również:
Nadczynność tarczycy – przyczyny, objawy, leczenie
Chora tarczyca – objawy
Choroba tarczycy może się objawiać bardzo wieloma różnymi symptomami, a dodatkowo mogą one przypominać objawy innych schorzeń. Te dwa fakty powodują, że czasami zdiagnozowanie dysfunkcji tarczycy może być procesem długotrwałym i problematycznym.
Najczęściej objawy chorób tarczycy można podzielić na dwie główne grupy – objawy związane z nadczynnością tarczycy, czyli z nadmiarem hormonów oraz te związane z niedoczynnością tarczycy, czyli z niedoborem hormonów.
W obu powyższych stanach objawy te są zwykle przeciwstawne do siebie, ponieważ nadmiar hormonów tarczycy przyspiesza metabolizm, a ich niedobór – spowalnia go.
Objawy niedoczynności tarczycy to, m.in.:
zwolnienie szybkości pracy serca, czyli spadek tętna;
zmęczenie, senność;
niewyjaśniony przyrost masy ciała;
zwiększona wrażliwość na zimno;
zaparcia;
sucha skóra;
suche, łamliwe włosy;
wypadanie włosów;
obniżony nastrój, apatia, depresja;
obniżona zdolność koncentracji, przyswajania informacji i tzw. zapominanie się;
u kobiet może się pojawić się obfite krwawienie miesiączkowe lub inne zaburzenia miesiączkowania.
W przypadku nadczynności tarczycy, objawy to, m.in.:
wzrost szybkości pracy serca, czyli wzrost tętna i możliwe uczucie kołatania serca;
trudności z zasypianiem;
niewyjaśniony spadek masy ciała;
zwiększona wrażliwość na ciepło;
wilgotna i spocona skóra, nadpotliwość;
niepokój, drażliwość i nerwowość;
drżenia mięśniowe;
łatwe rozpraszania się;
nieregularne cykle menstruacyjne lub brak miesiączki u kobiet.
Dodatkowo oba te schorzenia mogą prowadzić do powiększenia się tkanki tarczycy, które znane jest jako wole tarczycowe. Może być bezpośrednio widoczne jako powiększenie obwodu szyi lub być dostępne do stwierdzenia tylko w badaniu ultrasonograficznym. Częściej dotyczy ono osób z nadczynnością tarczycy. Oczywiście leczenie niedoczynności tarczycy i leczenie nadczynności tarczycy przebiega zupełnie inaczej. W obu przypadkach może też dojść do osłabienia funkcji nerek.
Przeczytaj również:
Nadczynność tarczycy a serce
Od czego uszkadza się tarczyca?
Wśród czynników uszkadzających miąższ tarczycy – i tym samym zwiększających ryzyko wystąpienia chorób tego gruczołu – można wymienić wiele rzeczy. W literaturze naukowej i medycznej najczęściej pojawiają się:
przewlekłe życie w stresie;
palenie papierosów;
spożywanie alkoholu;
działanie szkodliwych substancji chemicznych (pestycydy, bisfenol);
nieprawidłowe nawyki żywieniowe – szczególnie dieta uboga w makro- i mikroelementy oraz witaminy, a także niedobory kaloryczne oraz białkowe;
niektóre leki;
radioterapia (promieniowanie jonizujące), leczenie jodem radioaktywnym;
zakażenia bakteryjne i wirusowe.
Jakie są najczęstsze choroby tarczycy?
Schorzenia tarczycy to jedne z najczęstszych chorób na świecie. Dane medyczne wskazują, że nawet 200 mln ludzi w skali światowej cierpi na jakąś chorobę tarczycy.
Mogą one wystąpić w każdym wieku oraz u każdej z płci, choć kobiety są kilkukrotnie bardziej narażone na zaburzenia funkcji tarczycy. Leczeniem chorób tarczycy zajmuje się lekarz endokrynolog.
Choroba Hashimoto – inaczej przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy lub limfocytarne zapalenie tarczycy – to najczęstsza z przyczyn niedoczynności tarczycy w krajach, gdzie nie występuje niedobór jodu. Na Hashimoto choruje się przez całe życie, jednak jej objawy można niwelować poprzez stosowanie odpowiednich leków. Kobiety 10-krotnie bardziej niż mężczyźni narażone są na wystąpienie tego typu zapalenia tarczycy, a ostateczna diagnoza najczęściej określana jest w przedziale 30.–50. roku życia.
Przyczyny schorzenia łączą się z zaburzeniami układu odpornościowego, który wytwarza przeciwciała atakujące zdrowe i prawidłowo działające komórki tarczycy. A to prowadzi do powstania stanu zapalnego gruczołu i z czasem ogranicza możliwości produkcji hormonów.
Ten ciąg przyczynowo-skutkowy prowadzi do wystąpienia niedoczynności tarczycy i charakterystycznych dla niej objawów. Choroby nie da się wyleczyć, jednak stosowanie syntetycznych hormonów tarczycy w postaci doustnych tabletek może pomóc w kontroli nieprzyjemnych symptomów.
Autoimmunologiczne choroby tarczycy to także choroba Gravesa-Basedowa, wiąże się ona z rozwinięciem nadczynności. Jest to najczęstsza przyczyna nadmiaru hormonów tarczycy w organizmie. Podobnie jak w chorobie Hashimoto bardziej dotyczy ona kobiet niż mężczyzn.
Przyczyną schorzenia jest nieprawidłowo działający układ odpornościowy, który wytwarza przeciwciała łączące się ze zdrowymi komórkami tarczycy i mobilizujące je do nadmiernej produkcji hormonów.
W wyniku tego dochodzi do rozwoju nadczynności tarczycy i charakterystycznych dla niej objawów. Leczenie polega na stosowaniu leków przeciwtarczycowych, które blokują produkcję hormonów przez tarczycę oraz na stosowaniu beta-blokera, który reguluje tętno i chroni układ sercowo-naczyniowy. Inne metody to terapia radiojodem lub operacja wycięcia tarczycy, które doprowadzą do zmniejszenia ilości wytwarzanych hormonów.
Guzki tarczycy to powszechnie występujący problem. Są to nieprawidłowo rozrośnięte komórki na gruczole, które czasami mogą być wybadane palpacyjnie, ale najczęściej są diagnozowane podczas badania ultrasonograficznego.
Zdecydowana większość (90% tych „narośli”) to zmiany niezłośliwe – inaczej mówiąc łagodne – i nie powinny nas znacząco martwić.
Jednak warto zachować ostrożność i w przypadku wykrycia guzków regularnie kontrolować swoją tarczycę podczas USG oraz wykonywać zalecono przez lekarza badania laboratoryjne, ponieważ w 4–6,5% zmian może to być rak tarczycy (może on dotknąć osób w każdym wieku). Guzki częściej występują u kobiet (ok. 4 razy częściej) – mogą wystąpić w każdym wieku.
Większość z nich nie daje żadnych objawów, jednak w rzadkich przypadkach może dojść do ich znacznego wzrostu, co może skutkować uciskiem na sąsiadujące struktury i powodować, np.: chrypkę, zaburzenia połykania i powstanie wola.
Jeżeli się okaże, że zmiana produkuje w nadmiernej ilości hormony tarczycy, to również mogą nas dotyczyć objawy nadczynności tarczycy. Zdecydowanie rzadziej guzki są przyczyną zbyt małej ilości hormonów. Podstawą rozpoznania guzków jest USG tarczycy i badania laboratoryjne krwi, jednak czasami – aby rozwiać wątpliwości, czym tak naprawdę jest zmiana – może być zlecona biopsja cienkoigłowa gruczołu. Najczęściej po zdiagnozowaniu zmian stosuje się cykliczną obserwację bez leczenia, czasami jednak konieczna może się okazać operacja lub terapia radiojodem.
Do rzadko występujących chorób tarczycy należy np. podostre zapalenie tarczycy.
Przeczytaj również:
Hormony a nadwaga i otyłość – które choroby są przyczyną otyłości hormonalnej?
Diagnostyka chorób tarczycy
Celem wykrycia zaburzeń działania tarczycy wykonuje się szereg badań laboratoryjnych (badania krwi) i obrazowych. Poniżej przedstawiono szczegółowe informacje na temat najważniejszych metod stosowanych w diagnostyce chorób tarczycy i w ocenie funkcji tarczycy.
badanie USG jest nieinwazyjną metodą obrazowania, która pozwala na ocenę struktury tarczycy;
obrazuje ono guzki tarczycy, ale także zmiany w kształcie i konsystencji tego narządu;
jest szczególnie przydatne w różnicowaniu guzków łagodnych od złośliwych.
TSH jest hormonem wydzielanym przez przysadkę mózgową, który reguluje aktywność tarczycy;
wysoki poziom TSH może wskazywać na niedoczynność tarczycy, natomiast niski – na jej nadczynność.
Badania FT3 i FT4:
poziomy tych hormonów umożliwiają dokładniejszą ocenę funkcjonowania tarczycy – szczególnie w sytuacjach, gdy wynik TSH jest niejednoznaczny.
Tarczyca – jak o nią dbać?
Jak w wielu innych schorzeniach, zdecydowanie łatwiej jest zapobiegać chorobom tarczycy, niż je leczyć. Należy pamiętać, że jednym z czynników ryzyka rozwoju zaburzeń funkcji tarczycy jest występowanie chorób tarczycy w rodzinie, a nasz wpływ na genetykę jest mocno ograniczony.
Filarem dbania o naszą tarczycę i prawidłowe funkcjonowanie tarczycy jest nasza dieta.
Zdrowa, zbilansowana dieta – bogata w warzywa i owoce, o odpowiedniej zawartości kalorii, białka, tłuszczów i węglowodanów oraz z odpowiednią ilością witamin i minerałów – może być kluczem do sukcesu.
Podstawowym elementem, który odpowiada za pracę tarczycy, jest jod, jednak w Polsce sól kuchenna, którą kupujemy w sklepach jest solą jodowaną, nie zaleca się więc dodatkowej suplementacji jodu. Zbyt duża ilość jodu w diecie również może zaburzyć funkcjonowanie tarczycy.
Dodatkowo niektóre publikacje naukowe wskazują, że suplementacja selenu oraz witaminy D3 pod kontrolą lekarza może mieć pozytywny wpływ na produkcję hormonów przez gruczoł.
W celu pełnego zadbania o naszą tarczycę zaleca się: rzucenie palenia, unikanie bycia biernym palaczem oraz ograniczenie spożywania alkoholu. Wszystkie te używki mogą powodować powstanie stanu zapalnego w naszym organizmie oraz w tarczycy.
Ostatecznie unikanie stresu, odpowiednia ilość snu i dbanie o nasz dobrostan psychiczny to również ważne elementy układanki zwanej zdrowiem.
Przeczytaj również:
Nadczynność tarczycy – dieta – co jeść, a czego unikać?
Ile się żyje bez tarczycy?
Pomimo że tarczyca jest tak ważna dla naszego organizmu, to po jej usunięciu można dalej prowadzić spokojne i długie życie. Nie stwierdzono w badaniach klinicznych skrócenia czasu życia u pacjentów po tyreoidektomii. Należy jednak pamiętać o codziennej suplementacji hormonów tarczycy, ponieważ to one są istotne w odpowiednim funkcjonowaniu naszego ciała.
