Ból głowy – typy, przyczyny i sposoby leczenia

Typy bólu głowy – jak je rozróżnić?

Bóle głowy dzielą się na pierwotne i wtórne. Wśród pierwotnych bólów głowy wyróżniamy: napięciowy ból głowy, migrenowy ból głowy i klasterowy ból głowy. Bóle głowy o charakterze wtórnym są natomiast jednym z objawów choroby.

• Napięciowy ból głowy zwykle umiejscawia się obustronnie w okolicy czoła i opisywany jest jako: kłujący ból głowy lub uciskający ból głowy, a także jako uczucie, jakby głowa była w imadle lub w ciasnej opasce.

• Migrenowy ból głowy, potocznie zwany migreną. Głównym objawem migreny są napady silnego, jednostronnego, pulsującego bólu, któremu często towarzyszą światłowstręt i fonofobia, nudności oraz wymioty nasilające się przy aktywności fizycznej. Atak migreny najczęściej trwa do kilku godzin, a w skrajnych przypadkach nawet 2–3 dni. U 30% osób przed napadem migreny lub w jej trakcie pojawia się tzw. aura, która może być całym spektrum objawów, takich jak: błyski, mroczki, ubytki w polu widzenia czy zaburzenia ostrości widzenia. Mogą też się pojawić odwracalne ogniskowe zaburzenia neurologiczne, takie jak jednostronne parestezje ręki, ramienia lub twarzy. Pacjenci w podeszłym wieku mogą się skarżyć na występowanie aury wzrokowej bez towarzyszącego bólu głowy.

• Klasterowy ból głowy to wyjątkowo nieprzyjemna dolegliwość. Postać epizodyczna tego bólu zazwyczaj trwa kilka tygodni i pojawia się raz w roku lub co 2 lata, o tej samej porze roku. Jest to jednostronny ból głowy, krótkotrwały (trwający 15–60 min), bardzo intensywny ból wokół oczodołu, z towarzyszącymi objawami autonomicznymi, takimi jak: łzawienie, przekrwienie spojówek czy niedrożność nosa. W postaci przewlekłej, która jest rzadsza, nie występują żadne remisje między klasterami (napadami), a dodatkowo może rozwinąć się ciągły, łagodniejszy ból głowy, który jest umiejscowiony w tle. Postać epizodyczna może przechodzić w przewlekłe bóle głowy i na odwrót.

Dużo rzadsze – bo występujące jedynie u ok. 10% populacji – są bóle głowy o charakterze wtórnym. To objaw innej choroby lub pojawiają się one w wyniku nadużywania niektórych leków.

Przeczytaj również:

Ból oczu – jakie są przyczyny bólu oka?

Najczęstsze przyczyny bólów głowy

Napięciowy ból głowy zwykle wywoływany jest przez: stres, zmęczenie, brak snu lub nieprawidłowości mięśniowo-szkieletowe okolicy głowy i szyi. Może być także spowodowany przez alkohol – w szczególności czerwone wino – lub przez niektóre produkty spożywcze bogate w azotany, takie jak czerwone mięso lub buraki.

W przypadku migreny i klasterowych bólów głowy nie wiadomo, co je wywołuje. Wiadomo natomiast, że migrena najprawdopodobniej ma podłoże genetyczne, często występuje rodzinnie. Natomiast patofizjologia klasterowych bólów głowy pozostaje niezbadana.

Ból głowy jako wtórny objaw może się pojawić w przebiegu chorób naczyniowych mózgu, takich jak: udar niedokrwienny mózgu lub jego wariant przemijający (TIA), udar krwotoczny, tętniak, olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic czy w przebiegu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Ból może być także związany ze wzrostem lub spadkiem ciśnienia śródczaszkowego wynikającym np. z powodu obecności guza mózgu lub po wykonanej punkcji lędźwiowej i upuszczeniu płynu mózgowo-rdzeniowego.

Nadużywanie leków, takich jak niesteroidowe środki przeciwzapalne, tryptany lub ergotamina –stosowane w celu łagodzenia bólów głowy – same w sobie mogą być przyczyną wystąpienia bólu.

Badacze uważają, że kluczowym czynnikiem tego zjawiska jest stosowanie leków w wyprzedzeniu, podczas oczekiwania na pojawienie się bólu głowy.

Co ciekawe, ból głowy spowodowany nadużywaniem leków nie rozwija się, gdy środki przeciwbólowe są regularnie przyjmowane z innego powodu, takiego jak przewlekły ból pleców lub choroba reumatyczna.

Niepokojący ból głowy – po czym go poznać?

Poniżej wypisane zostały objawy bólu głowy, które powinny wzbudzić czujność i uwrażliwić na konieczność wizyty u lekarza.

1. Ból głowy o ostrym początku – opisywany jako eksplodujący, który nigdy wcześniej nie był tak intensywny.

2. Nowo pojawiający się ból głowy u pacjentów powyżej 50. roku życia lub u dzieci < 10 r.ż.

3. Uporczywy poranny ból głowy z nudnościami.

4. Nowo odczuwany bólu głowy u pacjenta z nowotworem.

5. Nowo odczuwany ból głowy u pacjenta zakażonego wirusem HIV.

6. Postępujący ból głowy nasilający się z upływem tygodni.

7. Bóle głowy związane ze zmianami postawy.

8. Objawy aury, które: trwają dłużej niż godzinę, różnią się od dotychczasowo odczuwanych oraz pojawiły się po raz pierwszy w trakcie stosowania doustnych tabletek antykoncepcyjnych.

Ból głowy a udar – jaki to rodzaj bólu? W którym miejscu boli głowa?

W przebiegu wystąpienia udaru niedokrwiennego ból głowy nie zawsze występuje, a jeśli się pojawi, to jest on niecharakterystyczny. Może zostać zakwalifikowany jako ból napięciowy lub migrenowy. Inaczej sprawa ma się z udarem krwotocznym, potocznie zwanym „wylewem". Typowe dla tego udaru jest wystąpienie nagłego i najsilniejszego bólu głowy w życiu pacjentów. Ból ten najczęściej dotyczy całej głowy. Osoba dotknięta krwotokiem do mózgu może mówić niewyraźnie, nie rozumieć tego, co się do niej mówi, odczuwać drętwienie ciała i mieć zawroty głowy.

Która część głowy boli przy tętniaku?

Tętniak, czyli osłabiona i zdeformowana część tętnicy zaopatrującej w utlenowaną krew mózg, jest stanem pośrednim, nim dojdzie do udaru krwotocznego,będącego powikłaniem jego pęknięcia.

Osoba mająca tętniaka może, ale nie musi, odczuwać bólu głowy.

Im tętniak będzie większy, tym większy ucisk na sąsiednie tkanki będzie wywierał i tym intensywniejsze dolegliwości może dawać. Odczuwany ból najczęściej będzie jednostronny, o charakterze postępującym, nasilający się z upływem czasu.  Poprzez ucisk na nerwy czaszkowe tętniak może być odpowiedzialny za objawy neurologiczne po jednej stronie ciała, takie jak drętwienie lub osłabienie mięśni twarzy albo znaczne pogorszenie funkcji narządu wzroku.

Jak odróżnić migrenę od udaru?

Badania mówią, że u osób cierpiących na bóle migrenowe z aurą występuje zwiększone ryzyko udaru niedokrwiennego w porównaniu z osobami zdrowymi.

Ryzyko udaru niedokrwiennego w przebiegu migreny z aurą największe jest u kobiet poniżej 45. roku życia, stosujących doustne środki antykoncepcyjne i palących papierosy, a także u osób, u których migrena z aurą występuje po raz pierwszy po 50. roku życia.

Chociaż ryzyko udaru jest u tych osób większe niż w populacji ogólnej, nie oznacza to, że osoby z migreną z aurą na pewno go doświadczą. Objawy migreny mogą być mylone z udarem mózgu lub odwrotnie. Może być trudno odróżnić migrenę od udaru mózgu, zwłaszcza TIA, ponieważ podobieństwo objawów może być mylące. 

Warto zapamiętać, że migrena zazwyczaj pojawia się stopniowo i ma „pozytywne” objawy (oznacza to dodatkowe odczucia), takie jak błyski w polu widzenia lub mrowienie. Udar mózgu lub TIA mają tendencję do nagłego pojawienia się i typowe są dla nich „negatywne” objawy (utrata czucia), takie jak utrata wzroku w jednym oku lub utrata czucia w jednej z rąk.

Jeśli dotychczasowe objawy aury uległy zmianie lub pojawiły się po raz pierwszy w późniejszym okresie życia albo nie masz pewności, czy masz udar, czy atak migreny, powinieneś jak najszybciej zwrócić się o pomoc lekarską.

Przeczytaj również:

Ból głowy i oczu – co oznacza ból oczu i głowy?

Sposoby leczenia bólu głowy – co pomaga?

W przypadku bólu głowy o charakterze napięciowym w celu jego przerwania skutecznym działaniem wykazują się przeciwbólowe leki bez recepty, takie jak: paracetamol, kwas acetylosalicylowy lub ibuprofen. Przy nawracających i uporczywych bólach można również zastosować leczenie profilaktyczne bazujące na amitryptilinie, czyli trójpierścieniowym leku przeciwdepresyjnym stosowanym codziennie przed snem.

W celu doraźnego leczenia migreny z łagodnym lub umiarkowanie silnym bólem głowy można zastosować podobne leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych, takich jak przy napięciowych bólach głowy.

Do złagodzenia silnego bólu w migrenie należy sięgnąć po leki z grupy tryptanów lub dihydroergotaminę. Jeśli migrenie towarzyszyć będą nudności i wymioty, należy wziąć lek przeciwwymiotny, na przykład metoklopramid.

W profilaktyce napadów migreny stosuje się β-adrenolityki, takie jak: propranolol lub metoprolol, flunaryzynę, topiramat, amitryptylinę, naproksen czy toksynę botulinową (do blokady nerwu potylicznego większego).

NLPZ-y nie będą skuteczne w znoszeniu klasterowego bólu głowy. Do przerwania pojedynczego napadu należy pooddychać 100-proc. tlenem przy użyciu maski przez 10–20 min oraz zastosować farmakoterapię w postaci sumatryptanu i ergotaminy z kofeiną. W celu przerwania klasteru występującego danego dnia przydatne będą takie leki, jak kwas walproinowy i gabapentyna – należące do leków przeciwpadaczkowych – czy werapamil lub prednizon.

Należy pamiętać, że w celu dobrania właściwej farmakoterapii trzeba skontaktować się z lekarzem, aby uniknąć wywołania niepotrzebnie dodatkowych bólów głowy poprzez nieodpowiednie stosowanie lub nadużywanie leków.