Zaburzenia hormonalne – czym są?
Aby zrozumieć, czym są zaburzenia hormonalne, warto najpierw zapoznać się z definicją hormonu. Hormony to chemiczne przekaźniki wytwarzane przez gruczoły dokrewne, takie jak: tarczyca, przysadka mózgowa, trzustka czy nadnercza.
Choć ich cząsteczki są bardzo małe i działają w stosunkowo małych ilościach, to odpowiadają za regulację praktycznie wszystkich procesów w naszym organizmie: metabolizm, wzrost i rozwój, funkcje seksualne, reprodukcję, sen oraz nastrój.
Zaburzenie hormonalne występuje, kiedy w naszym organizmie jest za dużo (nadczynność) lub za mało (niedoczynność) jednego hormonu lub więcej hormonów. Pojęcie to jest bardzo szerokie i obejmuje wiele różnych stanów oraz chorób związanych z gospodarką hormonalną. Hormony przekazują bardzo silne sygnały. Dlatego często nawet ich niewielki spadek lub wzrost stężenia może powodować poważne zmiany w organizmie i często schorzenia wymagające leczenia. Objawy zaburzeń hormonalnych zazwyczaj rozwijają się powoli i łatwo je przeoczyć lub przypisać innym przyczynom, takim jak stres czy przemęczenie.
Przeczytaj również:
Hormony płciowe u kobiet i u mężczyzn – funkcje, działanie
Rodzaje zaburzeń hormonalnych
Zaburzenia hormonalne to bardzo szeroki temat obejmujący wiele jednostek chorobowych. Najłatwiej jest je podzielić w zależności od tego, którego gruczołu endokrynnego dotyczą. Najczęstsze zaburzenia hormonalne to:
Zaburzenia funkcji tarczycy – to jedne z najczęstszych chorób endokrynologicznych. Niedoczynność tarczycy (np. w wyniku choroby Hashimoto) prowadzi do: zmęczenia, przyrostu masy ciała i stanów depresyjnych. Nadczynność tarczycy, która może wystąpić np. w chorobie Gravesa-Basedowa, powoduje spadek wagi, nerwowość, drżenia mięśni oraz kołatanie serca.
Zaburzenia funkcji trzustki – kojarzone najczęściej z cukrzycą typu 1 lub 2. W przypadku tych chorób dochodzi do zaburzenia produkcji lub wykorzystywania insuliny, w konsekwencji czego wzrasta stężenie glukozy we krwi.
Zaburzenia funkcji nadnerczy – nadnercza to małe narządy zlokalizowane w jamie brzusznej nad nerkami. Nieprawidłowości w ich działaniu prowadzą do wielu różnych schorzeń, np. choroby Addisona (niedoczynność kory nadnerczy) lub zespół Cushinga (nadczynność kory nadnerczy). Choroby te wpływają, m.in. na: ciśnienie krwi, masę ciała, zaburzenie gospodarki jonowej i węglowodanowej.
Zaburzenia funkcji przysadki mózgowej i podwzgórza – przysadka i podwzgórze to nadrzędne jednostki sterujące każdym innym gruczołem dokrewnym. Jakiekolwiek schorzenia związane z ich pracą prowadzą do poważnych zaburzeń rozwoju, płodności, a nawet wzrostu (gigantyzm czy karłowatość).
Zaburzenia funkcji gruczołów produkujących hormony płciowe – jajniki u kobiet czy jądra u mężczyzn również mogą nieprawidłowo działać. Zaburzenie produkcji estrogenów – czyli hormonów żeńskich – mogą wtedy wystąpić: zaburzenia miesiączkowania (rozregulowanie cyklu miesiączkowego), trądzik i nadmierne owłosienie. Zaburzenia hormonalne u kobiet mogą się także objawiać trudnościami z zajściem w ciąże. Natomiast niedostateczna ilość androgenów – czyli hormonów męskich – powoduje: spadek libido, niepłodność, utratę masy mięśniowej oraz zaburzenia funkcji seksualnych.
Przeczytaj również:
Hormony tarczycy – jakie są, kiedy zrobić badanie i na czym ono polega?
Zaburzenia hormonalne – przyczyny
Zaburzenia hormonalne mogą mieć wiele źródeł i zwykle ciężko jest wskazać jednego „winowajcę” odpowiedzialnego za nie. Najczęściej przyczyną jest kompilacja kilku różnych czynników działających jednocześnie. Badania naukowe najliczniej wymieniają następujące tła zaburzeń hormonalnych:
Przewlekły stres – długotrwałe napięcie psychiczne jest źródłem wielu schorzeń, nie tylko endokrynologicznych. Dochodzi wtedy do nadprodukcji hormonu stresu – kortyzolu – przez nadnercza, co w konsekwencji zaburza pracę całej osi sygnałowej podwzgórze–przysadka–nadnercza. Wraz z czasem trwania stresu wpływa on też na inne hormony, m.in. tarczycy i hormony płciowe.
Nieprawidłowa dieta – niedobory cennych składników odżywczych, witamin czy mikro- i makroelementów, a także nadmiar cukrów prostych oraz nasyconych kwasów tłuszczowych ma znaczny wpływ na pracę całego naszego organizmu. Przez brak produktów do budowy hormonów może dojść do zmniejszenia ich produkcji i objawów niedoczynności wielu narządów.
Zaburzenia autoimmunologiczne – niektóre zaburzenia hormonalne mają podłoże autoimmunologiczne, czyli organizm sam wytwarza tzw. przeciwciała, które atakują wcześniej prawidłowe gruczoły dokrewne, co prowadzi do ich uszkodzenia i dysfunkcji. Do tych chorób zalicza się m.in. chorobę Hashimoto, gdzie dochodzi do zniszczenia komórek tarczycy oraz chorobę Addisona, w której uszkodzenie obejmuje korę nadnerczy.
Nowotwory gruczołów dokrewnych – łagodne czy złośliwe guzy rozwijające się w gruczołach mogą powodować zaburzenia w produkcji hormonów – nadmierne ich wytwarzanie lub niedobór.
Choroby przewlekłe – choroby wątroby, nerek i inny narządów, otyłość, a także zbyt mała masa ciała mogą pośrednio lub bezpośrednio wpływać na hormony, np. poprzez zaburzenia ich syntezy.
Zanieczyszczenia środowiska – toksyny, pestycydy, promieniowanie mogą zaburzać produkcję lub działanie hormonów, co prowadzi do zaburzeń hormonalnych.
Stany fizjologiczne – ciąża, menopauza czy andropauza wiążą się z naturalnymi zmianami stężeń hormonów, jednak może to powodować wiele trudnych do zniesienia objawów, które należy leczyć.
Wiek – niektóre okresy w życiu, np. okres dojrzewania, również wiążą się z charakterystycznymi zaburzeniami hormonalnymi, które mogą przyjąć różne natężenie. W razie pojawienia się uciążliwych objawów również zaleca się ich leczenie.
Jak sprawdzić, czy hormony są w normie?
Jeżeli podejrzewasz u siebie zaburzenia hormonalne, pierwszym krokiem powinna być wizyta u lekarza – najlepiej twojego lekarza rodzinnego. Na podstawie zebranego z tobą wywiadu i objawów zleci on odpowiednie wstępne badania krwi, które ocenią funkcje twojego układu endokrynnego. Po uzyskaniu wyników badań lekarz stwierdzi, czy twój stan zdrowia wymaga wizyty u specjalisty, czyli endokrynologa. Najczęściej zlecane badania to:
TSH, FT3 i FT4 – w celu oceny tarczycy.
Glukoza na czczo, a w razie nieprawidłowego jej wyniku test OGTT, czyli po spożyciu glukozy – badania pod kątem stanów przedcukrzycowych i cukrzycy, czyli zaburzeń pracy trzustki.
Kortyzol i ewentualnie ACTH – ocena funkcji nadnerczy.
Estriadol, testosteron, progesteron, prolaktyna – kontrola gospodarki hormonów płciowych.
Istnieje również wiele innych badań hormonalnych, jednak najczęściej są one wykonywane w późniejszym etapie diagnostyki, często podczas hospitalizacji, ponieważ są to badania wysokospecjalistyczne.
Niekiedy pełna diagnostyka może również wymagać wykonania badań obrazowych, takich jak USG (np. tarczycy) czy rezonans (np. przysadki mózgowej), by wykryć ewentualne zmiany w strukturze gruczołów.
Przeczytaj również:
Hormony a nadwaga i otyłość – które choroby są przyczyną otyłości hormonalnej?
Jak leczy się zaburzenia hormonalne?
Leczenie zaburzeń hormonalnych zależy przede wszystkim od tego, którego narządu dokrewnego dotyczą, od ich przyczyny oraz nasilenia. Najczęściej stosowaną formą leczenia jest terapia farmakologiczna, której celem jest przywrócenie równowagi w organizmie.
Przykładowo w niedoczynności tarczycy podaje się doustnie syntetyczny hormon tarczycy, aby zwiększyć jego stężenie we krwi. Natomiast w cukrzycy typu 2 wykorzystuje się leki obniżające glikemię i zwiększające odpowiedź tkanek na endogenną insulinę.
Czasami konieczne może być leczenie chirurgiczne. Są to jednak pojedyncze przypadki, kiedy przyczyną zaburzeń hormonalnych są nowotwory. W warunkach bloku operacyjnego usuwa się wtedy guzy gruczołów endokrynnych, które np. produkują nadmierną ilość hormonów.
Nie należy jednak zapominać, że podstawą leczenia (ale również zapobiegania zaburzeniom hormonalnym) jest odpowiedni styl życia. Zbilansowana dieta, aktywność fizyczna, odpowiednia ilość snu i redukcja stresu to podstawa, aby odzyskać kontrolę nad naszym zdrowiem.
