Obniżona temperatura ciała – osłabienie czy choroba?

Niegroźne przyczyny obniżonej temperatury ciała

Przyczyn obniżonej temperatury może mieć wiele. Przed rozpoczęciem snucia niepotrzebnych domysłów, warto mieć na uwadze, że temperatura ciała u człowieka w zależności od pory dnia może się różnić nawet o 0,5^oC. Za regulację temperatury odpowiedzialny jest „termostat” zlokalizowany w przedniej części podwzgórza w mózgu.

Wpływ na temperaturę mają warunki, w których dana osoba przebywa na co dzień. Długie przebywanie w chłodnym pomieszczeniu może nieznacznie obniżyć temperaturę ciała. Zbyt cienkie ubranie, nieadekwatne do pogody panującej za oknem także nie jest bez znaczenia. Stan ten może być też przyczyną odwodnienia organizmu. Obniżona temperatura może wystąpić przy przeziębieniu w przypadku niedoborów odporności. W takiej sytuacji nie należy przyjmować leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych, które mogły by zbić temperaturę jeszcze bardziej.

Przeczytaj również:

Progesteron – normy. Jaki jest prawidłowy poziom progesteronu?

Obniżona temperatura ciała a cykl miesiączkowy

Spadek temperatury ciała, który ma miejsce u kobiet tuż przed miesiączką, nie jest niczym niepokojącym. Dzień lub dwa przed rozpoczęciem krwawienia, spada poziom progesteronu w organizmie, co wiąże się ze spadkiem temperatury ciała.

Należy mieć na uwadze, że u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną – która wstrzymuje jajeczkowanie – wahania temperatury w cyklu miesięcznym nie powinny występować.

Przeczytaj również:

Gorączka u dziecka – czy i kiedy iść do lekarza?

Obniżona temperatura w ciąży

Nieznaczne podwyższenie temperatury ciała w ciąży jest zjawiskiem fizjologicznym, które związane jest ze zmianami jakie zachodzą w organizmie. Stan ten nie powinien być powodem do niepokoju. Jednak obniżona temperatura ciała w ciąży to niekorzystny objaw.

Wszystkie wspomniane choroby są bardzo niebezpieczne zarówno dla matki, jak i rozwijającego się dziecka. Jeśli dodatkowo pojawią się krwawienie lub silne bóle podbrzusza, natychmiast należy się udać do lekarza, bowiem objawy te mogą wskazywać na poronienie.

Przeczytaj również:

Niedobór progesteronu – co oznacza niski progesteron?

Gdy obniżona temperatura ciała utrzymuje się zbyt długo

W przypadku gdy obniżona temperatura ciała utrzymuje się zbyt długo, warto skonsultować się z lekarzem. Stan ten może świadczyć o nieprawidłowościach i być objawem schorzeń. Obniżona temperatura pojawia się przy szeregu różnych zaburzeń. Zaliczymy do nich:

• niedoczynność tarczycy,
• niedoczynność kory nadnerczy,
• niedoczynność przysadki mózgowej,
• cukrzycę,
• niewydolność nerek,
• niewydolność wątroby,
• niedokrwistość,
• niedożywienie,
• przyjmowanie narkotyków,
• nadużywanie alkoholu,
• zatrucie.

Obniżona temperatura ciała może być powiązana z zaburzeniami, które wpływają na funkcjonowanie podwzgórza.

Zaliczymy do nich: stwardnienie rozsiane, uraz głowy, chorobę Parkinsona, krwawienie wewnątrzczaszkowe czy udar mózgu. Na niższą temperaturę ma wpływ nieprawidłowe funkcjonowanie gruczołów wydzielania wewnętrznego – przykładowo tarczycy.

Przeczytaj również:

Jakie są objawy udaru mózgu?

Obniżona temperatura ciała u dziecka

Zbyt niska temperatura ciała u dziecka budzi u rodziców szczególny niepokój. Stan ten, tak jak w przypadku dorosłych, może wynikać z warunków środowiskowych – zbyt niskiej temperatury powietrza, czy nieprawidłowego ubrania. Noworodki i niemowlęta są szczególnie narażone na czynniki zewnętrzne.

Jeśli zbyt niska temperatura ciała u dzieci utrzymuje się zbyt długo należy skonsultować się z lekarzem i wykonać niezbędne badania, by wykluczyć ewentualne infekcje. Najpoważniejszą z nich jest sepsa, która choć w większości przypadków prowadzi do gorączki, może także wiązać się z pojawieniem zbyt niskiej temperatury.

Przeczytaj również:

Stan podgorączkowy u dziecka – co robić, gdy temperatura u dziecka jest podwyższona?

Obniżona temperatura ciała a hipotermia

W przypadku, gdy temperatura ciała spada poniżej 35^oC mówimy o hipotermii, która może doprowadzić do niebezpiecznych zmian w organizmie. Wyróżniamy 4 stadia wychłodzenia:

1. Hipotermię łagodną (35–32^oC) – pojawia się uczucie zmęczenia, zawroty głowy, dreszcze, zimne ręce i stopy.
2. Hipotermię umiarkowaną (32–28^oC) – osoba w tym przypadku nie jest już w stanie sobie pomóc. Oprócz wzmocnionych objawów hipotermii łagodnej pojawią się skurcze i sztywność mięśni, zaburzenia świadomości, brak wrażliwości na bodźce.
3. Hipotermię ciężką (poniżej 28^oC) – w tym przypadku następuje utrata świadomości, puls jest ledwo wyczuwalny, źrenice nie reagują na światło, a stan ogólny przypomina śmierć.
4. Letarg – przy obniżeniu temperatury o ok. 10°C w stosunku do temperatury normalnej dochodzi do głębokiej utraty przytomności. Ten stan może zakończyć się zgonem.

   Przeczytaj również:

   

   Letarg – na czym polega stan pozornej śmierci? Objawy. Jak się obudzić?

Diagnostyka obniżonej temperatury ciała

Należy pamiętać, że prawidłowa temperatura ciała nie jest stałą, jednakową dla każdego wartością. Norma mieści się w pewnym zakresie – niedawne badania potwierdziły, że przeciętna temperatura zdrowych osób jest dziś nieco niższa niż tradycyjnie przyjmowane 37°C. W jednym z eksperymentów średnie wartości u dorosłych wahały się od 35,2°C do 37,4°C. Dlatego pojedynczy pomiar lekko poniżej 36°C nie musi oznaczać choroby, zwłaszcza jeśli dla danej osoby jest to typowe. Istotniejsze jest odchylenie od własnej zwykłej temperatury spoczynkowej.

Za nieprawidłowo obniżoną uznaje się zwykle temperaturę ciała < 35°C, co spełnia kryterium hipotermii. Diagnozując taki stan, lekarz w pierwszej kolejności oceni warunki pomiaru (najdokładniejszy jest pomiar centralny, np. doodbytniczy) oraz objawy towarzyszące. Ważny jest kontekst kliniczny – wystawienie na zimno, ubiór, obecność chorób przewlekłych itp.

Rozpoznanie ostrej hipotermii na podstawie objawów zwykle nie jest trudne – oziębiony, blady, drżący pacjent znaleziony w wychładzającym otoczeniu to sytuacja dość oczywista.

Problem diagnostyczny może jednak wystąpić przy łagodnym obniżeniu temperatury (zwłaszcza u osób starszych) w domu. U starszej osoby z dezorientacją i zaburzeniami mowy lekarze mogą początkowo nie wziąć pod uwagę hipotermii, jeśli nie uwzględnią pomiaru temperatury. Z tego względu, przewlekle utrzymująca się zbyt niska ciepłota ciała powinna skłonić do konsultacji lekarskiej i diagnostyki.

Badania dodatkowe dobiera się w zależności od wywiadu i podejrzewanej przyczyny. Lekarz może zlecić m.in.: badanie hormonalne tarczycy (TSH, FT4) – bo jedną z częstych przyczyn bywa niedoczynność tarczycy – oznaczenie poziomu kortyzolu (w kierunku niewydolności nadnerczy), morfologię krwi (np. niedokrwistość, infekcje), glikemię (wykluczenie hipoglikemii), próby wątrobowe i nerkowe czy badania obrazowe (jeśli podejrzewa się uszkodzenie ośrodka termoregulacji w mózgu).

U osób w podeszłym wieku naturalnie występuje niższa podstawowa temperatura ciała. Seniorzy mają mniej izolującej tkanki tłuszczowej pod skórą oraz wolniejszy metabolizm generujący ciepło.

Dlatego w ich przypadku za stany podgorączkowe uznaje się już wartości ok. 37°C, a z kolei pomiary ~35°C mogą mieścić się w ich normie fizjologicznej. Mimo to osoby takie są bardziej podatne na wychłodzenie i należy wykluczyć u nich przyczyny patologiczne. Podobnie niemowlęta i małe dzieci mogą łatwo tracić ciepło – z powodu dużej powierzchni ciała w stosunku do masy – dlatego utrzymująca się obniżona temperatura u dziecka zawsze wymaga czujności i sprawdzenia, czy nie doszło np. do infekcji uogólnionej (sepsy).

Przeczytaj również:

Zimne poty – jakie są przyczyny zimnych potów?

Rola czynników środowiskowych i genetycznych

Czynniki środowiskowe odgrywają ogromną rolę w regulacji temperatury ciała. Oczywistym powodem wychłodzenia jest przebywanie w zimnym otoczeniu – ekspozycja na niską temperaturę powietrza, zwłaszcza połączona z wiatrem i wilgocią, stopniowo przekracza zdolności adaptacyjne organizmu i prowadzi do wychłodzenia.

Również długotrwałe przebywanie w niezbyt ekstremalnym, ale chłodnym środowisku (np. praca w temperaturze ~0–5°C przez wiele godzin) może skutkować stopniowym wyczerpaniem energii i hipotermią.

Dlatego tak ważna jest ochrona przed wychłodzeniem: odpowiednia odzież (wielowarstwowa, nieprzewiewna i sucha), unikanie przemoknięcia, regularne przerwy na ogrzanie się. Osoby planujące aktywność w zimnie (np. górskie wędrówki, sport na mrozie) powinny być świadome, że wysiłek fizyczny zużywa kalorie i może maskować odczucie zimna – łatwo wtedy przeoczyć moment wychłodzenia organizmu.

Środowisko życia ma też wpływ na długoterminową regulację temperatury. Przykładowo, mieszkanie w niedogrzanym domu może skutkować utrzymywaniem się nieco niższej temperatury ciała na co dzień. Zaleca się, aby w sezonie zimowym utrzymywać temperaturę otoczenia co najmniej na poziomie ok. 20°C – szczególnie dotyczy to osób starszych i niemowląt. Jeżeli w domu jest chłodniej, warto zadbać o cieplejszy ubiór.

Należy jeszcze dodać, że – wbrew obawom – regularne krótkotrwałe przebywanie w chłodzie (hartowanie) może pozytywnie wpływać na zdolność organizmu do reakcji na zimno. Istnieją doniesienia, że stopniowa aklimatyzacja do niskich temperatur uruchamia mechanizmy adaptacyjne (m.in. zwiększa aktywność tzw. brunatnej tkanki tłuszczowej odpowiedzialnej za produkcję ciepła).

Predyspozycje genetyczne również mają istotny udział w zróżnicowaniu naszej temperatury ciała i odczuwania zimna. Niektórzy ludzie naturalnie mają nieco niższą temperaturę jako cechę osobniczą – przypuszcza się, że odpowiadają za to geny regulujące metabolizm i termogenezę organizmu.

Na przykład badając bliźnięta jednojajowe i dwujajowe, stwierdzono, iż skłonność do odczuwania zimnych rąk i stóp w ok. 50% zależy od czynników genetycznych. Naukowcy odkryli też konkretny wariant genetyczny związany z lepszą tolerancją zimna. Dotyczy on genu ACTN3, kodującego białko alfa-aktyninę-3 w mięśniach szkieletowych. Osoby pozbawione tego białka (na skutek mutacji typu nonsense w genie ACTN3) łatwiej znoszą ekspozycję na zimno, co udowodniono podczas prób zanurzania ochotników w lodowatej wodzie.

Brak alfa-aktyniny-3 powoduje przejście mięśni w wydajniejszy tryb generowania ciepła – badani z tą mutacją wolniej tracili temperaturę i mniej odczuwali dreszcze. Wariant ten okazał się dość powszechny (występuje u nawet ~1,5 miliarda ludzi na świecie) i prawdopodobnie rozpowszechnił się poprzez dobór naturalny w chłodniejszych strefach klimatycznych. Innym przykładem jest unikalna adaptacja genetyczna Inuitów – rdzennej ludności zamieszkującej obszary Arktyki.

Przeczytaj również:

Brunatna tkanka tłuszczowa – czym jest? Jakie funkcje pełni?

U Inuitów z Grenlandii wykryto specyficzny haplotyp genów, praktycznie nieobecny u populacji z Afryki, za to występujący u niektórych Azjatów Północnych i Indian Ameryki. Obejmuje on m.in. gen TBX15, który wpływa na rozwój tkanki tłuszczowej (zwłaszcza brunatnej) oraz rozkład tłuszczu w organizmie.

Warto dodać, że znane są także rzadkie choroby genetyczne upośledzające regulację temperatury ciała. Przykładem może być tzw. zespoł Crisponi (inaczej: zespół nadmiernego pocenia wywołanego zimnem) – wrodzona mutacja powodująca zaburzenia funkcji układu nerwowego skutkująca m.in. nietypowymi reakcjami na zimno (napady dreszczy i potów przy umiarkowanym oziębieniu otoczenia).

Na szczęście schorzenia tego typu są niezwykle rzadkie. Zdecydowanie częściej za różnice w naszej podstawowej temperaturze ciała odpowiada unikalna kombinacja genów oraz warunki środowiska, w jakich żyjemy. „Zimnolubność” lub „ciepłolubność” są wypadkową naszych genetycznych ustawień i doświadczeń adaptacyjnych organizmu.