Insulinooporność (IR) to stan, w którym komórki organizmu stają się mniej wrażliwe na insulinę. Przyczyną najczęściej jest otyłość. Trzeba wiedzieć, że obniżona wrażliwość komórek na insulinę prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 2. Objawów insulinooporności jest wiele, wśród nich można wymienić przykładowo: ciągłe zmęczenie, nadciśnienie, podwyższony cholesterol i trójglicerydy w wynikach badań krwi czy napady "wilczego głodu". Konsekwencją (skutkiem) insulinooporności, oprócz cukrzycy, może być również: miażdżyca, niealkoholowe stłuczenie wątroby oraz zespół policystycznych jajników. Podstawę leczenia insulinooporności stanowi praca nad redukcją wagi ciała oraz odpowiednia dieta. Czasem stosowany jest również lek o nazwie metformina.
Insulinooporność – co to jest, przyczyny, objawy, skutki, leczenie, dieta
Spis treści
Insulinooporność – co to jest?
Insulina jest hormonem, który znajduje się w centrum zaburzeń prowadzących do rozwoju cukrzycy, gdyż jest to podstawowa substancja w organizmie odpowiedzialna za regulację poziomu cukru we krwi. W przypadku cukrzycy, ilość insuliny wydzielanej u pacjenta jest niewystarczająca – albo w ogóle nie jest ona produkowana (zasadniczy mechanizm w typie 1), albo nie ma jej dość, aby pokryć bardzo duże zapotrzebowanie tkanek (standardowo w typie 2). Ten drugi mechanizm wynika właśnie ze zjawiska określanego mianem insulinooporności (IR – Insulin Resistance).
Najprościej mówiąc, insulinooporność to stan, w którym tkanki organizmu zbyt słabo reagują na normalne (odpowiednie) ilości insuliny. Taka sytuacja może mieć podłoże genetyczne, np. gdy organizm produkuje hormon o nieprawidłowej budowie, jednak najczęściej jest to zaburzenie nabyte, wynikające przede wszystkim z nadwagi bądź otyłości. Tkanka tłuszczowa wpływa na insulinooporność na dwa podstawowe sposoby: poprzez produkowane substancje hormonalne oraz bezpośrednie wydzielanie do krwi tzw. wolnych kwasów tłuszczowych (WKT).
Czytaj również: HOMA-IR – wskaźnik insulinooporności – diagnoza insulinooporności
Insulinooporność – przyczyny
Komórki tłuszczowe nie są jedynie „magazynem energii“ – pełnią w organizmie ważną rolę jako część składowa układu hormonalnego, podobnie jak tarczyca czy trzustka. Produkują one liczne substancje regulujące metabolizm, wpływające na uczucie głodu i sytości oraz inne procesy życiowe – i dopóki ilość tych substancji pozostaje w równowadze z resztą hormonów krążących we krwi, organizm funkcjonuje prawidłowo. W momencie gdy zwiększa się objętość tkanki tłuszczowej (z powodu zbyt dużej ilości kalorii dostarczanych wraz z posiłkami), automatycznie wzrasta ilość wytwarzanych przez nią produktów. Większość tych substancji ma działanie przeciwstawne do insuliny lub bezpośrednio hamuje jej efekty – dlatego przy dużej ilości tkanki tłuszczowej, insulina ma bardzo utrudnione zadanie i objawia się to insulinoopornością.
Przy dużej ilości tkanki tłuszczowej, zwiększa się także jej metabolizm, co z kolei prowadzi do wzrostu stężenia wolnych kwasów tłuszczowych (WKT) we krwi. WKT są jedną z form, w jakich tłuszcze są transportowane w obrębie organizmu, w normalnych warunkach pełniącą raczej poboczną funkcję. Gdy ich stężenie wzrasta, prowadzi to do zaburzenia normalnych procesów, np. produkcji energii w mięśniach i przemian węglowodanów w wątrobie. Oba te narządy zostają „zalane“ nadmiarem WKT i z tego względu mają tendencję do wykorzystywania ich jako źródeł energii zamiast glukozy. To z kolei sprawia, że glukoza nie jest spalana w tkankach, wzrasta jej poziom we krwi i organizm musi temu przeciwdziałać poprzez zwiększone wydzielanie insuliny. Ponadto, wątroba przy dużej podaży WKT uruchamia proces zwany glukoneogenezą, w którym produkuje glukozę z tłuszczy i białek (w tej sytuacji – głównie z tłuszczy) – co dodatkowo pogłębia nadmiar cukru.
To też może Cię zainteresować: Drżenie ciała – jakie mogą być przyczyny drżenia mięśni ciała?
Powyższy proces ma charakter błędnego koła, gdyż insulina sama w sobie jest hormonem, który sprzyja powstawaniu tkanki tłuszczowej. Im większa insulinooporność, tym więcej insuliny musi zostać wytworzone dla utrzymania prawidłowego poziomu cukru we krwi – a z kolei, im więcej hormonu krąży w organizmie, tym łatwiej zwiększa się ilość tkanki tłuszczowej i dalej pogłębia się insulinooporność.
Czytaj również: Japońskie zapalenie mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, szczepionka
Insulinooporność a cukrzyca typu 2
Podstawową konsekwencją wieloletniej insulinooporności jest cukrzyca typu 2 – gdyż stałe utrzymywanie poziomu insuliny na nieprawidłowo wysokim poziomie stanowi znaczne obciążenie dla komórek trzustki produkujących ten hormon. Tkanka, która musi przez wiele lat pracować „na maksymalnych obrotach“ w końcu nie wytrzymuje i jej wydolność zaczyna spadać. Gdy ilość insuliny spadnie poniżej krytycznego poziomu, ujawniają się objawy cukrzycy.
Ogólnie insulinooporność jest częścią tzw. zespołu metabolicznego, czyli grupy zaburzeń, które często istnieją razem u jednego pacjenta i są ze sobą ściśle powiązane – do tej rodziny zalicza się także otyłość, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę oraz zaburzenia metabolizmu cholesterolu. Jak widać na przykładzie otyłości, cukrzycy i insulinooporności, opisanym powyżej – powiązania pomiędzy poszczególnymi składowymi zespołu metabolicznego są bardzo ścisłe.
Zobacz również: Jakie są przyczyny zimnych potów?
Insulinooporność – objawy
U pacjenta można podejrzewać zmniejszoną wrażliwość na insulinę, gdy mamy do czynienia z objawami, takimi jak:
- stwierdzona nadwaga lub otyłość (m.in. otyłość wiscelarna – inaczej brzuszna);
- podwyższony cholesterol oraz trójglicerydy w wynikach badań krwi;
- zbyt wysoki kwas moczowy we krwi;
- hipertensja (nadciśnienie tętnicze);
- chroniczne (przewlekłe) zmęczenie, brak energii, senność;
- rozdrażnienie, spadek nastroju;
- problemy skórne, np.: trądzik, rogowacenie ciemne czy nadmierne owłosienie;
- nadmierne pocenie się (nadpotliwość);
- uczucie zatrzymania wody w organizmie, obrzęki;
- nawracające ataki tzw. "wilczego głodu";
- "palpitacje" (kołatanie serca) i drżenia rąk;
- rozkojarzenie, problemy z koncentracją.
Pacjent może zgłaszać ponadto częste uczucie zimna i nawracające bóle głowy. U kobiet mogą wystąpić problemy z zajściem w ciążę lub dochodzić do poronień.
Skutki – jakim chorobom towarzyszy insulinooporność?
Jednak istnieją także pewne choroby, nie zaliczane bezpośrednio do zespołu metabolicznego, które są z nim mniej lub bardziej ściśle powiązane. Z insulinooporności wynikać mogą na przykład:
- miażdżyca,
- niealkoholowe stłuszczenie wątroby,
- zespół policystycznych jajników.
W miażdżycy kluczowy jest proces zapalny nasilany przez insulinooporność. Wiele badań wykazało, że spadek wrażliwości na insulinę powoduje patologiczne zmiany ścian naczyń krwionośnych, co skutkuje zarówno ich nieprawidłową przebudową (pogrubieniem), jak i zwiększoną skłonnością do obkurczania się. Oba te procesy, wraz z innymi czynnikami wywołującymi miażdżycę (np. otyłością) sprawiają, że u osób o zmniejszonej wrażliwości na insulinę, proces miażdżycowy może przebiegać bardzo szybko i rozlegle – co zwiększa ryzyko zawału serca, udaru mózgu, czy też niedokrwienia kończyn dolnych.
Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD – Non-Alcoholic Fatty Liver Disease) jest zaburzeniem, w którym w komórkach wątroby gromadzi się nadmierna ilość lipidów. Choć same kropelki tłuszczu obecne wewnątrz komórek nie stanowią tak wielkiego problemu, to ulegają one stałym procesom utleniania tworząc szkodliwe produkty przemiany materii – co prowadzi do przewlekłego procesu zapalnego, a po pewnym czasie do zwłóknienia, czyli marskości wątroby. Dlatego stłuszczenie wątroby jest czymś, co powinno się zwalczać za wszelką cenę, gdyż marskość jest już procesem w dużym stopniu nieodwracalnym i prowadzącym do niewydolności narządu. Wpływ insulinooporności na rozwój tej patologii polega prawdopodobnie na zaburzeniu prawidłowego wpływu insuliny na metabolizm – organizm transportuje zbyt wiele tłuszczy do komórek wątroby, a magazynuje zbyt mało w tkance tłuszczowej.
W przypadku zespołu policystycznych jajników (PCOS – Policystic Ovarian Syndrome) trudno jest określić, czy insulinooporność jest efektem choroby, czy jej przyczyną. Istnieją teorie, że insulina w dużych stężeniach może pobudzać niektóre komórki jajników do produkcji męskich hormonów płciowych, co z kolei pobudza rozwój PCOS-u kobiet ze skłonnością genetyczną do tego zaburzenia. Jednak, jak na razie, zagadnienie to jest na etapie dalszych badań.
Insulinooporność – leczenie i zapobieganie
Jak widać po mechanizmie rozwoju insulinooporności, najskuteczniejszym sposobem przerwania błędnego koła tej patologii jest jak najszybsze trwałe zmniejszenie masy ciała – wymaga to zasadniczej zmiany trybu życia, w tym poprawy własnych nawyków żywieniowych oraz wprowadzenia regularnej aktywności fizycznej.
Czytaj również: Dieta przy insulinooporności – jak ją skomponować
Zmniejszenie ilości tkanki tłuszczowej prowadzi do spadku nagromadzenia produkowanych przez nią substancji oraz wolnych kwasów tłuszczowych – czyli wyrównaniu ulegają dwie podstawowe przyczyny niewrażliwości komórek na insulinę. W efekcie, stężenie hormonu stopniowo się obniża, przez co jeszcze łatwiej redukuje się masa ciała, a obciążenie komórek trzustki produkujących insulinę powraca do stanu prawidłowego.
W skrócie – gdy obniżamy masę ciała, cały łańcuch zaburzeń prowadzących do insulinooporności ulega odwróceniu, co pozwala zmniejszyć znacząco ryzyko cukrzycy i wszystkich innych zaburzeń wchodzących w skład zespołu metabolicznego.
Jeżeli chodzi o leczenie farmakologiczne insulinooporności, to czasem wykorzystuje się metforminę (lek używany w terapii cukrzycy typu 2.). Jej działanie obniża poziom cukru we krwi, a co za tym idzie, trzustka nie musi produkować dużych ilości insuliny. Zaletą działania tego leku na insulinooporność jest również spadek poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi.
Leku nie można jednak stosować u wszystkich pacjentów – wymienia się tu kobiety ciężarne oraz pacjentów z niewydolnością krążenia, nerek czy wątroby.
Insulinooporność – dieta – co jeść i pić, a czego unikać?
Pacjent z insulinoopornością powinien wyeliminować z diety m.in. cukry proste (cukierki, czekoladę, batoniki itp.) oraz żywność wysoko przetworzoną (dania instant, zupy z torebek, mielonki). Z jadłospisu trzeba wykluczyć także produkty z zawartością: syropu glukozowo-fruktozowego, fruktozy, glukozy czy sacharozy.
W menu osoby z insulinoopornością powinna znaleźć się natomiast żywność o niskim indeksie glikemicznym (IG) – można tu wymienić np.: pełnoziarniste makarony, ciemny ryż, pełnoziarniste pieczywo, płatki owsiane. Warto pamiętać również o tym, że im bardziej rozgotowany produkt, tym większy indeks glikemiczny posiada.
Jeśli chodzi o owoce, w diecie mogą znaleźć się: wiśnie, agrest, jabłka, morele, melon, maliny, a także borówki i jagody. Zrezygnować trzeba z kolei z owoców kandyzowanych i zasypkach cukrowych.
Do picia najlepsza będzie woda, do której można dodać miętę, cytrynę lub imbir. Należy unikać napojów słodzonych i dosładzanych soków. Z herbat można wybierać każdą – zieloną, czerwoną, czarną, owocową. Nie należy jej jednak dosładzać.
Dieta na insulinooporność powinna być zbilansowana i zawierać odpowiednie proporcje białek, tłuszczów oraz węglowodanów. W razie jakichkolwiek wątpliwości, należy skontaktować się z diabetologiem lub doświadczonym dietetykiem.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- https://www.niddk.nih.gov/health-information/diabetes/overview/what-is-diabetes/prediabetes-insulin-resistance
- https://www.diabetes.co.uk/insulin-resistance.html
- https://www.anmm.org.mx/GMM/2017/n2_english/3942AX171_153_2017_UK2_197-209.pdf
Opublikowano: 06.02.2014;
aktualizacja: 21.07.2021
Oceń:
4.6
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Marek Dryżałowski
Lekarz
Lekarz medycyny, absolwent Wydziału Lekarskiego z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym w Zabrzu (Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach), w trakcie studiów odbywał staże zagraniczne w Kuwejcie oraz Japonii. Zawodowo interesuje się przede wszystkim: diabetologią, anestezjologią, intensywną terapią oraz medycyną ratunkową.
157
Komentarze i opinie (3)
opublikowany 03.03.2021
opublikowany 22.09.2021
opublikowany 22.09.2023