Paracetamol – działanie, wskazania, skuteczność

Paracetamol – co to za lek i jak działa?

Paracetamol jest powszechnie występującym lekiem przeciwbólowym i przeciwgorączkowym, dostępnym na rynku w wielu postaciach. Mimo długiego czasu, który upłynął od odkrycia paracetamolu i jego właściwości, nadal nie udało się dokładnie poznać mechanizmu jego działania. Badacze mają jednak pewność co do tego, że nie wykazuje on działania przeciwzapalnego, w przeciwieństwie do niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ).

Paracetamol należy do najczęściej stosowanych substancji przeciwbólowych. Jest dostępny bez recepty, możliwy do kupienia nawet na stacji benzynowej. Występuje w postaci tabletek, kapsułek, syropów, czopków.

Dla dzieci najlepszym rozwiązaniem będzie syrop (paracetamol w syropie). Płynna postać paracetamolu sprawi, że dziecko nie będzie miało problemów z połknięciem leku. Paracetamol dla dzieci jest dostępny również w postaci czopków doodbytniczych (paracetamol w czopkach), jednak ze względu na formę ich podania, stosowanie może być w wielu przypadkach problematyczne.

W przypadku osób dorosłych rozwiązaniem będzie paracetamol w saszetkach, gotowy do spożycia po rozpuszczeniu w wodzie. Forma ciepłego napoju sprawia, że po jego wypiciu organizm będzie skutecznie rozgrzany. Oczywiście najpowszechniejszą formą podawania leku jest paracetamol w tabletkach lub kapsułkach.

W jakich lekach występuje paracetamol?

Do leków zawierających paracetamol zaliczamy m.in.: Apap, Apap Junior, Panadol, Pedicetamol, Paracetamol, Efferalgan. Paracetamol występuje też jako składnik złożonych leków bez recepty, np. z z kofeiną (Apap Extra), witaminą C (Efferalgan Vitamin C), jak i na receptę – np. paracetamol z tramadolem (Doreta, Poltram Combo).

Czy paracetamol to bezpieczny lek?

Lek jest bezpieczny, można go łączyć z większością preparatów, oczywiście nie przekraczając dawki maksymalnej. Zatrucie paracetamolem może doprowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia wątroby. Jeśli paracetamol oraz ibuprofen okażą się nieskuteczne w zwalczaniu gorączki, należy zastosować np. pyralginę. Dorosłym można również podać kwas acetylosalicylowy.

Podczas kuracji paracetamolem nie należy spożywać alkoholu, gdyż podnosi to ryzyko uszkodzenia wątroby. Reakcje niepożądane na paracetamol występują rzadko i są to najczęściej: obrzęk naczynioruchowy, reakcje nadwrażliwości skórnej, zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych, a nawet niewydolność wątroby, spadek liczby płytek krwi, skłonność do zakażeń.

Działanie paracetamolu

Paracetamol wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, podobnie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne, ale nie hamuje cyklooksygenaz COX-1 i COX-2, czyli nie blokuje syntezy obwodowych prostaglandyn. Dzięki temu nie wywołuje efektów niepożądanych, takich jak podrażnienie błony śluzowej przewodu pokarmowego (więc z powodzeniem mogą go stosować osoby cierpiące na chorobę wrzodową oraz alergicy) oraz wzrostu ciśnienia tętniczego krwi (1).

Za działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe paracetamolu odpowiada selektywna inhibicja cyklooksygenazy COX-3, znajdującej się w ośrodkowym układzie nerwowym. Istnieją także dowody, że paracetamol aktywuje receptory kannabinoidowe oraz waniloidowe w układzie nerwowym – takie działanie osłabia przewodzenie bodźca bólowego i odczuwanie bólu (2).

Wskazania do stosowania paracetamolu

Wskazaniem do zastosowania paracetamolu będą bóle różnego pochodzenia – od łagodnego do umiarkowanego, na przykład:

• bóle głowy,
• bóle menstruacyjne,
• bóle zębów,
• bóle brzucha,
• bóle mięśni,
• bóle reumatyczne,
• nerwobóle,
• bóle gardła.

Z uwagi na działanie przeciwgorączkowe, paracetamol może być używany także do zwalczania gorączki, jeśli na przykład towarzyszą jej objawy przeziębienia. Lek może być stosowany u małych dzieci i kobiet w ciąży, ale należy w ich przypadku zachować szczególną ostrożność. Dawkę u dzieci zazwyczaj ustala lekarz. Warto również zasięgnąć jego opinii, jeśli chcemy zażywać paracetamol w preparatach złożonych.

Karmienie piersią zazwyczaj nie jest przeciwwskazaniem do zastosowania leku.

Dawkowanie i działania niepożądane

Maksymalna dawka dobowa u osób dorosłych wynosi 4 gramy. U dorosłych i młodzieży powyżej 12. roku życia paracetamol należy dawkować od 1 do 2 tabletek na dobę (500 mg do 1000 mg paracetamolu), a w razie konieczności dawkę można powtarzać nie częściej niż co 4 godziny, do 4 razy na dobę.

U dzieci poniżej 12. roku życia należy podać pół lub jedną tabletkę (ale nie więcej niż 10-15 mg paracetamolu/kg masy ciała), natomiast w razie konieczności dawkę można powtarzać nie częściej niż co 4 godziny, maksymalnie do 4 razy na dobę. Zatem u dzieci maksymalna dawka dobowa paracetamolu wynosi 60 mg paracetamolu/kg masy ciała/dobę, podawana w dawkach podzielonych.

Przedawkowanie paracetamolu

Z uwagi na łatwą dostępność paracetamolu, lek ten dość często jest stosowany w próbach samobójczych (3). Należy pamiętać, że już dawka dobowa (5 gramów) może wywołać działania niepożądane. Zazwyczaj w ciągu kilku, kilkunastu godzin wystąpić mogą: nudności, wymioty, nadmierna potliwość, senność i ogólne osłabienie, następnie dochodzi do zaburzenia czynności wątroby i może pojawić się niewydolność nerek.

Ryzyko przedawkowania i prób samobójczych po podaniu doustnym leku jest szczególnie duże u nastolatków i młodych dorosłych. Jeśli wystąpiło przedawkowanie paracetamolu należy do godziny od spożycia zwiększonej dawki leku sprowokować wymioty, a w późniejszym okresie podać odtrutkę, czyli N-acetylocysteinę.

Paracetamol – najważniejsze informacje

Paracetamol to jeden z najczęściej stosowanych leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych dostępnych bez recepty. Jego mechanizm działania nie został jeszcze do końca wyjaśniony. Wiadomo, że ma działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, jak niesteroidowe leki przeciwzapalne, natomiast w przeciwieństwie do nich praktycznie nie działa przeciwzapalnie.

Paracetamol występuje w tabletkach, czopkach, syropie, a także w preparatach złożonych z innymi lekami. Dawkowanie paracetamolu zależy od masy ciała, u dorosłych zwykle podaje się go w dawce 500 mg (tyle zawiera jedna tabletka) do kilku razy na dobę. Lek uważany jest za bezpieczny – jest stosowany już u małych dzieci i kobiet w ciąży. Należy jednak przestrzegać dawkowania paracetamolu, gdyż główne działania niepożądane, wynikające z przedawkowania, to uszkodzenia wątroby oraz niewydolność nerek.

współpraca: farmaceutka Paulina Piątek