Insulina – co to jest i do czego służy? Co ją obniża, a co podnosi?

Insulina – co to za hormon i jak działa?

Insulina to naturalnie występujący w organizmie hormon peptydowy (czyli zbudowany z białka) wytwarzany przez trzustkę, czyli organ znajdujący się tuż za żołądkiem. W trzustce obecne są wyspecjalizowane obszary zwane wyspami Langerhansa, które zbudowane są z różnego typu komórek produkujących hormony.

Działanie insuliny oparte jest głównie na transporcie glukozy z krwi do komórek, gdzie może ona być wykorzystana do wytworzenia energii niezbędnej do funkcjonowania całego organizmu. Glukoza pochodzi ze spożywanych przez nas pokarmów i napojów, może być także uwalniana z magazynów zlokalizowanych w wątrobie. W odpowiedzi na wzrost stężenia glukozy we krwi – np. po posiłku – insulina jest uwalniana w zwiększonej ilości do krwi, aby wyregulować poziom glikemii. Nadmiar glukozy jest wtedy transportowany do komórek i wykorzystywany jako energia lub magazynowany.

Przeczytaj również:

Cukrzyca typu 1 – na czym polega? Czym się różni się od cukrzycy typu 2? Czy jest uleczalna

Jakie funkcje w organizmie pełni insulina?

Najważniejsza rola insuliny w organizmie to oczywiście transport glukozy z krwi do komórek, gdzie może zostać wykorzystana do wytworzenia energii. Ma również inne ogromnie istotne funkcje:

• Gdy występuje podwyższone stężenie glukozy czy jej nadmiar we krwi, czyli hiperglikemia, promuje ona magazynowanie glukozy w postaci glikogenu w komórkach wątroby, mięśni i tkanki tłuszczowej. Zapasy te mogą zostać wykorzystane w przyszłości, gdy wzrośnie zapotrzebowanie na energię.

• Insulina hamuje rozpad tłuszczu, co ogranicza jego wykorzystanie jako źródła energii. W sytuacji niedoboru insuliny lub przy jej braku, glukoza nie może być pobrana przez komórki i ciało zaczyna wykorzystywać tłuszcz, co wiąże się z wieloma poważnymi powikłaniami, jakim jest np. kwasica ketonowa.

• Reguluje również wychwyt aminokwasów, czyli głównych składników każdego białka, przez komórki, dzięki czemu sprzyja ich syntezie.

• Ma działanie anaboliczne, czyli pobudza procesy budowy komórek i tkanek.

• Odpowiada również za transport jonów potasu do wnętrza komórek.

Przeczytaj również:

Cukrzyca typu 2 – przyczyny, objawy, badania i leczenie

Kiedy zbadać poziom insuliny?

Pomiar stężenia insuliny we krwi nie należy do rutynowo wykonywanych badań. Najczęściej wykonuje się badania poziomu glukozy we krwi na czczo oraz po obciążeniu glukozą (czyli test OGTT), aby ustalić, czy gospodarka węglowodanowa organizmu działa prawidłowo. Badanie poziomu insuliny może się okazać jednak istotne diagnostycznie, jeżeli:

• podejrzewasz u siebie insulinooporność;

• masz problemy z utratą nadmiernej masy ciała mimo diety o zmniejszonej kaloryczności i regularnej aktywności fizycznej;

• jesteś przewlekłe zmęczona/y;

• dotykają cię częste napady głodu;

• po posiłku jesteś nadmiernie senny;

• pojawiają się u ciebie stany hipoglikemii bez wyraźnej przyczyny, czyli sytuacje zbyt niskiego poziomu glukozy we krwi, które mogą się objawiać: nadmierną potliwością, zawrotami głowy i osłabieniem;

• masz inne zaburzenia hormonalne, np. PCOS, czyli zespół policystycznych jajników.

Każde wyniki badań należy konsultować z lekarzem, który na podstawie pełnego obrazu objawów i kompletu wyników badań będzie mógł zaplanować dalszą diagnostykę, postawić prawidłowe rozpoznanie, a następnie zaproponować kompleksowe leczenie.

Przeczytaj również:

Amylina – hormon i lek. Jaką funkcję pełni i jaki ma związek z cukrzycą?

Glukoza a insulina

Relacja między glukozą a insuliną jest bardzo ścisła. Po tym, gdy zjemy posiłek lub napijemy się, np. soku, który również jest bogaty w cukry, glukoza z naszych jelit jest wchłaniana do krwi i szybko zwiększa tam swoje stężenie.

Wydzielona przez trzustkę insulina otwiera „drzwi” komórek i może się odbyć transport glukozy do ich wnętrza, co następnie powoduje spadek stężenia glukozy we krwiobiegu.

Przeczytaj również:

Ozempic – zastosowanie, działanie, skutki uboczne, odchudzanie, cena

Co robić, gdy insulina jest za niska?

Osoby chorujące na cukrzycę mają problem ze zbyt mało wydajną produkcją insuliny lub z niewystarczającą odpowiedzią tkanek na insulinę, czyli ze stanem rzekomego niedoboru insuliny. Wtedy to insulina tak naprawdę jest obecna we krwi, ale komórki na nią nie reagują. Typowe objawy zbyt niskiego stężenia insuliny, czyli jednocześnie (najczęściej) zbyt wysokiego poziomu glukozy we krwi, to:

• polidypsja, czyli wzmożone pragnienie;

• poliuria, czyli zbyt częste oddawanie moczu i w za dużej ilości;

• nykturia, czyli budzenie się więcej niż jeden raz w nocy w celu oddania moczu;

• uczucie nieprzyjemnej suchości w ustach;

• nagła nieplanowana utrata masy ciała mimo prawidłowego lub zwiększonego spożywania pokarmów;

• ciągłe osłabienie, zmęczenie i senność;

• zaburzenia widzenia – zbyt wysokie stężenie glukozy, może uszkadzać naczynia krwionośne w oku;

• zaburzenia i spowolnienie gojenia się ran;

• nawracające, trudno leczące się infekcje;

• różnego rodzaju zmiany skórne.

Jeżeli wykonane badania laboratoryjne z krwi potwierdzą cukrzycę, wtedy konieczne jest rozpoczęcie leczenia, które może być różne w zależności od typu cukrzycy. W leczeniu cukrzycy typu 1, gdzie faktycznie brakuje insuliny, stosuje się terapie insuliną podawaną zewnętrznie w postaci zastrzyków lub za pomocą pompy insulinowej. Natomiast w cukrzycy typu 2 insulina najczęściej jest wytwarzana przez trzustkę, ale w zbyt małej ilości lub zaburzona jest reakcja komórek na insulinę. W tej sytuacji stosuje leki podawane doustnie lub czasem w formie zastrzyków, które mają uwrażliwić tkanki na działanie insuliny oraz zwiększyć jej produkcję.

W przypadku rozpoznania cukrzycy konieczne jest regularne monitorowanie poziomu cukru we krwi oraz zdrowa, zbilansowana dieta o zmniejszonej zawartości węglowodanów, czyli tzw. dieta cukrzycowa.

Co robić, gdy insulina jest za wysoka?

Są choroby, które wiążą się ze zbyt dużym stężeniem insuliny we krwi, np.: guzy trzustki, insulinooporność lub inne zaburzenia hormonalne. Poza tym może dojść do sytuacji nieprawidłowego wstrzyknięcia zbyt dużej ilości insuliny u pacjentów z cukrzycą. Może wtedy pojawić się hipoglikemia, czyli stan zbyt niskiego stężenia glukozy we krwi. Będzie się to objawiać, m.in.: uczuciem głodu, zaburzeniami koncentracji, zmęczeniem, nadpotliwością, bólem głowy, drżeniem rąk, kołataniem serca, a nawet utratą przytomności. W celu szybkiego pozbycia się nieprzyjemnych objawów zaleca się zjedzenie pokarmu bogatego w cukry proste, który szybko podniesie poziom glukozy, np. cukierka. Jeżeli stany hipoglikemii stale będą się u nas powtarzać, należy poszukać fachowej pomocy lekarskiej, aby zdiagnozować ich przyczynę i rozpocząć odpowiednie leczenie.

Przeczytaj również:

Powikłania cukrzycy

Analogi insuliny

W praktyce klinicznej wyróżnia się następujące rodzaje insulin ze względu na budowę chemiczną: insuliny ludzkie oraz analogi insuliny ludzkiej. Insuliny ludzkie to związki chemiczne identyczne składem i budową z insuliną człowieka, produkowane przez specjalnie zmodyfikowane mikroorganizmy (głównie bakterie). Analogi insulin ludzkich to związki o działaniu identycznym z działaniem insuliny, jednak o zmienionej nieco budowie chemicznej, dzięki czemu różnią się od insulin ludzkich np. czasem działania lub szybkością wchłaniania.

Insuliny ludzkie dzielą się na:

• krótko działająca insulina ludzka – insulina neutralna;

• średnio długo działające insuliny ludzkie – insulina izofanowa (NPH).

Natomiast analogi insulin ludzkich:

• szybko działające analogi insulin ludzkich: insulina aspart, insulina glulizynowa, insulina lizpro;

• długo działające anallogi insulin ludzkich: insulina detemir; insulina glargine; insulina degludec.

Insulinę należy zawsze przechowywać w lodówce (temperatura +2°C do +8°C), a w przypadku penu może być przez miesiąc poza nią, jednak należy zadbać, by nie znajdowała się w temperaturze <2°C lub >30°C, ponieważ wówczas traci swoje właściwości.

Współpraca: Andrzej Mystkowski