Czym jest gorączka chikungunya?
Gorączka chikungunya to choroba zakaźna powodowana przez wirusa chikungunya przenoszonego przez komary z rodzaju Aedes – przede wszystkim Aedes aegypti i Aedes albopictus. Do zakażenia dochodzi w momencie, gdy komar (w którego ślinie znajduje się wirus) ugryzie człowieka.
Warto jednak zaznaczyć, że wirus nie przenosi się z osoby na osobę nawet podczas kontaktu fizycznego, kichania czy kaszlu. Możliwa jest jedynie transmisja zakażenia przy bezpośrednim kontakcie z krwią zakażonej osoby, np. podczas transfuzji krwi.
Nazwa chikungunya pochodzi z języka makonde i oznacza „ten, który się zgina”. Odnosi się to do pochylonej postawy osób cierpiących na intensywne bóle stawów, które są jednym z najbardziej charakterystycznych objawów zakażenia.
Po raz pierwszy wirus został zidentyfikowany w 1952 roku na terenie dzisiejszej Tanzanii. Od tego czasu szybko rozprzestrzenił się na inne regiony tropikalne i subtropikalne – zwłaszcza w: Afryce, Azji Południowo-Wschodniej, Indiach oraz Ameryce Środkowej i Południowej. W ostatnich latach odnotowano również ogniska choroby w krajach, takich jak: Francja, Włochy czy Hiszpania – co oznacza, że gorączka chikungunya przestaje być problemem wyłącznie dla osób podróżujących poza Europę.
Przeczytaj również:
Wirus Marburg – objawy zakażenia, leczenie, rokowania
Czy ten wirus dotarł już do Polski?
Póki co w Polsce nie odnotowano przypadków lokalnej transmisji wirusa chikungunya, co oznacza, że w naszym kraju nie ma aktualnie komarów roznoszących tę chorobę. Istnieją jednak tzw. przypadki importowane. Oznacza to, że osoby podróżują na tereny, na których występuje wirus chikungunya i tam dochodzi do zakażenia. Następnie ludzie ci wracają do Polski, gdzie najczęściej zaczyna się diagnostyka w związku z uciążliwymi objawami.
Takie sytuacje pokazują, że zagrożenie realnie występuje.
Dodatkowo ciągłe zmiany klimatu sprzyjają ekspansji komarów z rodzaju Aedes, co wiąże się z poszerzeniem zasięgu ich występowania. Komary zakażone wirusem wykryto już w innych krajach Europy, co budzi uzasadnione obawy epidemiologów. Jeżeli dojdzie do sytuacji, w ktorej populacja tych owadów ustabilizuje się również na terenie naszego kraju, teoretycznie możliwe będzie wystąpienie lokalnych ognisk występowania choroby.
Przyczyny gorączki chikungunya
Bezpośrednią przyczyną zachorowania na gorączkę chikungunya jest ukąszenie przez samice komara, która jest zainfekowana wirusem. Podczas ugryzienia wirus wraz ze śliną komara zostaje przetransportowany do naszego układu krwionośnego i następnie zaczyna się namnażać w naszych komórkach.
Komary z rodzaju Aedes są szczególnie niebezpieczne, ponieważ żerują głównie w ciągu dnia – ich największa aktywność przypada na ranki i późne popołudnia. Potrafią rozmnażać się w niewielkich zbiornikach wodnych, takich jak doniczki, kałuże, rynny czy plastikowe pojemniki.
Osoba z wirusem nie może przekazać go innej osobie poprzez płyny ustrojowe, takie jak ślina, ani przez kichanie lub kaszel. Odnotowano jedynie przypadki, w których najczęściej pracownicy służby zdrowia zarazili się wirusem po kontakcie z krwią osoby zakażonej. Oznacza to, że transmisja przez krew jest możliwa, ale rzadka.
Przeczytaj również:
Malaria – objawy, przebieg, leczenie. Na czym polega cykl rozwojowy zarodźca malarii?
Objawy i kryteria gorączki chikungunya
U pacjentów objawy gorączki chikungunya rozpoczynają się od 2 do 12 dni (najczęściej od 4 do 8 dni) po ukąszeniu przez zakażonego komara. Choroba zaczyna się nagle, wysoką gorączką (często powyżej 39°C) oraz bardzo silnym bólem stawów, który może być paraliżujący. Ból dotyczy zwykle kończyn – rąk, nóg, nadgarstków, stóp – i często powoduje trudności w poruszaniu się, co dobrze koreluje ze wspomnianym wyżej pochodzeniem nazwy tej choroby.
Ból stawów jest często wyniszczający i trwa zwykle kilka dni, ale może być przedłużony, utrzymując się tygodniami, miesiącami, a nawet latami.
W takich sytuacjach zapalenie stawów przyjmuje formę przewlekłą i powoduje przewlekłe zmiany stawowe – dotyczy to co najmniej 40% osób, które zarażają się wirusem.
Inne objawy mogą obejmować:
ból głowy;
ból mięśni;
obrzęk stawów;
wysypkę – drobnoplamista, czerwona;
uczucie zmęczenia i osłabienie;
nudności i wymioty;
Większość osób odczuwa znaczną poprawę stanu zdrowia po około tygodniu. Jednak noworodki, osoby starsze powyżej 65. roku życia, z chorobami przewlekłymi lub zaburzeniami odporności są narażone na poważniejsze powikłania związane z obecnością wirusa. Najczęściej wymienia się wśród nich: zapalenie mózgu, zapalenie wątroby czy zapalenie mięśnia sercowego.
Objawy gorączki chikungunya są niespecyficzne i pokrywają się z objawami wielu innych chorób, więc błędna diagnoza wstępna nie jest rzadkim zjawiskiem. W razie wystąpienia powyższych objawów po pobycie na terenach endemicznych pamiętaj podać informację o takiej podróży swojemu lekarzowi rodzinnemu.
Przeczytaj również:
Chinina – co to za lek? Właściwości, zastosowanie, wskazania do zastosowania chininy
Czy chikungunya jest uleczalna?
Obecnie nie ma konkretnego leku przeciwwirusowego, które skutecznie zwalczałoby zakażenie wirusem chikungunya.
Leczenie ma charakter wyłącznie objawowy – jego celem jest łagodzenie gorączki, bólu oraz poprawa komfortu i samopoczucia pacjenta. Główne zalecenia to odpoczynek oraz odpowiednie nawadnianie organizmu. Można również stosować leki przeciwbólowe, takie jak paracetamol.
Do momentu wykluczenia zakażenia wirusem denga należy ograniczyć się do stosowania paracetamolu i unikania niesteroidowych środków przeciwzapalnych (np. ibuprofenu), ponieważ mogą zwiększać ryzyko krwawienia. U części chorych, u których bóle stawów przybiorą formę przewlekłą, konieczne może okazać się włączenie leczenia reumatologicznego oraz zabiegów z zakresu fizjoterapii.
Choroba ta zazwyczaj jest w pełni uleczalna, a objawy najczęściej zanikają samoistnie po ok. 7 dniach. Dostępne badania naukowe wskazują również, że po wyzdrowieniu dana osoba prawdopodobnie będzie odporna na przyszłe zakażenia wirusem chikungunya.
Czy istnieje szczepionka na chikungunya?
Tak. Dwa lata temu w 2023 roku amerykańska Agencja do Spraw Żywności i Leków zatwierdziła pierwszą na świecie szczepionkę przeciw wirusowi wywołującemu gorączkę chikungunya. Szczepionkę podaje się w postaci pojedynczego wstrzyknięcia domięśniowo. Przeznaczona jest dla osób w wieku 18 lat i starszych, które wybierają się w rejony, gdzie występuje gorączka chikungunya i zgłoszą chęć profilaktycznego zaszczepienia się.
Preparat zawiera osłabioną w warunkach laboratoryjnych formę wirusa, która nie ma zdolności do namnażania się. Po wprowadzeniu jej do organizmu układ odpornościowy identyfikuje wirusa jako zagrożenie i zaczyna produkować przeciwciała, by go zwalczyć.
Dzięki temu, gdy zaszczepiona osoba zetknie się w przyszłości z prawdziwym wirusem, jej organizm szybko go rozpozna i uruchomi odpowiednią reakcję obronną. To mechanizm, który zmniejsza ryzyko zachorowania w przyszłości.
Należy jednak pamiętać, że najlepszą ochroną przed zakażeniem jest unikanie ukąszeń komarów. Zaleca się noszenie odpowiedniej odzieży, która minimalizuje narażenie skóry. Należy również stosować siatki okienne i drzwiowe, aby zapobiec przedostawaniu się insektów do domów, oraz chemiczne środki odstraszające komary.
