Pestycydy – co to? Jak usunąć je z warzyw, z owoców i... z organizmu

Czym są pestycydy?

Sama nazwa – pestycydy – pochodzi od łacińskich wyrazów pestis, czyli „szkodnik” oraz cedeo – „niszczyć”. W literaturze pestycydy określa się na różne sposoby. Amerykańska Agencja ds. Ochrony Środowiska definiuje je jako: substancję lub mieszaninę substancji wykazującą zdolność do zniszczenia, odstraszania lub hamowania rozwoju szkodników. Z kolei w toksykologii przez termin „pestycydy” rozumie się substancję pochodzenia syntetycznego lub naturalnego wykorzystywaną w ochronie roślin przed: szkodnikami, chorobami i chwastami, a także do zwalczania pasożytów zwierząt hodowlanych i szkodliwych gryzoni.

Do czego służą pestycydy?

Pestycydy wykorzystuje się przede wszystkim w wielkoprzemysłowej produkcji żywności do zwalczania szkodników zwierzęcych, a także wirusów i mikroorganizmów, które mogłyby negatywnie wpłynąć na wolumen lub jakość zbiorów. Stanowią one niezwykle zróżnicowaną grupę związków chemicznych, które klasyfikuje się na wiele sposobów. Pod względem zakresu działania pestycydy możemy podzielić na:

• zoocydy — środki do zwalczania zwierząt;
• herbicydy — środki chwastobójcze, w tym stymulatory wzrostu;
• fungicydy — środki służące do zwalczania grzybów;

• synergetyki — środki wzmacniające działanie innych substancji.

Oczywiście powyższą klasyfikację można w większym stopniu uszczegółowić. W grupie zoocydów wyodrębnia się, m.in.: środki larwobójcze, środki mszycobójcze i środki gryzoniobójcze. Wyróżnia się też pestycydy organiczne i nieorganiczne.

Warto wspomnieć, że stosowanie pestycydów podlega coraz ściślejszej regulacji prawnej od stosunkowo niedawna. Do lat 60. ubiegłego wieku powszechnie stosowano dichlorodifenylotrichloroetan (DDT), który okazał się ekstremalnie szkodliwy dla środowiska naturalnego, a pośrednio – także dla ludzi.

W jaki sposób pestycydy wpływają na organizm człowieka?

Pozostałości środków ochrony roślin dostają się do organizmu człowieka różnymi drogami – wyróżnia się ich działanie: kontaktowe, wewnętrzne, systemiczne i wgłębne. Nie ulega wątpliwości, że stanowią bezpośrednie zagrożenie dla naszego zdrowia.

Pestycydy a ryzyko nowotworzenia

Pestycydy mają wpływ na powstawanie nowotworów poprzez działanie na metylację DNA, co prowadzi do zmian w ekspresji poszczególnych genów. W badaniach naukowych często przytacza się przykład glifosatu, składnika popularnego preparatu Roundup. Według opinii Greenpeace'u działanie pestycydów sprzyja rozwojowi tzw. nowotworów rzadkich, jak: szpiczaki mnogie, mięsaki kości czy białaczka włochatokomórkowa.

Kontakt z pestycydami w ciąży

Pestycydy są skrajnie toksyczne dla rozwijającego się płodu. Mogą upośledzać układ nerwowy, rozwój mózgu, a także zaburzają pracę układu hormonalnego. Badania in vivo z udziałem zwierząt objęły m.in. takie związki, jak: PCB, heksachlorobenzen i DDT. Dlatego zaleca się, aby w okresie ciąży i laktacji całkowicie wyeliminować preparaty do zwalczania szkodliwych organizmów z życia kobiety.

Szkodliwość pestycydów na organizm człowieka w pozostałym zakresie

W literaturze wskazuje się, że substancje hamujące procesy życiowe owadów działają szkodliwie na: układ nerwowy, hormonalny i immunologiczny człowieka. Dla przykładu środek o nazwie Maneb powoduje gromadzenie się ogromnej liczby wolnych rodników, czyli związków przyspieszających procesy starzeniowe.

Z kolei arsen przyczynia się do powstawania problemów neurologicznych. Osoby wyeksponowane na jego działanie częściej cierpią z powodu neuropatii czuciowo-ruchowej oraz stanów zapalnych nerwu wzrokowego.

Pestycydy negatywnie oddziałują na układ hormonalny. Glifosfat przyczynia się do zaburzeń poziomu testosteronu . DDT oraz amitrol działają goitrogennie, powodując objawy zbliżone do zaburzeń pracy tarczycy – spadek poziomów hormonów FT3 i FT4, wzrost stężenia TSH.

Które owoce i warzywa mają najwięcej pestycydów?

Do owoców i warzyw zawierających najwięcej pestycydów zalicza się przede wszystkim:

• pomidory,
• paprykę,
• szpinak,
• brzoskwinie,
• gruszki,
• truskawki,
• jabłka.

W przypadku powyższej listy warto sięgać po żywność z certyfikowanych upraw ekologicznych. To pewność, że substancje zwalczające chwasty były stosowane w ograniczonej ilości lub wręcz wcale.

Które owoce i warzywa mają najmniej pestycydów?

Środki mające na celu zmniejszenie strat żywności z reguły nie są stosowane przez małe gospodarstwa oferujące swoje zbiory wyłącznie na rynku lokalnym. Sięgając po takie produkty, mamy większą szansę, że będą one zdrowe i bezpieczne dla organizmu.

Warto wspomnieć, że niektóre owoce i warzywa wykazują mniejszą tendencję do gromadzenia pestycydów niż inne. Wystarczy je więc obrać ze skóry lub pozbawić liści. Do tej kategorii można zaliczyć, m.in. awokado, cebulę, szparagi, mango i słodkie ziemniaki.

Jak pozbyć się pestycydów z żywności?

Metod na to, aby pozbyć się pestycydów z żywności, jest przynajmniej kilka. Nie jest to jednak gotowanie, które prowadzi – wręcz przeciwnie – do przedostania się szkodliwych substancji aktywnych do wody.

Płukanie pod bieżącą wodą często okazuje się mało skuteczne, ponieważ ze względu na swoją strukturę chemiczną środki kontroli roślin są w dużej części odporne na działanie czystej wody. Dobrym rozwiązaniem może być kąpiel wodna z dodatkiem: sody oczyszczonej, soli lub soku z cytryny.

• Kąpiel w wodzie o odczynie kwaśnym i zasadowym

Do 1 l wody wlać pół szklanki octu lub 3 łyżki kwasku cytrynowego. Płukać warzywa i owoce przez 2–3 min w celu usunięcia szkodliwych bakterii. Po wyjęciu produktów z wody kwaśnej płukać je 2–3 min w wodzie o odczynie alkalicznym – do 1 l wody dodać 1 czubatą łyżkę sody oczyszczonej. Następnie opłukać warzywa i owoce w czystej wodzie. Cała operacja z użyciem dwóch misek lub dwukomorowego zlewu zajmuje nie więcej niż 10 min.

• Kąpiel w wodzie z octem i solą

Do miski wody dodać szklankę octu i 3 łyżki soli. Moczyć produkty w mieszance przez 10 min, a następnie opłukać pod bieżącą wodą.

• Spray z wyciągiem z pestek grejpfruta

Wymieszać: szklankę wody, szklankę octu, łyżkę sody oczyszczonej i 20 kropel wyciągu z pestek grejpfruta. Przelać mieszankę do rozpylacza i spryskać nią warzywa i owoce. Pozostawić na godzinę. Po tym czasie opłukać pod bieżącą wodą.

Czy można pozbyć się pestycydów z organizmu?

Na działanie pestycydów jesteśmy narażeni wszyscy. Toksyczne związki gromadzą się w ustroju latami i często ich obecność daje o sobie znać dopiero po wielu latach. Dlatego warto się zastanowić się, czy da się je usuwać z organizmu na bieżąco.

Najprostszym sposobem ograniczenia ekspozycji na pestycydy jest oczywiście dokładne mycie i obieranie warzyw oraz owoców przed ich spożyciem. Warto sięgać po przeciwutleniacze, jak: kwercetyna, ale też witamina A i E. Działają one ochronnie na organizm.

Współczesne rolnictwo w dużej mierze bazuje na wykorzystaniu pestycydów, ponieważ bez nich wyprodukowanie odpowiednio dużej ilości żywności byłoby po prostu niemożliwe lub bardzo kosztowne. Dobrą wiadomością jest to, że ustawodawstwo Unii Europejskiej stopniowo zmierza do ograniczenia stosowania szkodliwych związków i zastąpienia ich mniej toksycznymi substancjami.