Jak powstaje ból?
Ból jest nieprzyjemnym doznaniem zmysłowym i emocjonalnym, związanym z rzeczywistym lub potencjalnie zagrażającym uszkodzeniem ciała. Ból jest odczuciem subiektywnym – każdy inaczej odczuwa ból oraz opisuje jego natężenie.
Ból może być wynikiem urazu, choroby lub stresu. Jego główną funkcją jest obrona organizmu, ale kiedy staje się codziennym doświadczeniem, powoduje wyniszczenie, depresję i inne dolegliwości.
Ból pojawia się w następstwie uszkodzenia komórek lub tkanek, co aktywuje receptory bólu, tzw. nocyceptory, które są rozmieszczone w różnych częściach ciała. Ich aktywacja powoduje transport sygnału do mózgu, który przetwarza, interpretuje nadesłane sygnały oraz wysyła informację zwrotną do uszkodzonej części ciała. Cały ten proces trwa mniej niż sekundę i dzięki niemu wyzwala się odruchowa reakcja, która chroni organizm przed dalszym uszkodzeniem.
Jeżeli jednak nie da się go uniknąć, to będziemy odczuwać ból, który ma za zadanie ograniczenie naszej aktywności, co w efekcie przyspieszy regenerację naruszonych tkanek.
Rodzaje bólu
Ból podlega różnych klasyfikacji. Z uwagi na czas trwania można wyróżnić:
ból ostry – nagły, krótkotrwały, ma charakter ostrzegawczo-obronny, ustępuje po ustaniu bodźca wywołującego. Najczęściej jest łatwy do zdiagnozowania i leczenia, bo związany jest z konkretnym uszkodzeniem, jak poparzenie, skaleczenie, złamanie;
ból przewlekły – trwa lub nawraca powyżej 3 miesięcy. Ból utrzymuje się pomimo ustania bodźca wywołującego, ponieważ nowe impulsy bólowe wciąż powstają w uszkodzonych tkankach. Jego przyczyną są choroby prowadzące do długotrwałego uszkodzenia tkanek. Często też jego przyczyna może być trudna do uchwycenia, co utrudnia diagnostykę i leczenie.
Przeczytaj również:
Ból głowy – typy, przyczyny i sposoby leczenia
Z uwagi na patomechanizm ból dzielimy na:
ból receptorowy (ból fizjologiczny) – jego bezpośrednią przyczyną jest podrażnienie receptorów bólu, czyli nocyceptorów;
ból neuropatyczny – jego przyczyną jest uszkodzenie układu nerwowego, np. w neuropatii cukrzycowej czy w stwardnieniu rozsianym. Odczuwany jest jako palący, piekący. Często nie nasila się pod wpływem ruchu, natomiast mogą pojawiać się samoistne nagłe nasilenia bólu w spoczynku;
ból psychogenny – zespół dolegliwości bólowych występujący pomimo braku uszkodzeń układu nerwowego. Związany z zaburzeniami na podłożu psychicznym, takimi jak stres, depresja, lęk czy traumatyczne doświadczenia. Może nakładać się na inne rodzaje bólu.
Ból receptorowy można dodatkowo podzielić na podstawie jego lokalizacji na:
ból somatyczny – spowodowany pobudzeniem receptorów bólowych zlokalizowanych w skórze, tkance podskórnej, mięśniach szkieletowych oraz układzie kostno-stawowym. Jest konkretnie zlokalizowany, ostry. Nasila go ruch, kaszel, głęboki oddech oraz zmiana pozycji;
ból trzewny – spowodowany aktywacją nocyceptorów w narządach wewnętrznych oraz jamach ciała. Ból jest słabo zlokalizowany, stały lub nawracający, często opisywany jako kolkowy lub tępy. Mogą mu towarzyszyć tzw. objawy wegetatywne (związane z pobudzeniem nerwu błędnego) – nudności, wymioty, nadpotliwość oraz przyspieszona akcja serca.
Co najczęściej boli?
Ból może się pojawić w praktycznie każdej części ciała, są jednak obszary bardziej narażone na wystąpienie dolegliwości bólowych. Najczęściej pacjenci zgłaszają się do lekarzy z poniższymi lokalizacjami bólu:
ból głowy – to jedna z najczęstszych lokalizacji bólu. Przyczyny bólu głowy mogą być różne. Stres, zwiększone napięcie mięśni, migreny, choroby zatok lub choroby neurologiczne – to tylko niektóre z nich;
ból pleców – ból szczególnie odcinka lędźwiowego pleców to częsty powód wizyt lekarskich oraz spotkań u fizjoterapeuty. Przyczynami mogą być urazy, choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa, przepukliny kręgosłupa, wady postawy lub zapalenia stawów;
ból stawów – problem dotyczy głównie osób w podeszłym wieku, ale nie oznacza to, że nie pojawia się u młodszych. Choroba zwyrodnieniowa stawów, reumatoidalne zapalenie stawów czy inne choroby zapalne stawów, są jego najczęstszymi przyczynami. Ból może wynikać też z urazów w obrębie stawu, takich jak skręcenie czy zwichnięcie;
ból brzucha – może się pojawić w przebieg schorzeń, takich jak problemy trawienne, zatrucia pokarmowe, ale także w poważniejszych chorobach, jak chociażby zapalenie wyrostka robaczkowego, schorzenia wątroby, jelit lub żołądka.
Przeczytaj również:
Ból serca – kiedy i jak boli serce? Przyczyny i objawy bólu serca
Skale bólu
Bardzo ważne w monitorowaniu procesu leczenia dolegliwości bólowych są skale bólu, które pomagają lekarzom stwierdzić, czy dotychczasowe leczenie jest wystarczające, czy wymagane jest podanie silniejszych leków lub zastosowanie innych, niefarmakologicznych metod.
Istnieje kilka skal subiektywnej oceny bólu przez pacjenta:
skala numeryczna (NRS) – pacjent jest proszony o wskazanie numeru w skali od 0 do 10, gdzie 0 to brak bólu, a 10 to najgorszy ból w życiu;
skala wizualno-analogowa (VAS) – pacjent ma za zadanie wskazać punkt na odcinku, który odpowiada nasileniu bólu. Początek, czyli 0, oznacza brak bólu, a koniec, czyli 10 cm, oznacza ból nie do zniesienia;
skala Wonga-Bakera – zalecana dla dzieci w wieku 6-8 lat. Zawiera serię rysunków przedstawiających twarze o różnych emocjach – od uśmiechu po płacz – co ma odpowiadać nasileniu bólu. Dziecko jest proszone o wskazanie twarzy, która najbardziej odpowiada jego poziomowi bólu.
Ból głowy – najczęstsze przyczyny
Bóle głowy są najczęstszą dolegliwością, z którą pacjent zgłasza się do lekarza. Badania wskazują, że w ciągu roku doświadcza ich nawet 90% populacji. Zazwyczaj ich przyczyną są tzw. czynniki wyzwalające – stres, przemęczenie czy alkohol. Do najczęstszych przyczyn zalicza się:
migrenę – napady pulsujących bólów głowy, zwykle po jednej stronie, często ze światłowstrętem oraz nadwrażliwością na dźwięki. Czas trwania bólu wynosi od kilku godzin do kilku dni. Może również pojawić się tzw. aura – zaburzenia widzenia, czucia lub mowy. Etiologia migreny pozostaje niejasna, ale uznaje się ją za chorobę genetyczną;
napięciowy ból głowy – ból typowo w okolicy czołowej, skroniowej i potylicznej, obustronny, przypomina uciskanie opaski lub ma charakter rozpierający. Uważa się, że jego przyczyną jest reakcja na stres lub zmęczenie;
ból głowy przy zapaleniu zatok – ból w okolicach czoła, nosa oraz policzków, przy objawach infekcji takich jak gorączka, kaszel czy katar. Najczęściej świadczy o bólu zatok, który odbieramy jako ból głowy;
wtórne bóle głowy – ból głowy występuje jako objaw innej choroby, np. przy udarze, zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, guzach mózgu. Charakteryzuje się nagłym początkiem, towarzyszą mu objawy neurologiczne, sztywność karku, może pojawić się gorączka. W takiej sytuacji należy natychmiastowo jechać na SOR.
Przeczytaj również:
Ból brzucha po lewej stronie – przyczyny, objawy, leczenie
Ból pleców – jakie schorzenia za nim stoją?
Najczęściej ból pleców jest związany bezpośrednio z zaburzeniami układu ruchu okolic kręgosłupa, jednak warto wspomnieć, że choroby innych narządów również mogą powodować ból pleców, np. zawał serca, tętniak aorty, choroby układu pokarmowego czy choroby nerek.
Oto niektóre z głównych przyczyn bólu pleców:
zwyrodnienie kręgosłupa – związane jest z procesem starzenia się i z utratą prawidłowej struktury tkanki chrzęstnej i kostnej;
urazy – podczas upadków czy wypadków komunikacyjnych może dojść do uszkodzeń w obrębie kręgosłupa;
przepuklina krążka międzykręgowego – wieloprzyczynowe przerwanie ciągłości pierścienia krążka, co powoduje ucisk na okoliczne struktury;
zapalenie stawów z zajęciem stawów kręgosłupa – zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, łuszczycowe zapalenie stawów lub reaktywne zapalenie stawów – to najczęstsze choroby reumatyczne, które mogą powodować ból pleców;
skolioza i inne wady postawy – zaburzenia w prawidłowym kształcie kręgosłupa prowadzą do jego przeciążenia i ucisku okolicznych struktur.
Neuropatyczny ból – trudny do leczenia problem
Ból neuropatyczny jest spowodowany uszkodzeniem lub zaburzeniem funkcji układu nerwowego – mózgu, rdzenia kręgowego lub nerwów obwodowych. Najczęstszą przyczyną jest uszkodzenie nerwów w przebiegu półpaśca oraz cukrzycy, neuropatie obwodowe czy ból fantomowy. Pacjenci opisują ten ból jako piekący, parzący lub mrowiący.
Jego leczenie, nawet w poradni leczenia bólu, może być trudne, ponieważ zdarza się, że typowe leki przeciwbólowe nie są wystarczające. W farmakoterapii tego rodzaju bólu stosuje się więc dodatkowo leki przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe oraz opioidy. Wykonuje się również miejscowe wstrzyknięcia lidokainy, aby uzyskać działanie przeciwbólowe w obszarze zaopatrywanym przez dany nerw. Ważna jest ciągła kontrola i ocena pacjenta, aby przewlekły ból nie spowodował nieodwracalnych konsekwencji.
